Waarom ik niet en wél rouw om Charlie Kirk

Waarom ik niet rouw om Charlie Kirk

Er zijn mensen wiens overlijden vanzelf stilte en respect oproept. Charlie Kirk hoort daar voor mij niet bij. Zijn dood is geen verlies voor de democratie, maar hooguit het verdwijnen van een van haar luidruchtigste ondermijners. Want laten we eerlijk zijn: Kirk zal niet worden herinnerd om zijn bijdrage aan een open samenleving, maar om zijn hardnekkige inzet om achterdocht, ressentiment en complottheorieën te voeden.

Hij zette de Civil Rights Act weg als een “enorme fout”, droeg complottheorieën als de “Great Replacement” met trots uit en wijdde zich aan het in twijfel trekken van verkiezingsuitslagen zodra de uitkomst hem niet beviel. De belangrijkste taak van vrouwen is kinderen krijgen en abortus is erger dan de Holocaust. In elk ander systeem zou dit slechts gênant theater zijn geweest, maar in de VS, waar miljoenen zijn woorden omarmden, kreeg het gewicht. Hij was een van de speerpunten van een beweging die de democratische spelregels alleen respecteert zolang ze zelf wint.

Hier komt de tolerantieparadox van Karl Popper om de hoek kijken. Een samenleving die onbeperkt tolerant is tegenover intolerantie, graaft haar eigen graf. Kirk was bij uitstek een vertegenwoordiger van die intolerantie: niet de felheid van een debatpartner die de democratie scherper maakt, maar de gretigheid van iemand die aan haar fundamenten zaagt omdat diversiteit, inclusie en verkiezingsresultaten niet in zijn straatje pasten. Tolerantie voor dat soort denkbeelden is geen deugd, maar een zwaktebod dat aan de basis ligt van de ondergang van de democratie.

Rouwen om Kirk zou dan ook impliceren dat zijn stem iets essentieels toevoegde aan het publieke gesprek. Maar wat hij toevoegde, was ruis, misleiding en de normalisering van haat als legitiem standpunt. Democratie is niet gebaat bij elke mening, ze is gebaat bij meningen die de basisprincipes van gelijkheid, rechtvaardigheid, waarheid serieus nemen.

Natuurlijk, voor hemzelf en zijn familie is zijn dood een tragedie, en moord is om meerdere redenen niet de manier waarop iemand – wie dan ook – het politieke toneel zou moeten verlaten. Maar dat maakt nog niet dat zijn nalatenschap ook tragisch genoemd moet worden. Die is eerder een opluchting voor de samenleving die hij zo gretig tegenwerkte.

Dus nee, ik rouw niet. Ik noteer het als een voetnoot in de lange strijd van de democratie tegen haar interne vijanden, een strijd die relevanter is dan ooit. De paradox leert ons dat het verdragen van mensen als Kirk uiteindelijk leidt tot het verdwijnen van de ruimte waarin echte vrijheid kan bestaan. Zijn afwezigheid is geen reden tot feest, maar wel tot een zucht van verlichting. Eén demagoog minder die meent dat de democratie een speeltuin is voor zijn intolerantie.

Waarom ik wél rouw om Charlie Kirk

Soms is het niet de stem zelf die telt, maar wat er met de echo wordt gedaan. Charlie Kirk was bij leven een demagoog, een man die complotten, ressentiment en halve waarheden tot politiek wapen verhief. Om zijn ideeën op zich verlies ik geen traan. Maar om zijn dood wel. Niet omdat ik hem bewonderde, maar omdat een moord als deze een dodelijk geschenk is aan precies de krachten die de democratie verder willen uitkleden.

De geschiedenis laat zien hoe handig martelaarschap kan worden gerecycled. We hoeven maar te denken aan Pim Fortuyn, wiens dood in Nederland een beweging vleugels gaf die zonder dat pistoolschot waarschijnlijk nooit zo groot was geworden. Of aan de Weimarrepubliek, waar de nationaalsocialisten er een sport van maakten om elk slachtoffer in de eigen gelederen te gebruiken als bewijs dat de democratie hun vijand was. Een moord levert niet alleen rouw op, maar ook munitie.

Daarin schuilt de reden om te rouwen: niet om de man, maar om de gevolgen. De dood van Kirk kan dienen als katalysator voor het verhaal waarin conservatieven zich de enige ware slachtoffers wanen, en waarin iedere linkse of progressieve stem verdacht wordt gemaakt als potentiële dader of aanstichter. Het gevaar is dat kritische geluiden het zwijgen worden opgelegd onder dreiging van “zie je wel, jullie hebben bloed aan je handen”.

Bovendien is het een klassieke valkuil van democratische samenlevingen om een gewelddadige dood als bewijs van legitimiteit te zien. Kirk zelf ondermijnde met plezier verkiezingen en burgerrechten, maar nu kan hij worden opgevoerd als martelaar van de vrijheid van meningsuiting. Zijn erfenis wordt daarmee opgeblazen tot proporties die hij bij leven nooit had kunnen bereiken.

Dus ja, ik rouw. Niet om de man, maar om de speelruimte die zijn dood zijn geestverwanten geeft. Want in die speelruimte kan het klimaat voor kritiek verder verstikken. Elke columnist, academicus of activist die het waagt de fundamenten van extreemrechts te bekritiseren, kan nu nog sneller worden neergezet als medeverantwoordelijk voor “het volgende Kirk-moment”. Het is een wrange constatering: juist de dood van iemand die zelf intolerantie verspreidde, kan leiden tot minder ruimte voor broodnodig verzet.