ESSAY - van Katrien Schaubroeck (Universitair hoofddocent Universiteit Antwerpen)
Identiteitspolitiek is een scheldwoord geworden. Iets waar je liever niet aan doet, want dan krijg je een hoop rotzooi over je heen. Niets dat zo polariseert als een mening over identiteit. Maar zogenaamde identiteitsstrijden zijn in oorsprong gevechten tegen onderdrukking. Vanuit moreel opzicht is het dan ook merkwaardig dat daar zo veel ophef over is ontstaan.
De Zwarte feministen van het Combahee River Collective
Dat de term identiteitspolitiek een stevige ‘bad rap’ heeft gekregen komt doordat publieke intellectuelen zoals Francis Fukuyama, Greg Lukianoff en Jonathan Haidt en dichter bij huis mensen als Sid Lukkassen zich de term identiteitspolitiek toegeëigend hebben om er hun cultuurkritiek op te bouwen.
Maar als we teruggaan naar de geboorte van het begrip, moeten we kijken naar het Combahee River Collective, een collectief van Zwarte feministen dat in de jaren zeventig actief was in Boston. In de missieverklaring van het collectief, gepubliceerd in 1977, lezen we dit:
“This focusing upon our own oppression is embodied in the concept of identity politics. We believe that the most profound and potentially most radical politics come directly out of our own identity, as opposed to working to end somebody else’s oppression.”
Wat de Zwarte feministen van het Combahee River Collective voor ogen hadden met de term identiteitspolitiek is eenvoudig: een strijd tegen hun onderdrukking, gevoed door hun eigen ervaringen. Ze komen op voor hun rechten als vrouwen, als arbeiders, als Zwarte mensen, als lesbiennes, kortom als mensen met een meerlagige identiteit.
Intersectionaliteit
Of de term identiteitspolitiek nog te redden is, valt te betwijfelen. Maar aan het woord ligt het niet. De strijd die erachter zit, kan evengoed een antiracistische of antiseksistische of antikapitalistische strijd genoemd worden. Of alles tegelijk. Want daar was het de leden van het Combahee River Collective om te doen: intersectionaliteit avant la lettre.
Intersectionaliteit verwijst naar het idee dat verschillende assen van onze identiteit allemaal van invloed zijn op onderdrukking. Zwarte vrouwen krijgen immers een speciale vorm van discriminatie te verduren, anders dan die van Zwarte mannen en witte vrouwen:
“We also often find it difficult to separate race from class from sex oppression because in our lives they are most often experienced simultaneously. We know that there is such a thing as racial-sexual oppression which is neither solely racial nor solely sexual, e.g., the history of rape of Black women by white men as a weapon of political repression.”
Dus nee, de onderdrukking van witte vrouwen rechtvaardigt niet dat zij in de plaats van een Zwarte vrouw zouden mogen spreken, en nee – verwijzend naar een ophefmakende zaak in het zeer recente verleden – ook de verdrukking van non-binaire personen is niet inwisselbaar met die van een Zwarte vrouw in een dominant witte samenleving.
Huiswerk voor witte mensen
Dat minderheden solidair met elkaar zijn, betekent dat ze elkaars lijden erkennen en het voor elkaar opnemen. Het betekent niet dat ze zich door de meerderheid tegen elkaar moeten laten uitspelen.
Dat laatste gebeurde in het Vlaamse duidingsprogramma De zevende dag. Lisette Ma Neza was uitgenodigd om haar standpunt te verdedigen aangaande de keuze van Uitgeverij Meulenhoff om Amanda Gormans gedicht ‘The Hill We Climb’ te laten vertalen door Marieke Lucas Rijneveld. Presentatrice Lisbeth Imbo vroeg aan Ma Neza of het dan zo erg was dat Rijneveld de vertaling op zich zou nemen, want “die behoort toch ook tot een minderheid”.
Ik wil erkennen dat Imbo een rol speelde in haar functie als tv-presentatrice. Toch is het gepast om op zijn minst het personage dat ze speelt terecht te wijzen met deze passage uit het Combahee River Collective Statement:
“One issue that is of major concern to us and that we have begun to publicly address is racism in the white women’s movement. As Black feminists we are made constantly and painfully aware of how little effort white women have made to understand and combat their racism, which requires among other things that they have a more than superficial comprehension of race, color, and Black history and culture.”
Met andere woorden, witte mensen hebben huiswerk te doen. En dat is in België en Nederland niet anders dan in de Verenigde Staten.
Tragedie
Hoe moeilijk dat huiswerk ons valt, wordt mooi geïllustreerd in een aflevering van Alleen Elvis blijft bestaan, een programma van de Vlaamse openbare omroep dat is gemodelleerd naar het Nederlandse programma Zomergasten. Gastheer Thomas Vanderveken heeft in de laatste aflevering van 2020 de Vlaamse actrice en theatermaker met Iraanse roots Sachli Gholamalizad te gast. Naar aanleiding van de Iraanse cinema-fragmenten die ze had uitgekozen, gaat het gesprek van negentig minuten bijna uitsluitend over haar afkomst, en over haar moeilijke jeugd in Vlaamse middelbare scholen waar ze het gevoel had dat ze er niet bij hoorde.
