Verloren Oudheid | De Opkomst van het Perzische Rijk – Deel 4

Foto: Verloren Oudheid
Serie:

COLUMN - In mijn vorige column schreef ik hoe Cyrus de Grote in een reeks imposante veldtochten bijna het gehele Midden-Oosten aan zijn gezag onderwierp. Kenmerkend aan zijn veroveringen is dat hij telkens de bestaande machtsstructuren intact liet en hierop voort bouwde. De Medisch-Perzische stammencoalitie bleef een los samenwerkingsverband tussen Medische en Perzische stammen, koninkrijken als Armenië, Lydië en Bactrië bleven losse koninkrijken en het Babylonische Rijk bleef grotendeels in dezelfde vorm voortbestaan. Het enige verschil was dat Cyrus nu bij al deze mogendheden aan de top van de piramide stond. Cyrus lijkt weinig te hebben gedaan om zijn verzameling koninkrijken om te vormen tot een gecentraliseerde staat. Hij was in de eerste plaats een veldheer die geïnteresseerd was in het verwerven van roem in de strijd. De gedecentraliseerde aard van het vroege Perzische Rijk zou zich echter al snel wreken.

De regering van Cambyses
Toen Cyrus in 530 v. Chr. stierf volgde zijn zoon Cambyses hem op. Cambyses stond voor de moeilijke opgave de reputatie van zijn vader als legendarisch veldheer te evenaren en hij was daarin redelijk succesvol. Zo wist hij Egypte aan zijn rijk toe te voegen, al lijkt hij daarbij op veel weerstand te zijn gestuit. Terwijl Cambyses bezig was zijn gezag in Egypte te consolideren, stelde hij zijn jongere broer Smerdis aan als gouverneur over de oostelijke delen van zijn rijk. Smerdis lijkt erg populair te zijn geweest onder het volk en in 522 v. Chr. besloot hij zichzelf uit te roepen tot koning. Daarop besloot Cambyses terug te keren naar Perzië, maar onderweg stierf hij onder onduidelijke omstandigheden. Smerdis was nu alleenheerser over het Perzische Rijk.

Cambyses neemt farao Psamtik III gevangen.
Naar een Perzische zegel.

De coup van Darius
Zo’n acht maanden na de dood van Cambyses werd Smerdis door zeven Perzische edelen (= krijgsheren) gedood. Hun leider was Darius, een telg uit de clan der Achaemeniden waartoe ook Cyrus behoorde. Volgens Darius was de Smerdis die hij had omgebracht niet de zoon van Cyrus, maar een magiër (= priester) genaamd Gaumata die zich voor Smerdis uitgaf. De echte Smerdis zou al eerder in het geheim door Cambyses zijn omgebracht. Deze voorstelling van zaken wordt door veel moderne geleerden in twijfel getrokken. Waarschijnlijker is dat Darius wel degelijk de echte Smerdis heeft omgebracht en dat het verhaal van de magiër propaganda was uit het pro-Cambyses kamp. Volgens Herodotus was het Cambyses zelf die dit verhaal de wereld in heeft geholpen en van Darius is bekend dat hij in het leger van Cambyses diende. Met de dood van Smerdis riep Darius zichzelf uit tot koning.

De Perzische burgeroorlog
Niet alleen moderne geleerden, maar ook veel tijdgenoten trokken het verhaal van Darius in twijfel. Zij weigerden hem als legitieme opvolger van Cambyses te erkennen. Plaatselijke machthebbers, zoals de Medische krijgsheren en de Babylonische priesters, hadden slechts trouw gezworen aan Cyrus en zijn nageslacht. Het uitsterven van zijn dynastie betekende wat hen betreft dan ook het einde van de Perzische overheersing. Wat hen betreft was er geen Perzisch Rijk, maar slechts een Perzische dynastie die over hun koninkrijk heerste. Direct na de dood van Smerdis verklaarden veel onderworpen koninkrijken zich dan ook onafhankelijk. Opvallend is dat twee Medische troonpretendenten beweerden af te stammen van de legendarische Medische veldheer Cyaxares en dat twee Babylonische troonpretendenten zich uitgaven voor zonen van de laatste Babylonische koning Nabonidus. Blijkbaar wisten deze namen toch nog veel Babyloniërs en Meden te inspireren.

