Niet echt grappig, de cartoon van Wilders die migranten naar de douche wijst. Wel aardig is de zwarte potentiële cartoon op Sargasso: leve de vrijheid van meningsuiting. De affaire wijst wel op een boeiend gebruik van de geschiedenis in de politieke verhoudingen. Wij dragen oerbeelden mee, soms onderbewust, soms bewust, die richting geven aan onze interpretaties van gedrag. Het oerbeeld van goed en kwaad is door de Tweede Wereldoorlog in ons systeem is gebrand.
Er is een wonderlijke foto van Hitler en Speer. Het is 1939 en zij zitten op het uiteinde van een bank. Ze zijn het kennelijk niet eens, duidelijk ongelukkig met elkaar. Hitler is op het toppunt van zijn macht en het is een gevaarlijke liefhebberij het met hem oneens te zijn. Harry Mulisch zocht Speer op, nadat hij 20 jaar gevangen had gezeten. Speer zei: “Als Hitler een vriend heeft gehad, was ik het.” Maar Hitler kon geen vrienden maken, volgens veel historici. Mulisch vat het perfect samen: “deze ‘vriendschap’ gold niet Speer, maar wat hij te vertegenwoordigen had: Hitler’s jeugddroom, en daarmee was zij uitsluitend een verschijningsvorm van diens absolute, heilloos in zichzelf besloten eigenliefde. Toen ik (Harry dus) deze opvatting aan Speer zelf voorlegde, bevestigde hij haar zonder voorbehoud.”
Maar dan? Wat bracht de vriendschap van Hitler voor Speer? Hij werd door die vriendschap verteerd, volgens Mulisch. “Hitler, die bouwmeester wilde worden, werd de volstrekte sloper,- en Speer? Speer werd, noodzakelijkerwijs, in de meest letterlijke zin, niemand”. Mulisch beschrijft het contact met Speer: “Hij is niet anders dan Hitler’s fiasco, – Hitler, van wie hij zegt dat die nog vandaag ‘Stofflichkeit und Körperhaftigkeit’ voor hem bezit, nog steeds ‘leibhaftig existent’ is. De dode Hitler is voor hem aanweziger dan de levende Speer voor mij.”
Het is intrigerend. Kan een mens worden opgegeten door een vriendschap? Heeft Speer zichzelf veranderd in de droom van zijn vriend? Hij was al architect, maar hij heeft vooral getekend en weinig gebouwd. In Neurenberg kun je zijn “Parteigelände” nog bekijken, vooral teutoons in maatvoering.
Tijdens de oorlog dwaalde Speer ook sterk af van zijn bestemming als bouwmeester. Hij bleek een zeer efficient bureaucraat en organisator van de Duitse oorlogsindustrie. Je zou het Mulisch nog eens willen vragen: is het geen grote tegenstelling tussen “niemand”en “top-bureaucraat”? Of kun je alleen top-bureaucraat zijn, als je niemand bent? Mulisch zou er denk ik geen tegenstelling in zien.
Terug naar de foto: de mannen lijken geen woorden meer te kunnen vinden om verder te twisten. Is het niet meer overgegaan? Is hun lotsverbondenheid de route naar Speer’s leegte? Of heeft 20 jaar eenzame opsluiting die leegte veroorzaakt?
Het is voor het CDA een metaforischevraag van betekenis. Klink verbond zich niet aan de PVV, uit vrees voor de dieper liggende effecten, Hannie van Leeuwen had het rechtstreeks over haar ervaringen in de oorlog. Kijkend naar de peilingen lijkt de conclusie voor de hand te liggen dat de tegenstanders van de coalitie met de PVV ondervertegenwoordigd waren op het CDA-congres. Ik zie een brave carnavalvierder, ooit onhandig als burgemeester, en denk: die rol als minister past Gerd Leers helemaal niet. Ik zie een rondborstige Groninger, Henk Bleker, die krachtig afstand neemt van de PVV en zich met dezelfde ademtocht corrigeert.
Is dit goedkope of gemakzuchtige geschiedenisles? Zo bedoel ik het niet.
Nog een verhaaltje dan maar, maatgevend voor mijn eigen bestaan. Een meisje van 20 jaar zag in 1939 een affiche van de NSB op het raam van haar ouderlijk huis in een provinciestad. Zij ging naar binnen, maakte ruzie met haar ouders en vertrok een half uur later, toen de ouders weigerden de affiche weg te halen. Zij trok in bij haar vriend, trouwde met hem en kreeg vier kinderen.
