COLUMN - Eindelijk leveren de soepele belastingregels voor multinationals waarin ons land grossiert, daadwerkelijk financieel voordeel op. Het Noors-Russische VimpelCom is betrapt op grootschalige corruptie: ze gaven een miljard dollar aan de dochter van de Oezbeekse president, die in ruil daarvoor telecomvergunningen voor ze ritselde.
Nu is VimpelCom in Noors-Russische handen en statutair gevestigd in Bermuda, maar hun hoofdzetel bevindt zich in Nederland, als een van die vermaledijde brievenbusfirma’s. Zodoende had het Openbaar Ministerie in Nederland de verantwoordelijken voor deze smeergeldaffaire voor de rechter kunnen brengen. De zaak tegen VimpelCom was echter zo overtuigend dat het bedrijf een schikking goedkoper achtte. Dat resulteerde in de grootste nationale schikking ooit: liefst 356 miljoen euro.
Er komt meer schikkingsgeld aan.
Het nieuwe doelwit, op basis van hetzelfde onderzoek: het Fins-Zweedse TeliaSonera. Ook zij hebben voor telecomvergunningen honderden miljoenen aan die Oezbeekse presidentsdochter betaald. Ook hun brievenbus is in Nederland gehuisvest. De journalistieke onderzoekssite Follow The Money repte eerder deze maand al van een hagelnieuw verdienmodel voor het OM: schikkingen treffen met bewezen corrupte, in Nederland gevestigde brievenbusfirma’s.
Maar daar wringt de schoen: de bewijzen komen niet van het OM zelf. Zowel voor de VimpelCom- als voor de TeliaSonerazaak leunt het OM sterk, zo niet uitsluitend, op de vruchten van onderzoeksjournalisten. In dit geval: het werk van het Organized Crime and Corruption Reporting Project. Het OCCRP, gevestigd in Sarajevo, is een bundeling van onderzoeksjournalisten uit zo’n dertig landen – van Oost-Europa, de Kaukasus, Centraal-Azië tot Latijns-Amerika – en legt zich toe op de bestrijding van georganiseerde misdaad en corruptie. Het is uitsluitend hún gedegen onderzoek waarop de zaak van het OM tegen VimpelCom stoelde.
Zodat het heuglijke nieuws van de megaschikking leidde tot een terechte wedervraag van het OCCPR, hartelijk gesteund door de Vereniging voor Onderzoeksjournalisten: kan iemand alsjeblieft regelen dat een klein percentage van het bedrag van die megaschikking – zeg vijf tot tien procent – bij wijze van vindersloon terugvloeit in de kassen van onderzoeksjournalisten?
Het OM kreeg deze zaak immers zo ongeveer in de schoot geworpen; ze plukken de vruchten van andermens’ noeste arbeid. Dit terwijl onderzoeksjournalisten zelf moeilijk aan fondsen kunnen komen, en hun werk tegen de keer in doen.
Eerder deze maand werd Peter Olsthoorn vrijgesproken van stalking. Hij was gedaagd door de notoire schuinsmarcheerder Pretium, naar wiens gangen hij al twee jaar onderzoek doet. Die vrijspraak was terecht, alleen: nu zelfs zijn onderzoek al tot een rechtszaak leidde, zal Olsthoorn grote moeite hebben om redacties en uitgevers bereid te vinden om zijn artikelenserie over Pretium te publiceren. Maar misschien kan het OM een fonds te zijner verdediging financieren – en dan later een fijne schikking met Pretium treffen.
Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in Het Parool.
Reacties (10)
Zouden er hier überhaupt wel Russische en Oezbeekse wetten zijn overtreden? Volgens mij is het daar al decennia een goed gebruik om regeringsleiders en hun familie”commissie” over een deal te betalen, een erfenis van het communisme. De vorige Oekraïense president is ook afgezet vanwege vergelijkbare praktijken en die was vast geen uitzonderlijk geval in de regio.
Goed werk van die journalisten. Maar waarom kan het OM niet wat zij wel kunnen? Zou er van die vijf of tien procent vindersloon (als dat ooit uitbetaald wordt) niet ook wat geld besteed moeten worden aan een onderzoek naar de effectiviteit van het OM?
