“Vrouwenbesnijdenis vooral een probleem in moslimlanden”

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Roman Baatenburg de Jong, persvoorlichter van Hivos, interviewde Thomas von der Osten-Sacken van de Iraaks-Duitse mensenrechtenorganisatie WADI.

Thomas von den Osten-Sacken van de Iraaks-Duitse mensenrechtenorganisatie WADI ziet het verlammende effect van vrouwenbesnijdenis voor samenlevingen in het Midden-Oosten. ‘Vrouwelijke seksualiteit wordt gezien als een bedreiging’.

WADI publiceerde april vorig jaar een studie die uitwees dat meer dan 50 procent van de vrouwen en meisjes in Koerdistan genitaal verminkt zijn. Recentere gegevens tonen aan dat niet alleen Koerden maar ook Arabieren in Irak vrouwen besnijden. Twintig jaar onafgebroken aanwezigheid ter plaatse maakt WADI tot één van de ‘oudste’ non-gouvernementele organisaties in Irak. Van meet af aan richt zij zich tegen vrouwenbesnijdenis, al is genitale verminking (FGM) een adequatere term.

Is vrouwenbesnijdenis in het hele Midden-Oosten een veelvoorkomend verschijnsel?
De praktijk is zeer wijdverbreid. De meeste mensen denken bij FGM al snel aan Egypte, Somalië en Soedan. Onze bevindingen hebben die houding veranderd. In Afrika wordt het gepraktiseerd bij alle religies. In Azië is het vooral een fenomeen in islamitische landen. Het raakt hoe dan ook miljoenen meisjes.

Hoe verklaart u de hoge prevalentie van FGM in islamitische landen?
Meer in het algemeen kun je zeggen dat misdaden jegens vrouwen gerelateerd zijn aan een gebrek aan vrijheden in een samenleving. Veel islamitische landen ontberen elementaire vrijheden. Een direct verband is dat sommige islamitische rechtscholen FGM als ‘halal’ beschouwen, oftewel toegestaan.

Von den Osten-Sacken somt misstanden op die vaak in een adem genoemd worden met FGM: huiselijk geweld, seksueel geweld, gedwongen huwelijken. Ze vinden achter gesloten deuren plaats. Erover praten is taboe. De Duitse mensenrechtenactivist ziet welke verlammende effecten dit alles heeft op de maatschappij als geheel. ‘Wantrouwen en gespannen familieverhoudingen zijn feitelijk normaal’.

Langzaam maar zeker begint de mentaliteit echter te kantelen. ‘In een dictatuur worden nu eenmaal geen vragen gesteld. Maar met een beetje vrijheid beginnen mensen te praten. In een opener sfeer zijn ze sneller geneigd gevoelige onderwerpen te bespreken en er iets aan te doen’.

Doen regeringen in de regio voldoende om genitale verminking te bestrijden?

Tot een aantal jaar geleden werd FGM niet als probleem erkend. Er werd gewoon niet over gesproken. Nu besteden media in Koerdistan er dagelijks aandacht aan. Onlangs heeft de premier van Koerdistan het in een toespraak aan de orde gesteld. Er is zeker iets veranderd. Maar zonder druk van buiten af gebeurt er niets.

Wie houdt verandering tegen?
Negen van de tien geestelijken, ongeletterde imams, leggen vrouwenbesnijdenis op. Het kan ze niet schelen dat er meisjes aan doodgaan. Feitelijk doden ze het libido in de samenleving. Vrouwelijke seksualiteit wordt in een door mannen gecontroleerde maatschappij als iets gevaarlijks beschouwd. Daarom houden de mullahs angstvallig vast aan hun macht en maken ze mensen wijs dat een clitoris ‘doorgroeit’ en onbesneden vrouwen seksueel overactief worden. Ik had in dit licht eerlijk gezegd veel meer tegenstand verwacht maar onze mobiele teams die voorlichting kwamen geven in dorpen konden overwegend goed hun werk doen.

Jullie hebben onder meer petities aangeboden aan het parlement?
We hebben overal handtekeningen verzameld, in dorpjes, winkels. Vooral in kapsalons ging het goed. Neem mensen serieus dan stellen ze zich voor je open.

Doen westerse landen voldoende om druk op de ketel te houden?
Nee, men vraagt niet door, doen jullie het of niet? Het staat laag op de agenda. Waarom? Kritiek op vrouwenbesnijdenis creëert spanning, je hebt al snel een geschil. En daar houden regeringen niet van.

Daarom roept WADI de Nederlandse regering, de Europese Unie en de Verenigde Naties op om FGM niet langer te negeren en het aan te kaarten tijdens overleg met deze landen. Daarnaast zou er een regionale studie moeten worden uitgevoerd naar de verspreiding van FGM in West Azië.

Dit jaar brengt WADI met steun van en in samenwerking met ontwikkelingsorganisatie Hivos een film uit over vrouwenbesnijdenis, getiteld Handful of Ash.

Reacties (62)

#1 Karin

Vrouwen zijn veelal zelf dader bij zulke verminkingen. Vrouwen zullen zelf tot inkeer moeten komen. Hun eigen vrijheidsplein creëren.

