Waar komt dat vlees vandaan?

ELDERS - De paardenvleesfraude laat de zwakke kanten zien van de interne markt in Europa. Als er iets misgaat wijst iedereen naar elkaar. Wat ontbreekt, is overkoepelend toezicht.

In heel Europa zijn inmiddels goedkope kant-en-klare lasagnepakketten uit de schappen gehaald na berichten over de verwerking van paardenvlees in beef lasagne. Het is geen kwestie van volksgezondheid, zegt Eurocommissaris Borg, het gaat om fraude. De consument wordt bedrogen, maar zijn gezondheid is niet in gevaar. Paardenvlees is zelfs gezonder dan rundvlees, lezen we nu. En de paardenslager krijgt door alle ophef meer klanten.

De Roemeense slagers zijn niet zo blij met deze kwestie. Zij zijn in eerste instantie aangewezen als de bron van de fraude. Later kwamen Nederlandse handelaren in beeld. De Roemeense minister van Buitenlandse Zaken die woensdag Nederland bezocht om de handelsbetrekkingen aan te halen, zei in een interview met NRC Handelsblad: ‘Het gevoel is dat nieuwkomers in de EU altijd de schuld krijgen.’

De paardenvleesaffaire laat zien dat fraude en corruptie niet eenvoudig op het conto van één bepaald land geschreven kunnen worden. In de onderhavige kwestie zijn volgens NRC Handelsblad op z’n minst zes EU-landen betrokken. Een Britse supermarkt bestelt via het hoofdkantoor in Frankrijk bij een dochteronderneming in Luxemburg lasagnemaaltijden. Het vlees wordt gekocht bij een Frans bedrijf dat een order plaatst bij een Cypriotisch transportbedrijf, dat een Nederlandse vervoerder inschakelt die het vlees in Roemenië ophaalt en naar Frankrijk vervoert. Een beeld van de interne Europese markt dat de vraag oproept of het niet wat eenvoudiger kan. Kennelijk niet, want de “markt” zoekt altijd vanzelf de beste oplossingen, als we de ideologen mogen geloven. Maar de kans dat er iets mis gaat neemt natuurlijk recht evenredig toe met het aantal bedrijven en landen dat in dergelijke handelsstromen is betrokken.

Caroline de Gruyter maakt in NRC Handelsblad een vergelijking met de bankencrisis: ‘door de globalisering hangt alles samen, behalve het toezicht.’ De Europese landen hebben de vrijhandel heilig verklaard en doen er elk voor zich alles aan om in Brussel de beste voorwaarden voor hun ondernemers er uit te slepen. Dat heeft geleid tot een oerwoud van regels over producten, productieprocessen en handel. Zo zijn er 55.000 verordeningen voor de landbouwsector, waarvan 30.000 over voedselveiligheid. Maar waar de meeste landen, de Britten voorop, grote problemen mee hebben is een Europees toezicht op de naleving van al deze verordeningen. De nationale staat krijgt het primaat. Wij keuren ons eigen vlees.

Maar het gaat in de paardenvleeskwestie niet alleen over incidentele fraude of een structureel gebrek aan toezicht. Het echte probleem zit volgens Elizabeth Dowler, hoogleraar voedingsleer aan Warwick University (Engeland) in de voedselprijzen. Voedselprijzen stegen in het VK de afgelopen vijf jaar met 26 procent. Er is een enorme vraag naar goedkoop vlees. ‘Om het vlees goedkoper te maken wordt het aangevuld, en niet met goede proteïnen,’ zegt Dowler. En paardenvlees is eenvijfde goedkoper dan rundvlees. Ze twijfelt er ernstig aan of er wel “kwaliteitsvlees” is gebruikt.

De Britse en ook de Ierse autoriteiten die het eerst met de affaire in aanraking kwamen, zijn niet alleen bezorgd vanwege de in die landen heersende weerzin tegen het eten van paardenvlees. De herkomst van het vlees is een gevoelig punt. Niet al het paardenvlees is gezond. Paarden die geslacht worden voor consumptie moeten vrij zijn van het middel fenylbutazon, schrijft Titia Ketelaar in NRC Handelsblad. Dat kan in zeer zeldzame gevallen bij mensen bloedarmoede en leukemie kan veroorzaken. Door de economische crisis worden er echter meer paarden geslacht en, zo wordt nu vermoed, niet altijd in daartoe bevoegde abattoirs. Paarden worden ook niet, zoals koeien en schapen, geoormerkt. Daardoor is het niet altijd duidelijk of ze voor consumptie zijn bestemd.

De vraag is of de herkomst van voedselproducten in de Europese interne markt nog te achterhalen valt. Maar nog belangrijker is de vraag wanneer de Britten en andere Europese eigenheimers gaan inzien dat de onderlinge afhankelijkheid, die voortvloeit uit hun deelname aan dit economische systeem, een overkoepelend toezicht onmisbaar maakt.