Bijna de hele uitzending zit Gholamalizad zich te verdedigen. De gastheer vraagt of ze zich de uitsluiting niet inbeeldt – behalve “enkele klootzakken” zegt geen mens toch dat ze niet in Vlaanderen thuishoort? Hij vraagt of ze de uitsluiting niet zelf in de hand werkt door Iraanse filmfragmenten te kiezen waardoor ze overkomt als “een exotische Iraniër”. Hij vraagt of het niet tegenstrijdig is dat ze droomt van een wereld waar landsgrenzen er niet toe doen, terwijl ze het tegelijk heel belangrijk vindt dat mensen met een migratie-achtergrond zich kunnen identificeren met rolmodellen die niet wit zijn.
Zijn gesprekspartner is heel geduldig en zegt dat ze naar de uitzending is gekomen met een missie. Ze legt uit dat ze zich heeft neergelegd bij het idee dat zij haar energie en tijd moet stoppen in dingen uitleggen aan haar witte medemens, terwijl ze haar energie liever uitsluitend zou stoppen in het maken van theaterstukken. Ze noemt het glimlachend haar ‘tragedie’. Waarop de gastheer antwoordt: “We hebben allemaal onze tragedies.”
Het moet gezegd dat Vanderveken verschillende keren in de uitzending benadrukt dat de inspanning van Gholamalizad loont. Hij ziet de dingen nu anders. Maar is hij ook bereid zelf huiswerk te maken? Op een gegeven moment legt Gholamalizad nog maar eens uit dat zij het ook liever niet over onderdrukking en uitsluiting zou hebben. Maar als mensen van kleur het niet doen, zegt ze, dan neemt niemand anders het voor hen op. De presentator verdedigt zich en zegt: “Omdat je je er ook van bewust moet zijn, hè, Sachli. Sorry, maar dit is voor mij de eerste keer dat mij dat op die manier duidelijk wordt.”
Onwetendheid
Missie geslaagd, zou je denken. Maar verandering is een lang proces. Enkele minuten later, in een discussie over non-binaire voornaamwoorden en transgender personen, zegt Vanderveken dat niemand ertegen is dat iemand zich goed in zijn vel voelt, maar dat hij een probleem heeft met “regelneverij” en “cancel culture”. Hij legt uit: “Ik ben een cisgender witte man en alles wat ik zeg is bij voorbaat verdacht. Ik weet dat ik geprivilegieerd ben. Maar ik wil wel op het forum iets kunnen zeggen zonder afgeslacht te worden.”
Ziedaar het probleem. Dit is waarom de vrouwen van het Combahee River Collective beseften dat identiteitspolitiek noodzakelijk was. Iemand geeft toe dat hij eigenlijk niet weet hoe het is om tot een minderheid te behoren, en bedankt ‘de exotische gast’ in zijn studio om hem die ervaring van uitsluiting en non-representatie uit te leggen. Toch leidt dat hoegenaamd niet tot nederigheid.
Hoe krijgt men beide gedachten in het hoofd verzoend met elkaar: ‘ik ben onwetend’ en ‘ik vind dat ik mijn mening moet kunnen geven’? De witte gastheer komt zijn gast van kleur halverwege tegemoet: hij neemt, nadat ze zich flink verdedigd heeft, haar ervaringen voor waar aan. Maar de lastige tweede helft van het veranderingsproces voltrekt zich niet: hij besluit niet dat hij al die voorgaande tijd uit onwetendheid onzin heeft verteld.
Een oude les opnieuw geleerd
Wat de samenleving van vrouwen van kleur als Sachli Gholamalizad en Lisette Ma Neza verwacht is een uiterst ondankbare taak: dat ze zich komen verdedigen voor hun gevoel van uitsluiting onder een spervuur van vragen die de uitsluiting reflecteren en herbevestigen. De vele opiniestukken en ronkende analyses over Gorman en Rijneveld ten spijt, werd de kern van het probleem al 44 jaar geleden geformuleerd, en staat dat gratis en voor niets te lezen op het internet:
“We realize that the only people who care enough about us to work consistently for our liberation are us.”
Dat schreven de Zwarte feministen van het Combahee River Collective in hun missieverklaring in 1977. Gelijk hadden ze. En gelijk hebben ze nog steeds. Dat is wel het minste dat we van de Rijneveld-Gorman-vertaling hebben geleerd.*
*Graag dank ik Josette Daemen en Annemarie Van Stee voor hun commentaar.
Een eerdere versie van dit essay verscheen hier.
Verder lezen en kijken: The Combahee River Collective Statement
Deze versie van dit essay verscheen eerder op Bij Nader Inzien.