  • Volgende discussie
#2 JSK

Vreemde titel gegeven
De praktijk is zeer wijdverbreid. De meeste mensen denken bij FGM al snel aan Egypte, Somalië en Soedan. Onze bevindingen hebben die houding veranderd. In Afrika wordt het gepraktiseerd bij alle religies. In Azië is het vooral een fenomeen in islamitische landen. Het raakt hoe dan ook miljoenen meisjes.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Ben

De toevoeging ‘in Azië’ had inderdaad niet misstaan. Of klopt de titel en blijkt dat niet uit het artikel?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 high

Ben benieuwd of er in nederland moslima’s met banden in die landen opstaan om dit aan de kaak te stellen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Jessie

@Karin
Vrouwenbesnijdenis wordt inderdaad door vrouwen uitgevoerd, bewustwording over de schadelijke en dodelijke gevolgen voor meisjes en vrouwen is essentieel. Vaak zien vrouwen het als een religieuze plicht of worden ze uitgekotst door hun omgeving als ze niet besneden zijn, moeders zien daarom geen andere uitweg dan ook maar hun dochters te verminken, afschuwelijk! Daarom is het zo belangrijk dat vrouwen EN mannen zich uitspreken tegen deze afschuwelijke vorm van mishandeling.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Jessie

@high
In Nederland spreken moslima’s en moslims zich al tijden uit tegen vrouwenbesnijdenis kijk maar eens op http://www.meisjesbesnijdenis.nl/focalpoint/materiaal/49

Niemand is het eens met deze afgrijselijke praktijk dus of je nu moslim bent, jood, christen of atheist, bruin, groen, geel of rood, kort, lang, kaal of niet laat je stem horen en spreek je ook uit tegen het verminken van meisjes!!!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Ben

@6
Misschien ben ik te cynisch, maar volgens mij stelde high een retorische vraag. Dat die nu niet meer retorisch is maakt je antwoord des te beter ;)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Marian

Ik heb een keer in een docu gezien dat de oudere vrouwen het uitvoeren uit jaloezie. Dan kunnen hun mannen geen sex hebben met de jongere vrouwen. Blijkbaar zijn er verschillende oorzaken waarom vrouwenbesnijdenis plaatsvind.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Bismarck

@8: In die gevallen had het vaak te maken met polygamie: De oudere vrouwen van de man waren bang dat de jongere meer sex gingen leveren en dus meer aandacht krijgen van hun man. Mij staat in ieder geval zoiets bij van Subsaharaans Afrika.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Ben

@9
Senegal, om precies te zijn. Bar slechte film trouwens ;)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Maaike

@10: Dan kun je beter naar Moolade kijken. Senegalese film van Ousmane Sembene over vrouwen die in opstand komen tegen besnijdenis.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Likoed Nederland

Wat helaas ontbrak bij de berichtgeving uit Egypte was dat een belangrijke drijfveer van de demonstranten in Egypte juist het handhaven van vrouwenbesnijdenis was:

“…. juist omdat deze gewoonte door de culturele elite van de overheid is verboden, lijken veel moslims aan de kant van de oppositie te hebben gekozen voor het verdedigen van de besnijdenis van meisjes. Daarmee kiezen ze de kant van het volk, want 90% van de meisjes in Egypte wordt besneden tussen hun 10de en 12de levensjaar. ‘Moet van Allah’.”

http://strengholt.blogspot.com/2011/02/egypte-waarom-het-goed-is-om-meisjes-te.html

De klok lijkt in Egypte eerder achteruit dan vooruit te gaan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Jessie

@11
In het kader van het artikel over vrouwenbesnijdenis in Irak zie YouTube: http://www.youtube.com/watch?v=WX_aL6Em07U&playnext=1&list=PLBBFA0CB9AD0DD8F8

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Hagler

Problems in the muslim countries – FGM ?????

Understand : I’m neither for it nor against it !

But let Middle-East, Azian and African people live how they want. It’s nobody’s business what others do…

And I’m sick of people in the West (in this case the Netherlands) pushing their belief systems onto other people with other cultures… it is so arrogant.
Allow people to live their own lives and their own culture !
Is it wrong or not to circumcise girls (and boys) ? Who would say ? It is done since many centuries !
In the West we don’t have the rights to say it is wrong, we only have to respect others culture and customs !
And I am tired of the term “mutilation only used by muslims” !
Just live your lives people and get over yourselves… It is other people’s choices to live how they wish and they have nothing to do with you !

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 KJ

@Hagler; It is *our* problem when we give money to these countries and effectively become complicit in these practices. It is *our* problem when immigrants from these countries come to our country and wish to continue practising female genital mutilation.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Rene

@14: You seem to not know that female “circumcision” is radically different from male — in the female case, and at least the ones so much opposition is against, the clitoris is *removed*. That’s not like removing foreskin, but like removing the head of the penis.

You bet it is mutilation, and deprives these girls of sexual pleasure. Stop thinking you are “open-minded” when suggesting that anyone has a right to mutilate others.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 JSK

@KJ: Too bad that isn’t the case here… the author doesn’t condemn the practice amongst Sudanese immigrants in the Netherlands or dutch development aid sponsoring the knives with which the circumcision is performed. The author condemns the practice in general.

Which is kind of neo-colonial. But you can say the same thing about development aid in general. Very few third worlders are saying “give us less money” (however, some of them are saying it).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Hagler

@KJ ; I agree for the immigrants !
When they come to the West (and our country) they have to respect the laws of the country they come to.

But I believe the West don’t have the rights to push their belief systems and laws onto other people with other cultures in their country !

But I agree that we can tell them it is (conform to our laws and into our eyes) wrong to perform FGM.
No less no more !

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Anton

Goed om te lezen dat ook Sargassianen de islam gerelateerde problematiek die al zo lang door Geert onder de aandacht wordt gebracht serieus beginnen te nemen.

Wel weer lafjes om het dan ver van huis te zoeken terwijl je in 020 Gaza meteen in kunt grijpen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 jantje

@19: ah omdat men het niet eens is met geertje, is men VOOR vrouwenbesnijdenis of neemt t niet serieus.maarja links is dan natuurlijk ook al jaren bezig moslim-immigranten binnen te halen teneinde heel europa te islamiseren.en nu is onze kaas ook al halal.zie je nou wel.Links kan niet wachten totdat het grootkalifaat eurabie een eindelijk feit is,zodat we onze vrouwen kunnen laten besnijden en behoofddoeken.

hoe wou je trouwens in ‘020 gaza’ ingrijpen?
Bij alle meisjes in de broek/rok kijken of alles er nog zit?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Bismarck

@19: Wat kun jij kinderachtig doen. Sargasso besteedt al jaren aandacht aan vrouwenbesnijdenis (al eens een zoekopdracht geprobeerd?), terwijl je Geert er bar weinig over hoort (en dat het in Afrika en Azië gebeurt boeit hem al helemaal niet, sterker nog, gezien zijn standpunt inzake ontwikkelingshulp wil hij het daar blijkbaar zelfs bevorderen). In Nederland is het overigens al lang verboden. Wat Gaza er mee te maken heeft ontgaat me.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 DJ

Ben ik de enige die zich afvraagt waar Koerdistan eigenlijk ligt en waarom er nauwelijks referenties zijn – zelfs niet in de comments, ok, behalve die van Likoed dan met een, zeg maar, onwaarschijnlijk getal en bijbehorende dubieuze bron.