Eén daarvan was ik. Toen het meisje, mijn moeder dus, in 2004 op 86 jarige leeftijd stierf, wilde ik aan bij de crematie het verhaal van deze ruzie vertellen, maar mijn zuster verbood het: mijn moeder had zich haar leven lang voor haar afkomst uit een gezin van landverraders geschaamd.
Maar voor mij was haar rebellie als meisje een standaard geworden. Ik had in mijn loopbaan een rol in een reorganisatie die verkeerd liep; die rol werd mij door mijn collega’s verweten. En ik had inderdaad iets verkeerds gezien, eerder de morele moed moeten hebben om een conflict aan te gaan en mijn positie zuiver te houden. Dat hindert me tot de dag van heden. Ik schaam me dat ik niet de fierheid van mijn moeder heb opgebracht; terwijl ik toch veel ouder was. Sindsdien houd ik me bezig met morele moed: met Havel, die durfde en macht verwierf, met Mandela, die de noodzaak van een morele verzoening zag.
Wat wij in onze politiek beleven, is daarbij vergeleken allemaal ‘klein bier’. Maar toch: het is gemakkelijk vast te stellen dat de uitslag van de verkiezingen, wanneer de huidige combinatie in de Eerste Kamer geen meerderheid bereikt, een straf zal zijn voor de lichtzinnige formatie.
Alleen: misschien is het ook wel een oordeel over de morele kwaliteit van relaties en personen. De kiezer heeft onderscheidend vermogen, al geloven we dat soms niet. Voor mijn politieke keuzen is belangrijk hoe een meisje van 20 jaar een ruzie uitvocht, zeven jaar voor mijn geboorte. Voor de huidige coalitie is de basisvraag: gaan we fatsoenlijk met mensen om?
Reacties (19)
Heel mooi verhaal. En dat meen ik.
Nu nog afwachten of de coalitie met gedogers inderdaad geen meerderheid haalt.
Op de achtergrond zat de SGP al als extra steuntje in de rug, vandaag heeft Hero Brinkman openlijk met de SGP geflirt, de meerderheid van de PVV zou (volgens hem) geen probleem hebben met het abortus-standpunt van de SGP. (dat is niet alleen het terugbrengen van de beslissingstijd, maar zelfs abortus niet meer als legaal te beschouwen.)
Zometeen hebben we zomaar een tweede officiële gedoger erbij…
Wow dat het CDA opeens in dit mooie stukje historie zou knallen had ik niet aan zien komen.
Mooi dat verhaal van dat meisje van 20. Heeft jou wat meegegeven en geeft ons wat mee, zegt wat. Ook over de cartoons. Bedankt!
De rest had weggelaten mogen worden maar zonder dat had je waarschijnlijk dat verhaal van je moeder niet op kunnen schrijven.
Maar nu?
Moed tonen werkt vaak destructief naar de moedige. Verhindert je in je bestaan. Doodgewoon omdat mensen zich van je af keren, je geen werk gunnen of erger, je bedreigen of doden. Morele kwaliteit, moed, fatsoen? Het zijn begrippen die nogal vluchtig zijn en alleen gewaardeerd worden als het zo uit komt. Zowel de moedige als zijn tegenstanders zijn – vaak – opportunisten in het bestaan. Moed is makkelijker op scheidslijnen in de tijd.
Blij dat er mensen zijn die dit stuk mooi vinden, want ik moet veel te veel creatief aan de slag om de touwtjes aan elkaar vast te knopen.
Het springt van de hak op de tak. Van een non-cartoon op Sargasso via bespiegelingen over de vriendschap tussen Albert Speer en Adolf Hitler, naar Henk Bleeker die zijn ziel verkoopt, naar een anekdote over moeder Van Doornmaal en hoe die zijn eigen geweten heeft gevormd.
Waar gaat dit over? Ruggengraat? Je geweten volgen? Jezelf blijven?
@Prediker
OK, rommelig stuk.
Maar als jij met je altijd grote bek er niets van begrijpt dan wordt het tijd dat je je wat gematigder opstelt.
Je bent zelf altijd nogal rigide in je uitingen. Absoluut in je begrip. Het relativisme over moed wat van Doormaal hier beschrijft is dan ongetwijfeld niet aan jou besteed.
