Waarom Iowa ertoe doet

ANALYSE - Hoewel President Trump pas in november op het stembiljet staat, zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen al in volle gang. Maar liefst twaalf prominente Democraten strijden in de voorverkiezingen voor de kandidaatsnominatie van de partij. Vandaag stemmen de kiezers van Iowa als eersten van het land op de Democratische presidentskandidaten; daarmee luidt het startschot van de zogeheten primaries.

Hoewel Iowa numeriek gezien van beperkt belang is voor het hele nominatieproces, fungeert de staat al sinds jaar en dag als politieke barometer voor de rest van de voorverkiezing. De reden daarvoor is het feit dat de historisch gezien de kandidaten die in Iowa wonnen, ook vaak in de landelijke voorverkiezingen zegevierden.

De virtueuze cirkel

Dat sinds 2000 de winnaars van Iowa ook de winnaars van de voorverkiezingen werden, heeft alles maken met het zogeheten bandwagon effect; naarmate iets of iemand als populair wordt ervaren, stijgt de populariteit nog sneller.

Naast economische toepassingen, bijvoorbeeld in reclames (“1000 anderen gingen je voor”), is het bandwaggon effect ook voor politicologen zeer relevant. Zodra een kandidaat het goed doet in één voorverkiezing, zal deze ook meer steun genieten bij de rest.

Vandaar dat een overwinning in Iowa, die standaard als eerste staat haar voorverkiezing houdt, een felbegeerde prijs is onder de Democraten. Naarmate deze dag naderde werd de ether van Iowa dan ook gevuld met spotjes en raken de Facebook-pagina’s overspoeld met advertenties.

De kandidaten

Van de kandidaten scoort tot nu vicepresident Biden het hoogst in de landelijke peilingen. Biden probeert met een gematigd imago de nominatie voor zich te winnen. Op zich geen verkeerde strategie; in een peiling vorig jaar door het peilingbureau Pew Research, gaf 53% van het Democratische electoraat aan gematigd of conservatief te zijn.

Links van het spectrum doet Bernie Sanders, de zelfbenoemde socialist die het in 2016 opnam tegen Hillary Clinton, ook deze ronde een gooi naar het presidentschap. Met zijn plannen om het (nogal disfunctionele) Amerikaanse zorgstelsel te nationaliseren en de enkele grote bedrijven onder curatele te stellen, zet Sanders vol in op de linkse stemmers binnen te partij.

Sanders is alleen niet de enige die hier stemmen tracht te winnen. Collega-senator Elizabeth Warren voert ook hard campagne op inkomens- en welvaartsgelijkheid. Met gedetailleerde uitwerkingen en voorzichtige verwoordingen, hoopt ze zich te positioneren als kandidaat die acceptabel is voor zowel linkse als de meer gematigde Democraten.

Buiten dit drietal om, die samen in de landelijke peilingen goed zijn voor gemiddeld twee derden van de stemmers, verkeren ook Pete Buttigieg en Amy Klobuchar in een kansrijke positie. Beide kandidaten komen uit het industriële midwesten van het land, de regio waar ook Iowa toe behoort.

Hoewel de ideologische positionering van elk niet bijster verschillend is met die van Biden, verschillen Buttigieg, een retorisch vaardige burgemeester, en Klobuchar, een ervaren en kundige senator, qua uitstraling en retoriek sterk van de vicepresident.

Elk van de kandidaten tracht over te komen als “verkiesbaar”. Dat is ook niet onlogisch. In een peiling van Suffolk University in Iowa gaven de meeste Democraten “het verslaan van Trump” op als hun primaire overweging in de voorverkiezingen.

Sanders en Warren hopen met een ambitieuze agenda een hoge opkomst te kweken onder linkse kiezers. De meeste van hun rivalen trachten zich te profileren als de meer gematigde kandidaat in de race en zo gedesillusioneerde Republikeinen te trekken.