Reacties (38)
De nazi’s vonden identiteit ook erg belangrijk.
Ik snap dat je identiteit een bron van kracht kan zijn, en dat het een structuur geeft in je strijd tegen onderdrukking en onrecht. Maar laten we niet negeren dat strijd voeren langs de lijn van identiteit de wereld verdeeld in verschillende groepen, en dat dit strijd in de hand werkt. Het grote gevaar is het ontstaan van een zero-sum game: voor mijn vrijheid moeten anderen hun privileges opgeven.
Op deze manier geformuleerd leidt dit automatisch tot de ‘oppression olympics’, waarbij achterstelling automatisch gestapeld worden. In werkelijkheid is het zo simpel niet, achterstelling is afhankelijk van de context, wat in de ene groep een nadeel is, is in de andere een voordeel. Zwarte vrouwen klinkt dubbel achtergesteld, maar in de context van politiegeweld in de VS is ‘vrouw’ juist een flinke beschermende factor, die vele malen sterker is dan het nadeel van huidskleur. Als zwarte vrouw loop je in de VS vele malen minder risico om door politiegeweld om het leven te komen dan als witte man, maar voor de laatste categorie is 0 aandacht.
Sorry hoor, maar je reactie bewijst dat je er helemaal niets van wilt begrijpen. En dan die Godwin… man, man, man… Voor die idiote vergelijking zijn wel excuses op zijn plaats.
Het is bedoeld als waarschuwing: identiteit is gevaarlijk speelgoed.
Te weinig mensen zijn zich daar van bewust.
De weg naar de hel is geplaveid met goede intenties; het feit dat je opkomt voor de zwakkeren is geen vrijbrief.
Als jij niet inziet dat een vergekijking met nazisme volledig voorbij gaat aan waar het artikel over gaat (en bewegingen als Combahee River Collective) begin ik ernstig te twijfelen aan je goede intenties. Nazisme en volkerenmoord is op geen enkele manier te vergelijken met wat in het stuk wordt bedoeld met identiteitspolitiek.
Identiteit is ook geen gevaarlijk speelgoed. Alles wat mensen op grond van hun identitrit vernedert, uitsluit en erger, dat is gevaarlijk.
Je wandtegeltjeswijsheid is een dooddoener. Moeten mensen dan geen goede intenties hebben? En opkomen voor zwakkeren is geen vrijbrief? wat bedoel daar dan toch mee? Mensen die genegeerd, gediscrimineerd en achtergesteld worden zijn zelf niet de zwakkeren. Hun stem, hun protest, hun acties tonen dat wel aan. Dat is hun “vrijbrief” niet, dat is hun goed recht.
Het zou juist jou goed doen om wat breder te kijken, en de kaders die auteur stelt niet zonder meer te accepteren.
Ik stel de emancipatiestrijd van zwarte vrouwen niet gelijk met het nazisme. Ik waarschuw er alleen voor dat identiteitspolitiek niet per definitie ingezet wordt voor lovenswaardige doelen, of leidt tot positieve uitkomsten. Het nazisme is een extreem voorbeeld daarvan, identiteitspolitiek tot de uiterste consequentie doorgevoerd. De auteur van dit stuk negeert de spanning die beroep op de eigen identiteit inherent oproept. Je sluit per definitie namelijk ook mensen buiten die jouw identiteit niet delen.
Neem nou deze zin in de opening:
In eerste instantie denk je misschien, strijd tegen onderdrukking, wie kan het daar nu mee oneens zijn? Maar als je er langer over nadenkt, dan weet je dat strijd tegen onderdrukking maar al te gemakkelijk doorslaat in onderdrukking van anderen, in een zero-sum game waar samenleven met de onderdrukkers onmogelijk wordt. Goed voorbeeld zijn de joden. Gedwongen door verschrikkelijke vervolging om een sterke identiteit te vormen en mede daarmee een eigen staat te stichten, zorgt die sterke identiteit er nu voor dat Palestijnen een bedreiging voor die identiteit vormen en onderdrukt worden. Ander voorbeeld: Catalanen vs Spanjaarden.
Ik zie grote gevaren in het trekken van een lijn tussen ‘mensen van kleur’ en ‘witte Nederlanders’; voor je het weet gaan die laatsten die identiteit omarmen. En vanuit het frame van de identiteitspolitiek kan je ze het dan niet kwalijk nemen.
@Cerridwen:
Voor je het weet?
Een deel doet dat al, maar het is nog beperkt. Gelukkig.
“Het zou juist jou goed doen…” niet zo arrogant a.u.b.
“Ik stel de emancipatiestrijd van zwarte vrouwen niet gelijk met het nazisme. Ik waarschuw er alleen voor dat identiteitspolitiek niet per definitie ingezet wordt voor lovenswaardige doelen, of leidt tot positieve uitkomsten”
Je schreef: “De nazi’s vonden identiteit ook erg belangrijk.” Dat is geen vergelijking??? Maar goed, dat je het er bij haalt is al erg genoeg. Nazisme is geen identiteitspolitiek, nazisme is superioriteitswaanzin.