@anton, onder turken en marrokanen is het volgens mij behoorlijk laag.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 KJ

@jantje; hoe wou je trouwens in ‘020 gaza’ ingrijpen? Bij alle meisjes in de broek/rok kijken of alles er nog zit?

Dat gebeurt.

@DJ; Ben ik de enige die zich afvraagt waar Koerdistan eigenlijk ligt

Dat meen je toch niet hoop ik ?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 DJ

@KJ, gezien de focus van de organisatie denk ik dat ze noord Irak bedoelen. Het grootste deel van de Koerden woont niet in ‘de’ Koerdische regio (incl zo Turkije/Syrië)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 Prediker

Waar ik naar benieuwd ben is hoe die ongeletterde imams er toe komen het als verplicht voor te stellen.

Op z’n best staat Mohammed de praktijk toe (hij zegt er nog bij: “Nou oké, maar snijdt niet te diep.”), en het is nog een zwakke hadieth ook.

Dus wat is dan de drijfveer om dit te propageren, zodat het vanuit Afrika zelfs in Azië terecht is gekomen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 Bismarck

@24: Aangezien ze het hebben over de premier van Koerdistan, kan het niet anders dan Iraaks Koerdistan zijn, want de andere Koerdische gebieden hebben geen eigen regering.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#27 Olav

Prediker: Waar ik naar benieuwd ben is hoe die ongeletterde imams er toe komen het als verplicht voor te stellen.

Speculerend:

– Onwetendheid/achterlijkheid, gebrek aan deudgelijk onderwijs. Zie bijv. dat fabeltje over de clitoris die zal doorgroeien als er niets aan wordt gedaan. Sommige voorstanders van de praktijk zullen zelf ook in dat soort praatjes geloven, die herhalen gewoon de leugens waar ze zelf ook ingetrapt zijn.
– Het is een oude traditie, dat maakt het vanzelf verplicht in de denkwijze van sommige mensen. Aan de voorouders mag je niet twijfelen. Is een identiteitskwestie.
– Het past goed in een cultuur waarin onderdrukking van vrouwen volkomen normaal en zelfs noodzakelijk gevonden wordt.
– Daarmee samenhangend: obsessie met kuisheid die historisch natuurlijk wel verklaarbaar is. Andere voorbehoedsmiddelen dan de Vreze Gods had men tot de vorige eeuw nog niet, en op veel plaatsen in de wereld nog steeds niet. En aangezien God niet bestaat en dus ook niet erg effectief was/is moet je andere dingen verzinnen om niet voor de opvoeding van het kroost van je jonge dochter op te draaien. Dus ofwel je naait haar dicht, of je huwelijkt haar heel jong uit zodat het jouw probleem niet meer is, of beide.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#28 DJ

@Bismarck, idd, ze verwijzen naar een regio, maar bedoelen een andere

OT, FGM en FGC worden vaak door elkaar gebruikt (zie ik bij want rondlezen) toch niet allemaal hetzelfde en lijkt mij niet dat het overal even gruwelijk is. Aftrap:
Why do so many women have difficulty reaching orgasm? A new study suggests that, for some, an anatomical disorder may be to blame. Researchers at Boston University School of Medicine report that roughly one quarter of the women they have treated for sexual dysfunction have clitoral phimosis, which means the hood of skin surrounding their clitoris is too tight or there is no opening in the skin for the glans of the clitoris to protrude for stimulation.[x]
http://www.hoodectomyinformation.com/
En tot slot een blogje over de feestelijke gebeurtenis zelf … ik kreeg zelf halverwege de pagina wat last van mijn knieën/maag, maar ben toch blij dat ik het tot het einde en vooral de comments heb doorgescrolled [x]

Maar uit het bovenstaande maak ik niet voldoende op om deze ‘pharaoic procedure’ te onderscheiden van schaamlippen afsnijden/dichtnaaien …

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#29 jan

Is het toch niet grotendeels een kwestie van emancipatie? Onderwijs, beetje Google en vooruitstrevende inwoners die hun mond durven open te trekken? In een democratie mag je kiezen voor onvrije regelgeving maar toch is het vooralsnog de beste weg naar een samenleving waar je jezelf mag en kan zijn. Verandering moet idealiter uit jezelf komen. Opdringen werkt vaak averechts. Lijkt me. Goed voorbeeld doet volgen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#30 Prediker

@Olav; nou lees ik op Wikipedia dat in Indonesië het snijden in vrouwelijke genitaliën verboden is, maar dat de Indonesische Raad van Oelema de praktijk propageert.

Als je dan bedenkt dat Indonesië pas in de laatste eeuwen geïslamiseerd is, en van huis uit geen FGM kent, dan wordt de conclusie onvermijdelijk dat de praktijk blijkbaar met de islam meekomt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#31 Jurriaan

@29 laat het daar nou net aan ontbreken in de moslimlanden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#32 JSK

Als je dan bedenkt dat Indonesië pas in de laatste eeuwen geïslamiseerd is,

Volgens mij is er al islam in Indonesië sinds 800. Zie http://en.wikipedia.org/wiki/Islam_in_Indonesia#The_spread_of_Islam_.281200_-_1600.29

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#33 Pfft

Ook kuttenbesnijders zijn welkom in linksch nederland/ Geen kwaad woord over de vreemdeling.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#34 DJ

@33, dat is wel een hele aparte interpretatie van het bovenstaande …

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#35 Hagler

@jan
Correct ! As I said : I believe the West don’t have the rights to push their belief systems and laws onto other people with other cultures in their country !
In the West we don’t have the rights to say circumcision is wrong, we only have to respect others culture and customs !
Obligation is wrong !