Of mag kritiek alleen maar literair zijn of erg goed geschreven à la Grunberg of meneer Frontaal Naakt oid. Dat is erg Nederlands nl. Is hier pas ook gepasseerd in een stukkie. Geen zin meer om het op te zoeken. Maar kritiek in NL mag alleen als het goed opgeschreven is. Ik noemde dat de traditie van Multatuli.
Mag het ook wat minder soms?
Dit moet wel de meest subtiele Godwin zijn die ik ooit gelezen heb. Hulde!
Sterk stuk. Dankuwel.
(En niet rommelig. Hey Prediker ken je dat nog van die balk in het oog?)
@allen: ik beken dat ik associeer en dat niet iedereen dat gemakkelijk volgt, begrijp ik.
Ik schrijf over dingen die mij puzzelen en boeien, dus ik weet dat ik geen betogen heb met de gerichtheid van een kniptang.
Ik ben blij dat ik sommigen mee kan nemen in een verhaal dat persoonlijker is dan wat ik meestal zie.
Mooi stuk. De moed om confrontaties aan te gaan kunnen mensen waarschijnlijk eerder opbrengen als ze 20 (of 80) zijn, en dus ongebonden.
De vraag is of de huidige generatie twintigers zich net zo bewust is van de morele dimensie van de politiek als jouw moeder.
Wat Tom uiteindelijk beschrijft is hoe kinderen uit “De Oorlog” zijn gekomen. Kinderen die WO II niet zelf hebben meegemaakt, maar wel in de jarenlange naweeën ervan zijn opgegroeid.
Boeiend is het gegeven dat zowel mensen die het zelf hebben meegemaakt, als de nazaten, totaal verschillende keuzes hebben gemaakt op grond van het “dat nooit weer”.
Met die verschillen zitten we nu mooi opgescheept en worden soms in stand gehouden door alsmaar te verwijzen naar die “Ene Oorlog”. Van Wilders die de islam fascistisch noemt, tot zijn tegenstanders die hem hetzelfde verwijten. En, als ik hier een keuze maak, vind ik dat allebei ronkende retoriek.
Het mooie van Tom’s stuk is dat hij probeert uit te leggen, waar zijn keuzes door zijn beïnvloedt. Hij geeft openheid van zijn zaken. En wat blijkt? Het persoonlijke is even relevant als het algemene.
Die openheid mist Wilders. Want in het retorische kan elk argument worden weerlegd. Dus wat drijft de man dan nog meer?
Je verhaal roept bij mij vragen op:
Alleen dode vissen gaan met de stroom mee, ik bewonder daarom je moeder die de moed had een keuze te maken voor het goede, ondanks de pijn die dit ongetwijfeld heeft veroorzaakt. Maar was er later niet nog meer moed voor nodig om bij haar familie langs te gaan ende band te herstellen? En wat zegt dit over de moed van je familie na de oorlog, toen wel duidelijk was dat de keuze van je moeder de juiste was.
En toont Wilders nu morele moed door zich tegen een gevestigde orde af te zetten, of tonen de CDA “dissidenten” moed om zich tegen de meerderheid van de CDA stemmers af te zetten.
Of tonen ze allemaal moed, maar wel als je ernaar uit verschillend perspectief kijkt.
Ik moet hier eens over na denken
Erg vreemde segue, van Speer naar CDA en weer terug.
@11: dat is wat zij deed. Mijn grootvader overleed voor de bevrijding en mijn oma werd korte tijd geinterneerd. Mijn moeder beschreef hoe ze met mijn zus en mij bezoekjes bracht aan het kamp.
Mijn oma werd spoedig los gelaten en ook mijn grootvader had weinig verkeerd gedaan.
Ik heb wel goede herinneringen aan mijn oma. Ik heb daarover niets geschreven want het was al persoonlijk genoeg.
@10: dat is precies mijn punt, Peter. We denken dat we rationeel onze politieke keuzen maken, maar het persoonlijke doet er net zo veel toe.
@8 Mijn #2 was iig positief bedoeld, goed stuk.
voor mij was het stuk absoluut niet ‘rommelig’, kan dat niet helemaal plaatsen.
Heeft er misschien mee te maken dat ik veel herken: mijn ouders zijn ook volwassen geworden tijdens de oorlog, en WOII was het absolute referentiekader voor goed en slecht.