Het een sluit het ander niet uit.
In alle identiteitspolitiek zit wel een vleugje superioriteitsdenken, in de trant van ‘wij zijn beter dan onze onderdrukkers’.
Het beoordelen en vastpinnen van mensen op wat ze zijn (in plaats van wat ze zeggen of doen) vind ik een akelig aspect van identiteitspolitiek. De persoonlijke ervaringen van ongelijke behandeling spelen altijd een belangrijke rol in emancipatieprocessen. Maar moet daarom de stem van niet-onderdrukten uitgesloten worden? Paternalisme kwam ook al voor in de arbeidersbeweging. De betrokkenheid van mensen buiten de kring van de uitgebuite klasse had niet alleen maar negatieve effecten.
Stropop. Geen zinnig mens pleit daarvoor. Wil je een zinnige discussie over dit onderwerp, begin er dan eens met dit soort retoriek achterwege te laten. Hiermee sla je namelijk elke discussie dood.
Ik vind opmerkingen als deze karakteristiek voor de twee maten waarmee er – ook door veel goedwillende mensen – wordt gemeten. Onbewust, maar het gebeurt wel. Waar de aanhang van PVV of FvD dan wel eens op onredelijkheid wordt gewezen, krijgen ze ook vaak het voordeel van de twijfel. Iets als: achter al die onredelijkheid zit onvrede die wel serieus genomen moet worden.
Degenen aan de andere kant van het debat krijgen juist het nadeel van de twijfel. Hoe eloquent en genuanceerd ze ook voor zichzelf opkomen, het krijgt het stempeltje identiteitsactivisme, of wokeness, of cancel-culture, en daarmee wordt het opzij geschoven. Blijkbaar hoeven we geen aandacht te schenken aan de onvrede die hier achter zit.
Overigens, Jos, wil ik niet beweren dat dit allemaal op jou van toepassing is. Maar dat zinnetje, de suggestie dat identiteitspolitiek zou betekenen dat andere worden uitgesloten, past wel in het patroon dat ik vaak zie.
@Hans: Ik krijg de indruk dat die andere kant van het debat (de woke-kant) bij jou wel het voordeel van de twijfel krijgt. En daar sta jij niet alleen in.
Of kun je meer sympathie opbrengen voor de PVV/FvD kant? Ik vermoed van niet.
En daar hebben ze ook te maken met belastende etiketten als Fascist, racist enzovoort
In principe verdient iedereen het voordeel van de twijfel, zolang het tegendeel niet bewezen is.
Maar waar het me vooral om gaat is het verdraaien van goed verwoorde argumenten tot karikaturen. Zoals dat bijvoorbeeld (zie hieronder) in de zaak Gorman-Rijneveld steeds weer gebeurde.
[ het verdraaien van goed verwoorde argumenten tot karikaturen. ]
Het kiezen voor een vertaler die met de schrijfster zoveel mogelijk cultuur en ervaring deelt, is een goed argument.
Het afwijzen van een vertaler omdat zij “te wit is”, is geen goed argument.
Het ongelezen in de prullenbak gooien van de Portugese vertaling omdat de vertaler te weinig cultuur en ervaring met de schrijfster zou delen, is na gedane zaken geen goed argument.
Zie #2.8
Dat was een kwestie tussen uitgevers. Jij weet net zo min als ik wat daar precies is gebeurd. Vanwaar de behoefte om er dan toch over te oordelen?
[ Vanwaar de behoefte om er dan toch over te oordelen? ]
We oordelen allemaal op basis van wat de media ons vertellen. En soms te snel. En we weten NOOIT wat “daar” precies gebeurd is.
Doe niet alsof jij heilig bent, je oordeelt net zo makkelijk.
Uitsluiting is in het zinnetje dat je citeert misschien wat sterk uitgedrukt. Ik lees bij Schauwbroeck wel dat ze nederigheid van de ander mist. En in het laatste citaat uit het manifest staat toch duidelijk dat alleen ‘wijzelf’ voor ‘onze’ bevrijding kunnen opkomen. Ik vind dat een tragisch beperkte gedachte. En eigenlijk ook nogal arrogant.
Dat lijkt me de simpele realiteit. Als je niet voor jezelf opkomt laat je over je heen lopen. Zeker als je toch al in een achtergestelde positie zit.
En het heeft al helemaal niks te maken met de zin die ik in #2.1 bekritiseerde. Voor je zelf opkomen betekent helemaal niet dat je daarmee een ander uitsluit, of dat je een ander rechten zou ontzeggen.
[ Ik vind dat een tragisch beperkte gedachte ]
Ik ook.
Ik ontmoette ooit een ex-cursusleider (berg-) klimmen die tijdens het klimmen elke uitgestoken hand van zijn cursisten weigerde. Hij moest het zelf kunnen, hij was immers de cursusleider klimmen, hij had er ook voor geleerd en getraind. En hij was niet eens een macho of zo.