De uitslag

Hoewel nieuwe peilingen aan de lopende band Iowa uitrollen, lijkt het er vooralsnog op dat Biden en Sanders een felle strijd voeren om de eerste plek. In een peiling van YouGov scoren beide politici 25% van de stemmen. Andere data wijzen op een lichte voorsprong van Sanders.

Dat gezegd hebbende, staat Iowa wel bekend om haar plotse verrassingen. In 2012 won de Republikeinse presidentskandidaat Rick Santorum nipt in Iowa, ook al stond hij op een verwaarloosbare plek in de peilingen.

Wat ook niet helpt in de voorspellingen, is de complexe aard van de proces. In Iowa wordt de uitslag bepaald middels een caucus, een tijdrovend systeem waarbij kiezers hun voorkeur aangeven door in een aangewezen vak te staan, in plaats van hun voorkeur aan te geven op een stembiljet. Het resultaat is een lagere opkomst en grotere onduidelijkheid over het eindresultaat.

Een belangrijk gevolg van deze kiesmethode is dat het mogelijk is om van voorkeur te wisselen. Dit gegeven, samen met de regel dat per locatie de kandidaat met minder dan 15% van de aanwezige kiezers wordt uitgesloten van de stemronde, kan nog voor veel veranderingen zorgen gedurende de dag.

Wat betreft dit eindresultaat maakt het voor de niet-winnaars heel veel uit wat de verwachtingen voor deze kandidaten waren. Een Bernie Sanders met 15% van de stemmen komt in de kranten te staan als verliezer; Amy Klobuchar met hetzelfde resultaat wordt omgedoopt tot politieke Houdini.

De Republikeinen

Het spektakel aan de kant van de Democraten doet je bijna vergeten dat ook aan de Republikeinse zijde voorverkiezingen worden gehouden. Aangezien Trump hoge populariteit geniet onder zijn partijgenoten, zou je het geheel gemakkelijk (en terecht) kunnen afdoen als politieke bezigheidstherapie.

Toch ligt dit net wat genuanceerder. Hoewel het vastligt dát Trump in Iowa wint, is het nog niet zeker hoe overtuigend zijn overwinning is. Als Trump, conform verwachtingen, rond de 90% van de stemmen binnenhaalt, is er voor hem geen groot alarm. Een slechter resultaat zou echter een veeg teken kunnen zijn voor zijn kansen in november.

Zo wist in 1980 de zittende president Jimmy Carter maar een krappe meerderheid te behalen in de Iowa caucus. Een halfjaar later delfde hij het onderspit tegen Ronald Reagan. Twaalf jaar later luidde een zwakke prestatie van Bush Sr. de nederlaag tegen Bill Clinton in.

In die zin fungeert de voorverkiezingen bij de Republikeinen als kanarie in de kolenmijn. Ook al staat een Trump-overwinning vast, maakt de uitslag wel degelijk uit voor verwachtingen voor november.

De caucus

Al met al is de uitslag van vandaag vrij onzeker. Hoewel Biden en Sanders de grootste kanshebbers zijn in Iowa, is een plotse overwinning van Warren, Buttigieg of Klobuchar ook zeker een mogelijk scenario.

Daarbij komt het feit dat de Democraten, met twaalf kandidaten, een zeer uitgebreid keuzemenu bieden aan de kiezers van Iowa. In de Republikeinse voorverkiezingen van 2012 en 2016 leidde het grote aantal kandidaten tot een zeer verdeelde uitkomst. In beide voorverkiezingen ging als gevolg de nummer twee, respectievelijk Mitt Romney en Donald Trump, er met de overwinning vandoor.

Een automatische aanname dat de winnaar in Iowa ook deze keer de uiteindelijke winnaar zal zijn, is voorbarig. Duidelijkheid biedt de caucus ons wel op de vraag wie het label winnaar krijgt toebedeeld en wie niet. Er zijn een hoop kandidaten, maar is er is beperkt plek op de bandwagon.