And it is correct as @Bismarck explains : uncircumcised girls in Africa, Middle-East and Azia where there is no hygienic have otfen phimosis arround the clitoris, under the clitoral hood etc. They often have vaginal complications because of the phimosis. That’s why centuries ago people started to circumcise their girls (and boys for the same hygienic reason : phimos under the forskin). It prevents them for illness, sexual problems and as doctors have found out also AGAINST AIDS!
But I agree, infibulation is not necessery and it is wrong !
And by the way, a clitoris has not the same function as the top of a penis (as some people say : cutting away the clitoris is the same as cutting of the head of the penis). Everybody must agree: whithout clitoris a female also can reach orgasm and have good sexual intercourse. A man whithout the top of his penis can not !
African people know that.
And female and male circumcision has nothing to do with Islam – it is only a tradition for hygienic reasons !
Don’t forget : African, Middle-East and Azian people have other meanings about having sexual feelings !

So why have people in the West a problem with an old cultural custom ?
Is it because of their beliefs about sex (that can not be good without an extreme orgasm…..?).
Allow people to live their own lives and their own culture !

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#36 Cycloop

We hebben we het weer over de islam. Toch nog iets toevoegen over Iraaks Koerdistan. Iraaks Koerdistan is sinds 1992 de facto autonoom (met steun van het westen) en de dominante politiek partijen zijn seculier. Van oudsher is Koerdistan altijd wel tribaal geweest, gebied waar centraal gezag niet zo veel macht had. FGM moet vooral worden gezien als traditioneel gebruik, maar met de sociale structuur van het land kan de overheid daar het niet zo snel de kop indrukken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#37 DJ

Everybody must agree: without a clitoris a female also can reach orgasm and have good sexual intercourse.

I beg to differ on that ‘fact’, perhaps some can, but surely most cannot after full clitorectomy.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#38 Rene

It’s really quite simple, Hagler. Everyone can have their holy, cultural or whatever rights to cut of their own clitoris. Not those of others though. It’s just that simple.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#39 Jessie

@Hagler
With increasing anger I have been reading your comments, I can no longer ignore your complete ignorance about cutting of the female vagina. So here it comes, looking forward to your – most likely – ignorant reply.

FGM in Kurdistan
Basic Fact Sheet

It is unknown when people in Kurdistan started to mutilate their daugthers’ genitals. The practice is widespread in all parts of the autonomous region of Iraqi Kurdistan, except Badinan (Duhok governorate). To an unknown extend it is also existing in Iran and possibly beyond the borders of Kurdistan.

In a recent research, WADI detected an FGM rate of 72,7% in Arbil, Suleymaniah and New Kirkuk Governorates. In the cities, it is as widespread as in the countryside. Rates may vary significantly from one village to another. Non-Muslims are rarely ever practicing FGM.

Younger women and girls are considerably less affected, which leads to the conclusion that the FGM rate is on the decline.

The mutilations are usually of Type I (WHO definition), i.e. amputation of the clitoris and inner labia. There is some evidence that in Garmyan also Type II is practiced, i.e. additional cutting of the outer labia.
FGM in Kurdistan is almost exclusively practiced by women – be it the grandmother, another female family member or a professional “midwife”. Many men are even not aware of the practice.

FGM is supported and preached by many clergyman. Some others are strictly opposed to it.

In the south, most of the women consider FGM first and foremost a religious duty. Around Erbil, FGM is mostly deemed a traditional practice.

FGM used to be a total taboo. It was unknown to the public and the topic was rarely ever raised even among close friends and relatives. In 2005, first reports emerged in the local and international press.

Still, the government is reluctant to deal with FGM. It is even unwilling to accept the very fact that FGM is a serious problem. A draft law banning FGM was never ratified.
On the religious arena, a fawa issued by the “High Committee of Fatwa in Kurdistan” also failed to take a clear stance against FGM.
However, the public is very interested in the ongoing public debate on FGM. Radio, TV and newspapers are covering the issue repeatedly, and the overwhelming majority of educated people is against FGM.

Local civil rights activists fighting against FGM joined under the umbrella of “Stop FGM in Kurdistan” (www.stopfgmkurdistan.org) and generated much publicity. The taboo is broken and the supporters of FGM are engaged in a rear guard battle.

Nevertheless, FGM in Kurdistan is not yet defeated. FGM, as a special form of violence against women, is only one ugly symptom of an extremely patriarchal society. The norms and values of this society are rapidly changing, but on the long run government action is indispensable.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#40 Jessie

@Hagler

Your argument about health reason for cutting of the female vagina are completely wrong! Cutting of the vagina causes immens risks for the life of girls and causes life long health problems:

FGM has no health benefits, and it harms girls and women in many ways. It involves removing and damaging healthy and normal female genital tissue, and interferes with the natural functions of girls’ and women’s bodies.

Immediate complications can include severe pain, shock, haemorrhage (bleeding), tetanus or sepsis (bacterial infection), urine retention, open sores in the genital region and injury to nearby genital tissue.

Long-term consequences can include:

recurrent bladder and urinary tract infections;
cysts;
infertility;
an increased risk of childbirth complications and newborn deaths;
the need for later surgeries.

For example, the FGM procedure that seals or narrows a vaginal opening (type 3 above) needs to be cut open later to allow for sexual intercourse and childbirth!! Sometimes it is stitched again several times, including after childbirth, hence the woman goes through repeated opening and closing procedures, further increasing and repeated both immediate and long-term risks.

So please, stop talking nonsense and start acting against this cutting of the vagina. Because it is like cutting of the head of your penis, now you don’t want that either do you???