Hij zei dat het lang duurde voordat hij besefte dat hulp accepteren ook een vorm van relaties vormen is, van teambuilding, samen de heuvel op, climb that hill. Hij realiseerde zich dat hij met hulp afwijzen mensen van zich af duwde. Letterlijk en figuurlijk.
Zelfs als mensen in hun onwetendheid en onschuld de verkeerde hand toesteken moet je die niet afwijzen.
Klinkt als dominee Gremdaat maar daarom niet minder waar.
Jij roept dat wel de hele tijd vol overtuiging, maar ik ben bang dat je niet goed leest.
De schrijver stelt over de witte, cisgender, hetero presentator:
Nee, hier staat niet letterlijk dat zijn stem uitgesloten moet worden. Maar de implicatie is wel duidelijk, dat het beter is als mensen als deze presentator hun mond houden zolang ze ‘onwetend’ zijn. Dat we zijn mening dus maar beter kunnen uitsluiten, er geen waarde aan moeten hechten. Deze standaard geld niet voor de meningen van de gast ‘van kleur’, die heeft per definitie gelijk over haar geleefde ervaring. in zijn geleefde ervaring is de auteur niet geïnteresseerd.
Dit betoog is bepaald niet uniek.
[ Maar moet daarom de stem van niet-onderdrukten uitgesloten worden? ]
In de zaak van de Rijneveld-Gorman-vertaling: niet hun stem werd uitgesloten, wel hun werk.
Er werd daar niemand uitgesloten. Daar zijn ook keer op keer karikaturen voorbijgekomen van wat critici van Meulenhoff werkelijk schreven.
De kritiek was namelijk dat Meulenhoff de keuze voor Rijneveld presenteerde als een weloverwogen keuze voor iemand die, vanwege haar achtergrond, bij uitstek geschikt was om dat gedicht te vertalen.
Het ging er dus helemaal niet om dat werk van een zwarte, vrouwelijke dichter alleen maar door een zwarte vrouw vertaald zou kunnen worden. Of dat Marieke Lucas Rijneveld dat gedicht niet zou kunnen maken. Dat soort beweringen waren de stropoppen in die discussie, waarmee de veel genuanceerdere argumenten opzij werden geschoven.
[ Of dat Marieke Lucas Rijneveld dat gedicht niet zou kunnen maken. ]
“als ik zeg dat tig vrouwelijke spoken word artiesten van kleur (Babs Gons, Lisette Maneza etc.) dit beter hadden kunnen doen?”
“denk je niet dat er genoeg goede zwarte (spoken word) dichters in NL zijn die dit beter zouden kunnen?”
https://www.tzum.info/2021/02/nieuws-is-marieke-lucas-rijneveld-niet-veel-te-wit-om-amanda-gorman-te-vertalen/
Tjongjonge wat laten mijn critici zich kennen.
#2.6
“Wat je zegt ben je zelluf”.
#2.10
Om vervolgens een interpretatie bij een citaat te verzinnen die maar bar weinig te maken heeft met wat er echt staat.
Je zou dat citaat net zo goed kunnen interpreteren als bevestiging van wat ik duidelijk probeer te maken. Over de desinteresse, over het gemak waarmee bijzonder goed verwoorde kritiek wordt weggelachen, of waarmee er een bedreiging van wordt gemaakt, door steeds weer te verdraaien wat er echt wordt gezegd. Of door iets in te vullen dat er helemaal niet staat. Of door het trucje van:
#2.13
Uit een lange serie tweets net die paar zinnetjes halen die in je straatje passen.
Maar goed, misschien had ik inderdaad iets zorgvuldiger moeten zijn. En had ik niet de formulering “niemand zegt”, of zoiets moeten gebruiken. Want als je maar hard genoeg zoekt is er altijd wel een enkeling te vinden die wel een extreme uitspraak doet. En behalve het verdraaien van wat er wordt gezegd is het zoeken naar die ene enkeling ook een beproefd trucje om een debat te saboteren. Want zo’n enkeling is ook een fijn excuus om niet meer te hoeven kijken naar de argumenten van degenen die hun standpunt wel goed en genuanceerd verwoorden.
Nog een toevoeging over dat citaat van #2.10 (edit-functie doet het niet).
Als de bedoeling van dat citaat zou zijn om te zeggen dat je soms beter je mond kunt houden over onderwerpen waar je weinig van weet of begrijpt, dan ben ik het daar alleen maar mee eens. Dat geldt voor een hele hoop onderwerpen. Maar dat heeft helemaal niks te maken met uitsluiting en alles met wat meer je hersens gebruiken.
[ Uit een lange serie tweets net die paar zinnetjes halen die in je straatje passen. ]
Dat doe jij met mijn uitingen ook. Ik heb ook veel meer belicht dan het uitsluiten van niet-witten en dat weet je.