Vooral bij m’n moeder leidde dat tot een erg zwart-wit wereldbeeld, links was goed, rechts was slecht. We waren bevrijd door de inspanningen van de Sovjets, de Amerikanen gingen zich alleen maar uit opportunisme met de zaak bemoeien ergens halverwege.
Als je probeerde er iets tegen in te brengen, dat Stalin ook geen lieverdje was, aanvankelijk zelfs een pact met Hitler gesloten had etc., dan was dat allemaal propaganda, en gelogen.
Op latere leeftijd werd dat een beetje genant, ze maakte het uiteenvallen van Jugoslavië nog mee, en ondanks de bedenkelijke rol van Milosevic kon ze dat niet geloven, de man was socialist dus goed.
Wat we tegenwoordig cognitieve dissonantie noemen, en wat vaak in verband gebracht wordt met het simplistische wereldbeeld van PVV-stemmers, blind voor kritiek op hun idool. (om het maar weer even op het heden te betrekken.)
Een heel ander verhaal dan dat van Tom’s moeder, maar de overeenkomst is de stellingname in die voor hen ingrijpende constellatie, en de moeite/onmogelijkheid daarvan afstand te nemen.
Ik kan me ook herinneren de gesprekken van Mulisch met Speer gelezen te hebben, ik geloof in ‘de toekomst van gisteren’, maar ik kan me vergissen, M. heeft erg veel over die periode en de nasleep verteld. Ook voor hem was WOII dat referentiekader, maar hij had de intelectuele capaciteiten om daar minder star mee om te gaan.
deze reactie mag je wel weer rommelig vinden, dat ik een chaoot ben weet ik zelf ook wel…
Mooi relaas. Ouders, grootouders…dan komt “het” onvermijdelijk in-geuren-en-kleuren een keer ter sprake. Mooi plaatje erbij klaar is kees. Ik heb gisteren overigens nogmaals Blechtrommel gezien via Cultura…Oskar zegt wel niet zoveel maar ben op zoek naar de exacte quote op het moment dat het nazispook van zich doet spreken.
Tot het moment van optikken helaas nog niet gevonden.
Ik lees veel onderwerpen tussen de regels door. Over hoe belangrijk de (herinnering aan) WOII nog is, dat die herinnering nog altijd een rol speelt op de dag van vandaag. Ik associeer het CDA nog niet zozeer met de periode dat de NSB het eigen land verried. Het lijken mij eerder tekenen van de eigen ondergang, de duistere kroonprins Eelco Brinkman is zelfs weer terug. Dat betekent niet veel goeds voor de christelijke conservatieven…
Wat ik zelf erg boeiend vind, is de foto. Die lijkt tekenend voor de eenzaamheid en het verval van het karakter van de dictator. Het zegt mij veel over hoe ver je af komt te staan van je eigen emoties, wanneer je bent verblind door je eigen idealen. Ik vind de psyche van Hitler, Speer en anderen erg interessant. Wat gaat er door hun hoofd heen toen ze radicale beslissingen namen, neem je dan bewust afstand van je geweten of realiseer je de radicaliteit niet?
Nu ik Wilders zoveel op TV zie, vanwege het charme offensief voor de komende verkiezingen, komt hij over als een vriendelijke man die het beste met anderen voor heeft. Maar hij leeft erg zijn eigen wereld. Letterlijk, zoals tomatenplukken in de Israelische kibboetsj of in eenzaamheid met je vrouw op wisselende onderduikadressen wonen. Maar ook in zijn gedachtenwereld is hij nog steeds die tomatenplukker, die op een droge heuveltop over de ellende tussen Israeli’s en Palestijnen uitkijkt. Een buitenstaander en observator van een strijd tussen twee volken over land, onder het mom van hun ideologieën.
Genoeg geassocieerd voor vandaag. Stomme regen ook.
@17: mooi, dit zijn effecten die ik wilde bereiken. Overigens situeert Fest de foto ergens in 1939, toen Hitler op het hoogtepunt van zijn macht was.
@16
Yevgeni
niet helemaal exact, want uit m’n hoofd:
je ziet het nazi-spook langzamerhand gestalte krijgen, en dan zegt Oskar op een gegeven moment zoiets van: ‘de mensen wilden aan de kerstman geloven, en toen die kwam bleek het niet de kerstman te zijn maar de gasman.’
Met beelden van een brandende synagoge en plunderende bruinhemden.