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#41 Jessie

This is a link to a short movie in which Iraqi women speak out against FGM, even a girl of maybe not even 9 years old tells her story of her fight against FGM, a very brave little girl indeed…

http://www.youtube.com/watch?v=8sb_1uTd_sA

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#42 Jessie

See the website of World Health Organisation for real facts about cutting of the vagina of women: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs241/en/

FGM is recognized internationally as a violation of the human rights of girls and women. It reflects deep-rooted inequality between the sexes, and constitutes an extreme form of discrimination against women. It is nearly always carried out on minors and is a violation of the rights of children. The practice also violates a person’s rights to health, security and physical integrity, the right to be free from torture and cruel, inhuman or degrading treatment, and the right to life when the procedure results in death.

Key facts

Female genital mutilation (FGM) includes procedures that intentionally alter or injure female genital organs for non-medical reasons.
The procedure has no health benefits for girls and women.

Procedures can cause severe bleeding and problems urinating, and later, potential childbirth complications and newborn deaths.
An estimated 100 to 140 million girls and women worldwide are currently living with the consequences of FGM.

It is mostly carried out on young girls sometime between infancy and age 15 years.
In Africa an estimated 92 million girls from 10 years of age and above have undergone FGM.
FGM is internationally recognized as a violation of the human rights of girls and women.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#43 DJ

Journal of the American Medical association, on adult elective FGM/C, a casus and essays (on ethics) [x]

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#44 JSK

@Rene: We should send troops to liberate the clitori?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#45 Jessie

@JSK

GREAT IDEA! We can call it operation clitoris or operation labia!

Sexual pleasure for everyone!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#46 Rene

@ JSK: No, not really no. But the very least that we should do is tell idiots who can’t tell the concept of freedom to live one’s life according to one’s own ideas from the concept of freedom to cut of body parts of others that they are, pardoning the expression, complete fucking idiots.

Knowing you — do feel free to insert whichever formulation of “not medically warranted” you prefer yourself.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#47 Prediker

@JSK (#32), mijn kijk op Indonesië is vooral bepaald door Couperus’ ‘De stille kracht’ (1900). Daarin is niet de islam de dominante culturele kracht in de samenleving, maar het geloof in de geestenwereld en de voorouderverering.

Ik ben geen deskundige op het gebied van Indonesië, maar wat ik zo her en der op het internet oppik, is dat de meer doctrinaire islam in de 18e en 19e eeuw het bolwerk van anti-koloniaal verzet werd, en met de stichting van de Republiek Indonesië door staatsambtenaren werd verspreid. Zie bijvoorbeeld deze inleiding op de godsdienstigheid in Indonesië.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#48 KJ

@Rene; #46; Pas op hoor. Ik heb laatst ook zoiets langs JSK proberen te glippen, maar dat mocht niet van hem. Pas dus op.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#49 DJ

@KJ, de Koerdistan vraag was een afleiding, de echte vraag is, waar gaat dit artikel nu eigenlijk over, wat gebeurt er precies, alles blijft vaag, met zo’n pharaoic ding heb ik minder moeite dan met de rest, bij hagler weet ik niet zeker of ik nu aan man/vrouw discriminatie moet denken of aan culturele dominantie, je kunt het cultuurrelativisme noemen, maar dat kan alleen zolang je de eigen cultuur niet durft te relativeren.
OT, ik vind het verschil tussen een extra gevoelige clit en schaamlippen afsnijden/dichtnaaien nogal groot … waar gaat dit artikel over?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#50 Minou

Het Artikel, zoals de titel zegt, gaat erover dat FGM vooral een praktijk in Moslim landen zou zijn, niet over FGM zelf. Ten eerste, verwardt de schrijver regio’s met elkaar. Onder het sub-kopje ‘Is vrouwenbesnijdenis in het hele Midden-Oosten een veelvoorkomend verschijnsel?’ Wordt niets gezegd over het Midden Oosten, zoals het subkopje doet vermoeden, maar over Azie in zijn geheel. Dat suggereert meer dan iets anders. Het artikel zegt verder dat ‘het vooral een fenomeen in Islamitische landen is’ in deze regio…..Dit suggereert een link tussen FGM en Islamitische landen…… maar de meeste landen in deze regio zijn Islamitisch of hebben een meerderheid aan Islamitische bevolking. Het is dus nogal logisch dat het in het midden oosten een fenomeen is in vooral islamitische landen want bijna alle landen in het midden oosten zijn islamitisch.

‘Meer in het algemeen kun je zeggen dat misdaden jegens vrouwen gerelateerd zijn aan een gebrek aan vrijheden in een samenleving. Veel islamitische landen ontberen elementaire vrijheden’. Dit suggereert een causaal verband: Islamitishce landen -> geen vrijheden -> misdaden tegen vrouwen. Hier wordt dus eigenlijk gesuggereerd dat Islam de oorzaak is van gebrek aan vrijheid en misdaden tegen vrouwen. Feit is dat de regimes in deze landen verantwoordelijk zijn voor dit gebrek aan vrijheid en niet Islam, daar de mensen zelf “Islam” zijn en er niet onder gehouden worden dor hun religie maar door hun leiders. Dit wordt nog eens bevestigd verderop in het artikel:

‘Vrouwelijke seksualiteit wordt in een door mannen gecontroleerde maatschappij als iets gevaarlijks beschouwd. Daarom houden de mullahs angstvallig vast aan hun macht’
Deze quote zegt het zelf al….Het is dus niet Islam die deze praktijk voorschrijft, de mensen zijn zelf Moslims, zij ZIJN Islam. Het zijn dus degenen die de macht willen houden. Zij gebruiken hun macht tegen hun eigen mensen.

Vrouwenbesnijdenis is een cultureel gebruik dat al werd toegepast voordat Islam zich verspreide over de regio. Vrouwenbesnijdenis is dus geen Islamitisdch gebruik maar een cultureel gebruik. Waarom vindt het dan plaats in vooral Islamitishe landen? Ten eerste vind vrouwenbesnijdenis plaats in bepaalde landen, overigens in de meeste gevallen in Afrika, en in de meeste van deze landen vindt het plaats bij vrouwen van verschillende religies en tribes. Daar komt bij dat de correlatie in werkelijkheid niet plaatsvindt tussen Islam en besnijdenis maar tussen de landen waar FGM voor Islam plaatsvond en over welke regio Islam zich verspreid heeft. Islam heeft zich dus verspreid over een groot gebied, en veel landen van dat gebied waren landen die FGM toepasten en die praktijken hebben voortgezet. Dit is dus een geografische correlatie.