Tot slot een aardig overzicht in de NYT:
https://www.nytimes.com/2021/03/26/books/amanda-gorman-hill-we-climb-translation.html?
Interessant: in Duitsland hadden ze een team:
Hadija Haruna-Oelker, a Black journalist,
Kubra Gumusay, a German writer of Turkish descent.
Uda Strätling, a translator, who is white.
Identiteitspolitiek kan tot polarisatie leiden en tot identiteitspolitiek aan de andere kant.
Wanneer bepaalde groepen zich emanciperen ziet een deel van de dominante groep dat als bedreigend en gaat ook bezig met identiteitspolitiek. Dat kan elkaar versterken. Dat zie je denk ik in de politiek waar er de afgelopen 20 jaar op de flanken ruimte is ontstaan.
LPF – PVV BIJ1, DENK, en FvD.
Ik geef meteen toe, ik heb me nooit verdiept in het onderwerp identiteitspolitiek, maar is het niet iets wat overal en altijd gebeurt en dat het nu alleen maar op kritiek mag rekenen wanneer die identiteit (plus politiek) gaat over etniciteit? Boeren hebben nu weer een eigen politieke partij en waren in de voorgaande jaren continu het onderwerp van gesprek. Iets dat ze zelf op de agenda hebben gezet. Is boer zijn geen identiteit? Groene partijen dan? Je ziet het ook terug in de aanhang op social media. Alles gaat over natuur en milieu. Voor arbeiders en hun partijen zit de klad er een beetje in. Kan te maken hebben dat de arbeider zich niet meer identificeert met het arbeider zijn, maar meer een belastingbetaler, harde werker en autorijder. Die voelt zich nu thuis bij partijen die dat uitmelken. En wat te denken van gemeentebelangen? Allemaal gebaseerd op het ons-gevoel. Identiteit dus. Moet ik nog iets zeggen over alle religieuze partijen uit het heden en verleden?
Ik vind het eigenlijk hypocriet dat het hier alleen maar over huidskleur of afkomst gaat. Politiek is bij uitstek een identiteit-spelletje. Het is bijna een illusie te denken dat politiek er voor iedereen is. Vergeet bij die laatste zin dan ook even niet dat ‘socialist’ ondertussen een scheldwoord geworden is.
Wat mij om te beginnen opvalt in bovenstaand stuk is dat er vraagstukken vanuit een Amerikaanse context één-op-één op de Nederlandse en Vlaamse situatie worden geprojecteerd, tot en met het hoofdlettergebruik voor ‘Zwart’ aan toe.
Er was in de jaren zeventig een beweging van witte feministen die opkomen voor de rechten van vrouwen. Ze pretendeerden daarbij op te komen voor de rechten van alle vrouwen, maar in feite komen ze vooral op voor hun eigen belang en hun eigen klasse.
Dan waren er zwarte, lesbische vrouwen uit de onderklasse die de kopen bij elkaar staken, en stelden: die witte vrouwen komen helemaal niet op voor ons belang, want ze begrijpen onze levens en onze positie niet. Wij moeten als zwarte, lesbische vrouwen dus opkomen voor ons eigen belang (en onze eigen rechten) vanuit onze eigen identiteit.
Oké, tot zover kan iedereen die reactie wel volgen. Ik denk dat weinig mensen daar moeite mee hebben. Zelfs als men dat vandaag dunnetjes over zou doen. Wat koop je als Poolse migrantenarbeidster die wordt uitgebuit door uitzendbureaus en seksueel wordt geïntimideerd op de werkvloer voor pleidooien voor meer vrouwelijke directeuren en commissarissen aan de top?
Maar nu gaat de auteur haar lezers de les lezen aan de hand van televisieprogramma’s waaraan ze zich plaatsvervangend gestoord heeft, omdat de witte presentator zich niet genoeg verplaatst in het perspectief van de gekleurde gast, maar in z’n eigen perspectief blijft zitten. (Foei toch!)
Dat geldt dan als illustratie voor de these hoe wij witten ‘huiswerk’ moeten doen om ons te verplaatsen in minderheden, net als die witte feministen die hun zwarte zusters niet begrepen. Hoe dat volgt uit de noodzaak van identiteitspolitiek van dat collectief van zwarte feministen in 1977 blijft volstrekt onduidelijk.
Wordt er in dit stuk dus origineel gedacht? Nee. Wordt er een analyse gepleegd op identiteitsdenken? Nee. Er wordt in bovenstaand stuk enkele gemoraliseerd. Het is een preek. Een ‘fout’ geachte praktijk wordt in verbinding gebracht met een brontekst van het intersectioneel feminisme, en daaruit wordt een vermaning ontleend.
Is dat filosofie? Of is het zedenleer?
