Wijzen van denken

COLUMN - Enige opschudding was er over Professor Ben Feringa, Drentse boerenzoon en bio-technoloog, die een Nobelprijs kreeg. Nog meer verrassing: het was voor een nanomotortje, met nog onheldere toepassingen: echt fundamenteel gepruts in het oneindig kleine.

Wat is de verdienste van deze leider van zijn onderzoekteam? Dat hij zo beeldend is, zo weinig vergelijkingen en formules gebruikt, maar tekeningen op het schoolbord maakt, die tot denken en doen prikkelen. Zo vat ik samen wat over hem bekend werd.

Die kwaliteit boeit mij bijzonder. Wat maakt schetsen superieur aan formules bij ondersteuning van het denken? Ik ga op zoek bij Freeman Dyson, die al jaren schrijft over bio-technologie zoals Feringa die bedrijft.

Uit een interview:

I think the brain is analog, whereas the machines are digital. They really are different. So I think that what the machines can do, of course, is wonderful, but it’s not the same as what the brain can do.

The brain, being analog, is able to grasp images so much better. The brain is just designed for comparing images and some patterns — patterns in space and patterns in time — which we do amazingly well. Computers can do it, too, but not in anything like the same kind of flexibility.

Maakt deze neiging tot tekenen Feringa tot een goed docent en onderzoeker? Dyson raakte bevriend met Dick Feynman, de geniale Amerikaanse fysicus, die zijn effectiviteit in de kennisoverdracht terugzocht in de wijze waarop zijn vader hem naar de wereld liet kijken. Wie wil kan op Youtube veel microcolleges van Feynman vinden, maar mijn samenvatting is dat hij het onbekende met het bekende verbindt en combineert.

Kasparov vs. de computer

Dyson acht een fundamenteel moment de nederlaag van Kasparov tegen Deep Blue in 1997. In “Chess and the human condition”, de epiloog in zijn bundel “The Sun, the genome and the internet” , bespreekt Dyson de match tussen de wereldkampioen schaken en zijn nederlaag tegen de brute rekenkracht van Deep Blue. Die nederlaag was nogal een klap voor de artiest, die de schaker Kasparov was.

Maar, zegt de , de menselijke artisticiteit en de rekenkracht van de computer zullen elkaar moeten vinden. “Evolution in the past has always been driven by a shifting balance between competition and symbiosis.” Die balans moeten wij, als mensen, bewaren. Het is een zin om lang te proeven: een balans bewaren tussen competitie en symbiose. Die balans bepaalt het tempo van de evolutie, als een soort historische kracht.

Netwerken vergroten ongelijkheden, tegenstellingen tussen arm en rijk, tussen geschoold en ongeschoold. De werking van netwerken, van Internet, is niet in balans. Ongelijkheid, onrecht en onrechtvaardigheid nemen toe.

Maar we hebben ze zelf gemaakt, dus TINA (there is no alternative), is ongepast. We zullen de verantwoordelijkheid moeten nemen om het functioneren van netwerken te richten op sociale rechtvaardigheid en menselijke vrijheid. Mensen en machines zullen moeten samenwerken voor dat doel. (p.118)

Waartoe de mens?

Het is een verhaal waar ik op stuitte, door de Nobelprijs voor Ben Feringa, de schetsende bio-technoloog. Ik bekeek ook een interview met de inmiddels de negentig gepasseerde Freeman Dyson. De man is helder, welgemoed en vol humor. In de Tweede Wereldoorlog was hij onmisbaar bij de ontwikkeling van een werkzame radar, ter bescherming van Engeland tegen de Luftwaffe.

In de VS trof hij in Princeton Richard Feynman, begenadigd docent en fysicus. Beiden mannen hadden niets met de gangbare grenzen tussen wetenschapsgebieden, juist het negeren daarvan brengt nieuw inzicht en inspiratie, zoals de verbinding tussen biologie en technologie.

“Iedereen moet zich overgeven aan de eindigheid” schreef Paul Kalanithi in zijn boek Als adem lucht wordt. Ik lees: vraag je af wat je wilt, waarom je hier bent. Voor Freeman Dyson is het geen vraag: hij schrijft, maakt grapjes, fantaseert en vertelt daarover.

Mocht ik in deze staat de negentig passeren…