Wat Rutte II nekt is een troebel compromis

ANALYSE - Er is meer dan communicatie voor nodig om de onderbuik van De Telegraaf ervan te overtuigen dat nivelleren na de verkiezingen opeens wel een goed idee is. Maar dat is niet de oorzaak van alle ruis.

Rutte had zich moeten herinneren dat de partijleider van de VVD nog in augustus zijn afkeer voor nivellerende socialisten had kenbaar gemaakt. Zelfs VVD-favoriet Den Uyl werd weer ten tonele gevoerd. Maar de inhoud van z’n speech was blijkbaar niet noemenswaardig genoeg om hem zelf ter harte te nemen. Als een Romney-republikein flipflopte hij na de verkiezingen zonder moeite van de Tea Party van Geert Wilders in de armen van Samsom. Het Telegraafpubliek zag dat niet aankomen, omdat ze ruggegraat veronderstelde die er nooit was geweest. Het beteuterde Mark omdat hij hen juist van dienst wilde zijn en omdat hij wel begreep dat de macht naar links was verschoven.

Maar waar kwam nou alle ruis vandaan?

Verknoopt

De oorzaak van het gezever over hypothetische koopkrachttoekomsten zit in de verknoopte fiscale bedoelingen die al in ons stelsel zaten voor de formatie. In plaats van te ontknopen werd er tijdens de formatie nog een extra knoop in gelegd, die alle bedoelingen nog vollediger met elkaar liet samenhangen, die allerlei groepen en uitzonderingsgroepen creëerde, maar waardoor niets meer uit te leggen viel.

De grootste knoop die er al in zat was de hypotheekrenteaftrek. Bedoeld als stimulans om een eigen huis te kopen, maakte de VVD er al jaren geen geheim van dat ze haar tevens beschouwde als matiging van de hoogste belastingtarieven. Onrechtvaardig voor met name de hogere inkomens die huren, want zij worden wel aangeslagen, maar mogen hun huurkosten niet aftrekken. De wijziging die eraan komt verlaagt in enkele decennia de aftrek tot de laagste schijf, maar laat hogere inkomens er in absolute zin nog steeds bovenmatig van profiteren.

Waar het nu echter vooral om gaat is de nieuwe verknoping die aan de onderhandelingstafel is uitgevonden: het nivelleren via de zorgtoeslag. Rutte en Samsom maken eenvoudige dingen blijkbaar graag ingewikkeld.

Eenvoud

Wil je eenvoudig nivelleren dan zeg je: nivelleren heeft te maken met inkomen. Het betekent dat hogere inkomens meer bijdragen aan de staatskas dan lagere inkomens. De manier om dat te bereiken is dus via de belasting op datzelfde inkomen. Iedereen heeft inkomen en betaalt (enige) inkomstenbelasting en niemand ontspringt zo, in positieve of negatieve zin, de dans.

Zorg daarentegen heeft niet direct iets te maken met nivelleren. We willen dat iedereen zorg kan betalen en dat kan doordat we nivelleren via de inkomstenbelasting. Zo zou iedereen genoeg geld moeten overhouden om een zorgverzekering te kunnen betalen. Die aparte regeling voor zorgtoeslag zou, deze logica volgend, dus moeten worden afgeschaft.

Naast situaties die voor iedereen gelden – inkomsten, belasting over inkomsten, verplichte zorgverzekering – zijn er specifiekere situaties, zoals hoe en waar je woont. Juist omdat die niet generiek zijn, zou je daar aparte regelingen voor kunnen hebben. Regelingen die kopers, of huurders, in bepaalde situaties helpen, maar die in omvang beperkt zijn en niet vele miljarden belopen zoals de hypotheekrenteaftrek.

Ongewenst

Dat soort eenvoud had het doel van de formatie moeten zijn, maar kwam er niet. Het lijkt erop dat de oorzaak daarvan lag in het VVD geloofsartikel dat het verlagen van de hoge belastingtarieven gebiedt. Tegelijkertijd ging diezelfde VVD akkoord met een uitruil die tot nivelleren moest leiden. Beide werden gerealiseerd, maar omdat de tarieven verlaagd moesten worden, was er een andere bron van inkomsten nodig om dat nivelleren mee te kunnen betalen. Zo zag de zorgpremie het licht.

Het zou de formatie van het slim uitruilen worden, niet van de compromissen. De zorgpremie is echter niets anders dan de ongewenste uitkomst tussen twee VVD wensen – regeren en het verlagen van belastingen. Voor een partij die doet alsof ze van duidelijkheid houdt, is dat een troebel compromis.