FGM wordt vaak omschreven als een eeuwen-oud Islamitisch ritueel, maar FGM dateert van ver daarvoor, wellicht zelfs van voor de opkomst van het Jodendom. Daar komt bij dat de Quran NIETS voorschrijft over FGM of er ook maar iets over zegt of de praktijk erkent of zelfs kent, en de Hadith die gaat over deze praktijk is niet volledig en veroorzaakt grote controverse in Islam daar vele Islamitische leiders de praktijk niet goedkeuren of erkennen.
Het maken van de connectie tussen vele culturele aspecten (niet alleen FGM) en Islam door het Westen is vaak een verkeerde connectie en voedt voral het onbegrip ten opzichte van Islam, in plaats van een genuanceerd beeld te creeren. Waar dat allemaal goed voor is en in het vordeel van wie en warom, is weer een andere discussie. Feit blijft dat door deze ongenuanceerde connecties, vele moslims zich niet kunnen identificeren met het etiket dat hen opgeplakt wordt door het Westen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#51 Rene

@ 50:

Gegeven de kop van dit artikel is je reactie specifiek gesproken zonder meer ter zake, maar ik kan er toch volgens mij nog wel even bij opmerken dat — zoals islamofoben elke aanleiding met twee handen aangrijpen om weer iets naars op het bordje van “islam” te schuiven — veel moslims nogal hun best lijken te doen om elke narigheid altijd weer direct over te schuiven naar het bordje van een mythische vijandelijke entiteit genaamd “het Westen”.

Mijn eerdere reacties kunnen gelezen worden als niet getuigend van bewondering voor de praktijk van genitale verminking maar ik kan je verzekeren, bijvoorbeeld, dat het me daarbij volstrekt niet uitmaakt of de verminker islamitisch, christelijk, atheïstisch of wat dan ook is. Het enige dat ik van belang vindt is dat het een barbaarse aap is.

Ben ik het Westen? Is, in de Nederlandse context, de PVV stemmer het Westen? Je vraagt specifiek om nuance maar stelt zelf tegelijk in diezelfde zin categoriaal “moslims” en “het Westen” tegenover elkaar op de exact zelfde wijze en met slechts omgedraaide polariteit als islamofoben dat doen. Ik neem aan dat je met je laatste stukje vooral wilt uitdrukken dat veel individuele moslims geen zin hebben om zich geassocieerd te voelen of weten met narigheid waar ze part noch deel aan hebben. Ik bedoel het niet verongelijkt of zo, maar ik heb dan weer op mijn beurt geen zin om me geassocieerd te voelen met PVV-tuig — en met bijvoorbeeld Amerikaanse haat-dominees deel ik zelfs geen land.

Het vijands-denken zo inherent aan de menselijke natuur ligt aan de basis van het geleuter van beide kanten van de imaginaire streep. Hoewel, zoals gezegd, specifiek gesproken en gezien de kop, je reactie ter zake is ondergraaft wat mij betreft je eigen uiteindelijke categoriale insteek ten opzichte van “het Westen” je oproep tot nuance nogal.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#52 Moslim

Minou, leg even uit waarom het in Indonesië ook voorkomt en met de komst van Islam is ingevoerd. Het bestond daar niet als “culturele uiting”. Dus dan toch maar een Islamitische uiting ondanks dat het niet in de Q’ran staat?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#53 Prediker

DJ: “met zo’n pharaoic ding heb ik minder moeite dan met de rest”

Volgens mij haal je de terminologie door elkaar. Die faraonische besnijdenis was nu juist het weghalen en dichtnaaien van de whole she-bang.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#54 Hagler

@Minou + @Rene

Forgive me if I mis understood your language !

I think circumcision (female and male) is NOT related to Islam !!!

Indeed, female and male circumcision has nothing to do with Islam !
It is only a tradition and custom mostly done in Islamic regions.

Why have people in the West always a problem with cultural customs done in the Islam countries ?
Probably it is because they are against religions and specific Islam religion ?

Or is it because of their beliefs about sex, that has become for them one of the most important things in their lives ?
(for example : having sex can not be good without an extreme (female) orgasm / You must have a lot of sex every day / Woman and girls can have sex with several men / You have to use sex-tools / Sex is no longer a secret between a marriaged man and woman….and so on…?).
This is so decadent !

No ! The West must agree that Islam people have other meanings about sexual experience !

So people in the West, allow other people to live their own lives and culture in their countries !
But indeed, when they live in your country they have to respect your laws and culture. That’s for sure !

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#55 Minou

Aangaande je eerste paragraaf, ben ik van mening dat de neiging van Moslims om ‘naar het westen te wijzen’ voor een groot deel gegrond is, daar de westerse mainstream media en politiek Islam in aan framework stopt dat voor veel moslims in geen enkel geval herkenbaar is. Vooral, omdat veel problemen die te maken hebben met de regio’s van hun herkomst, door westerse mainstream media met hun religie veronden worden. Daar komt bij dat de westerse mainstream media en politiek regelmatig schijnen te vergeten welke invloed zij zelf op de problemen in deze regio’s hebben gehad en nog hebben en hoe zij verantwoordelijk zijn voor het in stand houden van regimes, zoals dat van Egypte, Libie, Algarije, Bahgrain, Kuwait, Iran, Irak, Yemen, enz., en vervolgens naar Islam wijzen als zijnde verantwoordelijk voor de problemen. Voor veel mensen uit deze regio is dat een erg wrang en vooral onbegrijpelijk iets. Zij vechten tegen hun regimes en tegen Westerse landen die hun problemen mee in stand houden, omdat ze zien dat die zogenaamde pretensieuze westerse landen ook gewoon hun eigen nationalistische belangen najagen in plaats van de belangen van de lokale bevolking en hun vrijheid.