@1: Ik weet niet of het een erfenis van het sovjetcommunisme is, of het gevolg van een ongecontroleerde machtspositie.
Iets anders: als er voor zulke bedragen geschikt kan worden, waarom dan niet met een proces de volle mep binnenhalen? Sommige zaken moest men van een schikking kunnen uitsluiten.
@1: “Zouden er hier überhaupt wel Russische en Oezbeekse wetten zijn overtreden?”
Doet dat ter zake? Het gaat om “Nederlandse” bedrijven (hebben ze zelf om fiscale reden voor gekozen). Daarnaast overtreden ze de Amerikaanse wet, als ze voor omkoping een Amerikaanse rekening gebruiken (als ik me niet vergis was dat in ieder geval met VimpelCom zo), dus ook daar profiteert deze of gene agency/bureau mee van andermans werk.
@3: Als ik mag gokken: Snel en makkelijk geld. Zulke internationale zaken zouden bij een rechtsgang enorm gecompliceerd worden (er zijn wetten in/van verschillende landen overtreden, bewijsmateriaal is ook verspreid, uitwisseling van informatie wordt altijd gefrustreerd) en gaat jaren duren. Het OM zou dan eerst een heel grote investering moeten doen, die zich wellicht over 5-10 jaar terug betaalt, maar tot die tijd is de vraag waar het geld vandaan moet komen, want overheidsbegroting!
@4: Dan neem je die brievenbus toch in beslag? Gewoon even een staatsbedrijf, dat snappen ze in Kapitalististan wel. Als je er voor zorgt dat de fraudeur alleen nog maar iets terug kan winnen, dwing je hem wel tot medewerking. Er worden mensen voor minder gegijzeld.
Laten we het doen: Vindersloon verankeren in de wet. Leuk verdienmodel voor de journalistiek.
Bijvangst, alle bedrijven die tegenspartelen of ons belastingparadijs verlaten zijn meteen verdacht.
@4 Het gaat over een Noor met en Russische bedrijf waarvan het moederbedrijf is ingeschreven in Bermuda en wat een Nederlands hoofdkwartier heeft. Dit bedrijf doet zaken doet met Oezbekistan via een Amerikaanse rekening. De Oezbeken en de Russen hebben daarbij geen enkele anti corruptie overeenkomst met de rest van de wereld.
Om simpelweg te stellen dat dit een Nederlands bedrijf is gaat juridisch denk ik een beetje kort door de bocht. Niet dat ik er moeite mee heb dat we zo 356 miljoen binnen harken overigens.
Als het bedrijf een miljard dollar smeergeld over heeft voor een lucratief contract, zullen ze inclusief de schikking nog steeds een vette winst hebben. Nederland als witwasmachine. Daar zullen we het goed mee in de internationale discussies over belastingontwijking van internationals.
@5: “Dan neem je die brievenbus toch in beslag?”
Daar geef je meteen het probleem aan: Er is in Nederland nauwelijks iets van waarde om in beslag te nemen en het bedrijf kan Nederland ook prima missen (tegen de prijs van een hogere belasting vanaf nu, maar dat is een afweging die het bedrijf kan maken). Geld van het bedrijf verblijft hooguit fracties van secondes in Nederland, voor het (al dan niet via Ierland) fiscaal gunstig door wordt gesluisd naar Bermuda.
@7: Je beschrijft heel aardig de haken en ogen die vervolging compliceren, maar feit blijft dat het hoofdkwartier (op een brievenbus) in Nederland staat en dat bedrijf de Nederlandse wet heeft overtreden. Nederland heeft dus reden tot vervolging (maar de VS, Noorwegen en Rusland, waar enorm veel vervolging wegens corruptie plaatsvindt, overigens meestal om politieke reden, ook).
@9: Een internationaal opsporingsbevel voor de personen die er achter zitten moet zo moeilijk niet zijn. Het is een kwestie van politieke en fiscale wil. Maar aangezien de belastingdienst niet eens een overzicht kan publiceren van de gemaakte fiscale dealtjes omdat dat niet centraal wordt bijgehouden, vrees ik dat die wil er niet is.