Dat gezeik over `dat er vraagstukken vanuit een Amerikaanse context één-op-één op de Nederlandse en Vlaamse situatie worden geprojecteerd` zou eens achterwege moeten blijven want niet relevant. Het draagt alleen maar bij aan de gedachte/ het downplayen van de anti-discriminatie protesten, de anti-zwarte piet geluiden, etc. hier niet geldig zouden zijn `want Amerikaans`.
Wat we zouden kunnen leren van anderen is mooi meegenomen. Of dat nu anderen van hier, uit Amerika of uit welk verweggistan dan ook zijn.
Dat een Vlaamse auteur voorbeelden uit de Vlaamse media kiest voor haar betoog is ook niet vreemd en doet er voor het betoog verder ook niet toe. De voorbeelden illustreren waar het om gaat, namelijk dat, onder andere, een oppervlakkige notie van racisme, kleur, en Zwarte geschiedenis niet genoeg is om eens af te geraken van racisme.
Hebben we daar een filosofie voor nodig? Een nadere analyse? Echt? 44 jaar na het Combahee River Collective Statement, 73 jaar na de Verklaring van de Rechten van de Mens, honderden jaren na afschaffing van de slavernij, enzovoorts, enzovoorts.
De Amerikaanse samenleving (als je al van één samenleving kunt spreken) heeft een heel andere geschiedenis waar het aankomt op ras als de Nederlandse. Toch wordt er net gedaan alsof analyses en concepten vanuit de VS universeel geldig zijn voor Westerse samenlevingen.
Hoe zullen we dat ’s duiden: occidentalisme? Is ‘het Westen’ een monoliet? Afrika is niet één land, ‘de’ Islamitische wereld bestaat niet, net zo min als ‘het’ Oosten; maar mechanismen die in de VS spelen, spelen hier in Nederland eender, want ‘het Westen’? En in welke mate dan?
Lijkt me dat dit zo simpel niet ligt, en van een filosoof mag ik verwachten dat die zich daar rekenschap van aflegt en dat doordenkt. Maar dat gebeurt in bovenstaand stuk niet. Integendeel.
En daarom is identiteitspolitiek noodzakelijk? Wat is de relatie tussen die identiteitspolitiek en oppervlakkige noties van racisme en Zwarte* geschiedenis? Daar wordt in bovenstaand stuk niet bij stilgestaan, noch wordt het doordacht. Er wordt eenvoudigweg opgeworpen dat identiteitspolitiek noodzakelijk is omdat witte ondervragers niet nederig genoeg zijn in de houding die ze aannemen en de ervaring van de ander niet centraal stellen.
Je reactie bevestigt enkel: het stuk functioneert als een preek. Je reageert bij de minste als een enthousiaste gelovige, die de boodschap hard nodig acht en nog maar ’s onderstreept.
* Ook zo’n rare, politiek-correcte inconsistentie: ‘witheid’ wordt blanke Westerlingen wel als identiteit toebemeten, maar het mag in positieve zin niet dezelfde status hebben als Zwarte identiteit en Zwarte geschiedenis. Dat soort dingen lopen natuurlijk in de gaten, en dan gaat iedereen met een beetje boerenverstand steigeren.
Ho even, de auteur mag geen Amerikaanse dingetjes aanhalen en jij wel Zuid-Afrikaanse toestanden? Het ontbreekt mij volledig aan ‘boerenverstand’, maar in het kader van dit onderwerp ben ik daar niet zo rouwig om.
Even over: “witheid’ wordt blanke Westerlingen wel als identiteit toebemeten, maar het mag in positieve zin niet dezelfde status hebben als Zwarte identiteit en Zwarte geschiedenis”
Maar dat is toch logisch zolang de ongelijkheid nog niet is verdwenen? En dat het niet is verdwenen heeft toch ook te maken met de “witte Reactie’ als ook maar een pink wordt opgeheven tegen racisme?
Want ze hebben enkel boeren in Zuid-Afrika en elke verwijzing naar boeren heeft betrekking op de Zuid-Afrikaanse Boeren, toch? Nou ja, ik zal het maar duiden als weinig geslaagde poging tot humor, want veel meer heeft ’t niet om het lijf. Je valt toch niet serieus te nemen zo?
Maar nu even serieus: vrijwel niemand ontkent dat er ongelijkheid is op het gebied van ras, gender, seksualiteit, lichamelijke gezondheid, leeftijd, etcetera. Vraag is alleen of identiteitspolitiek daar zo’n probate remedie tegen is. Bovenstaand stuk tracht een lans te breken waarom van wel. Maar de argumentatie is niet zo sterk (en voor een filosoof al helemaal armetierig als u ’t mij vraagt).
Precies daarom is identiteitspolitiek niet zo handige zet. Het werkt namelijk averechts. Hoe meer mensen van Afrikaanse komaf een zwarte identiteit claimen, hoe meer mensen van Europese komaf namelijk een witte identiteit zullen claimen.
Dat laatste zie je nu al gebeuren in etnonationalistische kringen: dat er in het licht van globalisering en immigratiestromen een pan-Europese, witte identiteit wordt geconstrueerd.