Wat betreft je tweede paragraaf ben ik het volstrekt met je eens dat FGM een barbaarse praktijk is. Echter, er zijn twee dingen waarvan ik denk dat ze balangrijk zijn. Ten eerste, het framen van GFM als een Islamitisch probleem is deel van western media en politics of contrasting Islam met de zogenaamde westerse opvattingen en vrijheden. Dit is een regulier gebruikte tactiek die polupar support creeert voor Westerse standpunten en acties ten opzichte van Islamitische landen. Ten tweede, om iets aan het probeem van FGM te doen, lijkt me nogal belangrijk om te begrijpen wie de mensen zijn die zulke gebruiken hanteren, wat hun gedachtengoed is, waar zij vandaan komen, wat hun geloof daarover zegt, etc. Bijvoorbeeld, om moslims in FGM regio’s voor te lichten, zou je de Quran kunnen gebruiken, daar de Quran geen FGM promoot of erkent. Veel moslims in arme, illiterate regio’s weten dat niet eens, zij moeten afgaan op wat anderen hen vertellen. En zo gaat het ook met andere groeperingen die FGM toepassen, je kunt niet met een ideen voor change komen als je niet weet wie zij zijn of wat hun achtergronden zijn, waar zij in geloven, etc. (los nog van de vraag ide ereder al resteld werd, in hoeverre het gerechtvaardigd is ergens anders de dingen te willen gaan veranderen omdat ze niet gaan zoals het ‘zou moeten’ volgens iemands mening…..zeer gevoelige en ethische kwestie).
Aangaande je derde en vierde paragraaf, nuancering beide kanten op is absoluut van groot belang. Feit blijft dat westerse politiek en media deze polariteit en ongenuanceerdheid gecreerd hebben en niet de Moslims. Over het algemeen hebben moslims eeuwen lang overal zonder problemen geleefd met hun ‘westerse’ land- en wereldgenoten, en vise versa (al heb ik het dan niet over de missionarissen en kruisvaarders). Totdat de balangen van de Westerse wereld in de knoop kwamen en zij een gezamelijke vijand moesten creeren om hun strijd te rechtvaardigen. Kijk maar naar Bin Laden, die is daar een mooi voorbeeld van. Je kunt niet ontkennen dat mainstream western media en politiek dat succesvol voor elkaar gekregen hebben. Want waar het in de meeste gevallen niet gaat om Islam maar om een grote diversiteit aan regionale en culturele praktijken, gaat het daar volgens Westerse mainstream wel om en wordt alles in de Islam-pot gegooid. Uiteraard roept dat een defensieve houding op, wanneer je systematisch gemarginaliseerd en gediscrimineerd wordt, en daar bovenop je religie nog beticht wordt van van alles en nog wat waar jij je geloofsgewijs noch persoonsgewijs mee kunt identificeren. De oversimplificatie van mainstream western media en politics aangaande Islam en de Middle East heeft dus die polarisatie in het leven geroepen uit eigenbelang. Om dan vervolgens te zeggen dat de Moslim die naar het westen wijst dat niet mag doen, is een beetje slappe hap; immers Westerse mainstream heeft ‘de Moslim’ in die positie geplaatst.
Overigens zijn Islamofoben niet degenen die de polarisatie veroorzaken, zij zijn degenen op wie media en politiek zich succesvol gericht hebben, de ontwetende mens, om van hen Islamofoben te maken, zodat het niet ontbreekt aan popular support voor de ‘strijd tegen Islam’.
Ja, nuancering is uitermate belangrijk, dat ben ik volledig met je eens, maar je kunt daarin de ongelijke verdeling en superieure houding van westerse mainstream niet ontkennen, nog de impac t daarvan of westerse mainstream verantwoordelijkheid voor het creeren van die polariteit en het uitspelen daarvan. Dat jij daarmee geen PVV’er bent, net zo min als ik dat ben, mag duidelijk wezen. Gelukkig.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#56 DJ

@Prediker, je hebt gelijk, dat is niet het juiste woord, sorry voor de verwarring

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#57 Rene

@ Hagler:

You really, really need to understand that female “circumcision”, the form all the upheaval is about, is very different from male circumcision.

Although I wouldn’t want anyone doing it to me unless on quite specific request — from me — either, the male form is a minor procedure, generally medically safe where it’s practised and possibly even positively health related with respect to preventing HPV and/or HIV infections in women. It can, and is, argued that the procedure makes the sexual sensation less pronounced for men but there’s no universal agreement even on that.

In contrast, the female form that we are talking about, and under the circumstances that we are talking about, is decidedly non-minor, medically unsafe, without health benefits and, in direct disagreement with your quite ridiculous and unsubstantiated assertion above, destroys if not all then almost all chances of healthy, normal human, sexual experiences.

You simply cannot be taken seriously when you continue to lob the two together like they were the same.

You can also no longer be taken seriously when continuing to ignore the most important part in all of this: if you from whichever set of values decide, perhaps, that those healthy, normal human sexual experiences should be altered — you can cut of your own clitoris. But not those of others. You accept “culture” as a valid excuse to hurt others: you really shouldn’t do that.

Yes, at the very least historically female genital mutilation seems to have little causal relation to islam. And while that is indeed what this posting is about, I personally couldn’t care less. It’s barbarism and you can be damn sure I can have an opinion on barbarism. Barbarism disguised as culture is still barbarism.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#58 Rene

@ Minou:

Het gaat (me) niet in eerste instantie om polarisering, maar om homogenisering. Ik vind specifiek het meest storende aspect aan het islam-debat de, in eerste instantie, ongefundeerde visie als ware er “een islam” die als geïsoleerd object te beoordelen is in plaats van een hoop islamieten die als mensen te beoordelen zijn. Die objectivering, of homogenisering in de zin dat het een homogene massa aan mensen veronderstelt, wordt echter wederzijds betracht en bevorderd daarmee in feite in tweede instantie zijn eigen waarheids-gehalte; een bepaalde homogeniteit in de vorm van de gedeelde opvatting “zij die niet wij zijn”.

Jouw “mainstream Westers” is mijns inziens deels een gevolg van het fundamentele psychologische gegeven geheten “confirmation bias”; de sterke neiging van mensen, jij, ik, om vooral of zelfs enkel datgene te (h)erkennen waar we toch al van te voren van overtuigd waren. Zoals iemand die er ooit van overtuigd is geraakt dat de islam een “kwaadaardige ideologie” is daar vrijwel niet meer vanaf te brengen is omdat al zijn input eerst door dat filter heen gaat voordat het bij het bewuste deel van de verwerking aankomt, denk ik dat jouw filter zonder meer een voorkeur gaat hebben voor negatieve berichtgeving over islam.

Want hoewel ik niet weet wat jij onder “mainstream westers” schaart — als “foxnews” erbij hoort is het wat mij betreft behalve gewoon niet Nederlands al helemaal niet mainstream Nederlands — kan ik niet zeggen dat ik je zienswijze wat dat betreft deel. Oh zeker, er is bijzonder veel kritische of ronduit negatieve berichtgeving over maatschappijen in het Midden-Oosten, en over bijvoorbeeld Islamitische milities in Afrikaanse landen, maar in wat ik als mainstream beschouw beperkt zich dat wel degelijk tot op hele grote hoogte tot die maatschappijen of milities — corruptie, dictators, roversbendes — terwijl ik het gemekker specifiek over “islam” toch algemeen gesproken niet als mainstream kan beschouwen maar als geblaf van verblinde idioten op websites. Of is dat dan ook mainstream?

Terug kerend naar het artikel lijkt het me vrij evident dat, historisch gesproken, islam weinig met genitale verminking van doen heeft. In je reactie echter vind ik je wel vrij snel om “de bron van” als enige mogelijk vorm van causaliteit te onderkennen. “Bron van” is het duidelijk niet, maar het artikel laat zich ook zo lezen als een causaliteit veronderstellend tussen het continueren van de praktijk van genitale verminking en islam — en persoonlijk lijkt het me in ieder geval een onontkoombaar gegeven dat algemeen religie daar een rol in speelt. Volgens het artikel, en hoewel ik het niet noodzakelijk tot op het specifieke cijfer voor waar zal aannemen: “negen van de tien geestelijken, ongeletterde imams, leggen vrouwenbesnijdenis op”.

We kunnen vinden zoveel we willen dat specifiek “islam” weinig rol van betekenis daarin speelt, maar desondanks heeft de praktijk zich wel genesteld binnen de religieuze wereld en is dus in ieder geval nu een probleem wat daar niet los van staat. Mijn vooroordeel over jou, gebaseerd op het voorgaande, is dat ik denk dat jij niet zal willen erkennen dat er zelfs maar die vorm van praktische relatie bestaat. Mijn confirmation-bias, namelijk, ziet steeds die wij-tegen-zij dynamiek die weinig met realiteit maar enkel met wensen over de eigen status ten opzichte van “de ander” te maken heeft.

Niet, bepaald, alleen van moslims. Maar ook niet bepaald alleen niet van moslims.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#59 Elin

Hagler, it is very funny that first you say female circumcision is not removing the ability to orgasm, and next you say that Westerners are probably opposed to circumcision because they believe that “having sex can not be good without an extreme (female) orgasm”.
You know your wife is faking don’t you.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#60 Timo van Esch

Ik zie het verband niet tussen wijdverspreid en moslimlanden?

Ik kan even zogoed beweren dat besnijdenis vooral een tribale aangelegenheid is van vrouwen onder elkaar. En dan krijg ik ook gelijk. Point of view…

Heeft u wel eens gezien wat besnijdenis inhoudt?

De ergste vorm van mutilatie:

Om het vervolgens weer ‘dicht te naaien’:


@Hagler: already fainted?
Dat is dus wat er overblijft van de genitaliën van een vrouw: een heel nauw zaaddonorgaatje. Dat is echt wel te erg om niet serieus te nemen of af te doen als een islamitisch probleem…

@11, Maaike: inderdaad, Moolade is een hele goede eye-opener.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#61 Jessie
  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#62 Jessie

Vrouwenbesnijdenis strafbaar in Nederland en België

In Nederland en België is vrouwenbesnijdenis in het wetboek expliciet strafbaar gesteld als verminking. De maximumstraf in Nederland is 12 jaar gevangenisstraf, daar kan nog een strafverzwaring bovenop komen indien de dader(s) familieleden zijn. In België bestaat een afzonderlijk artikel (art. 409) voor vrouwenbesnijdenis.

Ook hulp bij een besnijdenis en een besnijdenis laten uitvoeren in het buitenland zijn tegenwoordig in Nederland strafbaar. Kennis hebben van een VGV zonder dit te melden is eveneens strafbaar. Bij VGV hoeft geen aangifte gedaan te worden om een justitieel onderzoek te starten (al kan aangifte er wel toe leiden). Voor artsen geldt een verbod op het uitvoeren van VGV en ook hebben zij een (morele) meldplicht, die uitgaat boven hun zwijgrecht. Het plegen van een VGV levert een arts minimaal een berisping via het tuchtrecht op, maar kan ook een reden zijn voor gevangenisstraf.

Omdat de besnijdenis van vrouwen in Nederland en België bij wet verboden is, worden sommige Nederlandse meisjes met immigrantenachtergrond, afkomstig uit desbetreffende culturen, vaak tijdens de vakantie in het land van oorsprong besneden. In 2003 was dit in het nieuws omdat men óók deze praktijk in Nederland wilde aanpakken. In januari 2009 liet Staatssecretaris Bussemaker weten deze praktijk aan te willen pakken naar Frans voorbeeld, door ouders uit risicogroepen een contract te laten ondertekenen en na de vakantie de meisjes op VGV te controleren.

  • Vorige discussie