De boodschap, kort samengevat: wie racisme ondervindt, of een andere vorm van discriminatie, moet vooral niet teveel voor zichzelf opkomen.
Als ik in zo’n situatie zou zitten zou dit mijn antwoord zijn: probeer nou eens even je waffel te houden en wat beter te luisteren.
Dat was ook zo’n beetje te boodschap van die twee geïnterviewden die #0 noemt. Niet meteen oordelen, niet meteen in die verdedigende kramp schieten, niet meteen met een lampje gaan zoeken naar iets om kritiek op te leveren. Maar probeer nou eens te begrijpen waarom mensen zeggen wat ze zeggen. Deze draad maakt weer eens duidelijk dat die bereidheid om te luisteren nog bij een hele hoop mensen ontbreekt.
Dat is niet de boodschap van Prediker.
Als het al niet de boodschap is van wat hij zegt, dan toch zeker de consequentie. Al was het maar omdat zo iemand onvermijdelijk het labeltje “identiteitspolitiek” krijgt opgeplakt.
Sorry, waarom zou ik moeten luisteren naar een geprivilegieerde witte vrouw die andere geprivilegieerde witte mensen kapittelt dat ze niet wat nederiger zijn in hun bevraging van gekleurde Nederlanders?
Ziet u, ik kan dat identiteitsspelletje ook spelen.
Ik ben er helemaal voor hoor, dat men de ander onbevangen tegemoet treedt in plaats van die tracht te vangen in een web van vragen of af te schieten in een spervuur van verkapte verwijten. Maar is daar werkelijk identiteitspolitiek voor nodig?
Ik zag een goed argument voorbij komen waarom het pijnlijk was dat de gedichten van Amanda Gorman werden vertaald door de blanke literaire vedette Marieke Lukas Rijneveld: die had helemaal geen ervaring in vertaalwerk, gaf te kennen slecht te zijn in Engels, en had noch qua levenservaring, noch qua expertise enige affiniteit met het specifieke genre (spoken word/slam poetry).
Toch werd er automatisch gegrepen naar een bekende naam (want er moeten boekjes verkocht worden), terwijl er best wel wat zwarte spoken word-artiestes in Nederland rondlopen die zich wel verdienstelijk hebben gemaakt in hetzelfde genre. Niet alleen zijn die niet in beeld bij uitgeverijen, er wordt ook niet naar gezocht.
Kijk, dat lijkt me een steekhoudend argument. Kom gewoon met steekhoudende argumenten en je vindt vanzelf een welwillend oor. Maar als mensen anderen stichtelijke vermaningen voorhouden en een dwingend beroep gaan doen op zieligheid (van derden), dan moet je niet gek opkijken dat mensen afhaken.
Uiteindelijk gaat het om de vraag of je vertrekt vanuit gelijkwaardigheid, en wat dat behelst. Dat vraagt serieuze doordenking. Van een filosoof mag ik dan meer verwachten dan een preekje.
Nee hoor, je speelt een ander spelletje. Het spelletje: ontwijken van de inhoud. Want ik had het natuurlijk niet over die ene witte vrouw. Ik had het over de mensen die ze citeert. Het citaat van je dat ik gaf ging ook niet alleen maar over die ene geprivilegieerde witte mevrouw.
Waar het, denk ik, in de kern om gaat is dit. Een aanzienlijk deel van de witte bevolking is al zeker 20 jaar bezig met het alleenrecht te claimen op identiteitspolitiek. Met aanzienlijke invloed, want het is zeker niet alleen extreemrechts dat de mond vol heeft over “onze” cultuur, taal, tradities, geschiedenis en wat al niet meer. Nogal wat mensen uit generaties die daarmee zijn opgegroeid hebben daar genoeg van. Die hebben het zelfbewustzijn gevonden om, volkomen terecht, daar tegenin te gaan; om het recht op hun eigen identiteit en het recht op een volwaardige plek in de maatschappij te claimen. Die mensen hebben helemaal geen behoefte aan de zoveelste persoon die ze – ook al is het met de beste bedoelingen – op een superieur toontje komt vertellen wat ze wel of niet zouden moeten doen. Ze zijn mondig en intelligent genoeg om dat voor zichzelf te bepalen. En zij willen aandacht en interesse voor wat zij zelf te zeggen hebben.
Mijn vaststelling is dat de kritiek daar nu net nooit over gaat. Die gaat over karikaturen, over vergezochte interpretaties, over een enkele tweet die te ver gaat of ongelukkig is geformuleerd, over of het wel of geen filosofie is of dat het zo Amerikaans is, enzovoort. Of er worden simpelweg wat labeltjes geplakt: wokeness of identiteitspolitiek, bijvoorbeeld.
Degenen die dit soort kritiek leveren zouden zich eens af moeten vragen waarom ze dat doen. Waar komt die behoefte om juist hier zo kritisch op te zijn vandaan?