De Bisotun-inscriptie van Darius. Darius staat links extra groot afgebeeld. Hij staat met een voet op de borst van Gaumata de magiër en kijkt neer op negen geketende troonpretendenten. Bovenaan zweeft een Faravahar (beschermgeest). Onder dit reliëf zijn inscripties in het Elamitisch, Babylonisch en Oud-Perzisch aangebracht.

Darius stelt zichzelf voor
Ondanks het felle verzet tegen zijn coup wist Darius alle separatisten in één jaar te verslaan. Zijn verhaal valt te lezen in de befaamde Bisotun-inscriptie. Darius begint zijn inscriptie met een opsomming van al zijn voorouders tot aan Achaemenes, de legendarische aartsvader van de Achaemeniden. Hiermee kent hij een cruciale rol toe aan erfopvolging binnen de Achaemenidische familie. Vervolgens omschrijft Darius zichzelf als een Pers en een Ariër (= Iraniër) en roept hij de vrijwel alleen door Iraanse volken vereerde god Ahura Mazda aan als zijn persoonlijke beschermgod. Hiermee presenteert hij zijn rijk expliciet als een rijk geregeerd door Perzen. Daarna volgt een opsomming van alle landen waarover Darius heerst. Het apart benoemen van al deze landen lijkt op het eerste gezicht een geval van overbodige grootspraak, totdat we ons beseffen dat het hier daadwerkelijk om aparte, grotendeels autonoom functionerende landen gaat.

Darius herstelt de goddelijke orde
Darius vervolgt zijn verhaal met de opmerking dat hij enkel bij de gratie van Ahura Mazda in staat is over al deze landen te heersen. Hij belooft alle welwillende onderdanen te beschermen en alle kwaadwillende onderdanen te vernietigen. Vervolgens vertelt Darius hoe hij alle troonpretendenten heeft verslagen. Hierbij schildert hij de troonpretendenten steevast af als agenten van de Leugen en werpt hij zichzelf op als hersteller van de goddelijke orde. Het ideaal van de koning als handhaver van de goddelijke orde kwam al voor in het oude Assyrië, Het concept van een metafysische entiteit genaamd ‘de Leugen’ die de goddelijke orde aanvalt lijkt echter te zijn ontleend aan de leer van de profeet Zarathustra. De Iraanse volken geloofden al voor het optreden van Zarathustra in een goddelijke orde, maar brachten dit niet in verband met erfelijk koningschap omdat zij dit toen nog niet kenden.

De Poort van Alle Volken te Persepolis. Deze poort moest men passeren wanneer men tribuut bracht.
Foto: Alborzagros

Geboorte van het Perzische Rijk
Darius had een duidelijke visie op de toekomst van zijn rijk. Dit moest een gecentraliseerd rijk zijn met de Perzen aan de top en geregeerd door de clan der Achaemeniden. Dit rijk was met de gratie van Ahura Mazda tot stand gekomen en diende om de hele wereld te verenigen onder Darius’ welwillende heerschappij. Om een centralisatie van de macht te bewerkstelligen stelde Darius vrienden en familieleden aan als satrapen (onderkoningen) over de onderworpen koninkrijken en stelde hij voor elke satrapie de hoogte van het tribuut vast. Als kroon op zijn werk liet hij het imposante paleizencomplex Persepolis bouwen, waar hij uit alle onderworpen landen tribuut ontving. Bij de bouw waren ambachtslieden uit het hele rijk betrokken, die allen goed werden betaald voor hun werk.

Nalatenschap van Darius
Dankzij de hervormingen van Darius heeft het Perzische Rijk bijna tweehonderd jaar kunnen voortbestaan. In deze tweehonderd jaar waren de verschillende culturen in het gebied dat we nu het Midden-Oosten noemen – divers als ze waren – verenigd in één wereldrijk en raakten ze sterk met elkaar verstrengeld. Hiermee legde het Achaemenidische Rijk de basis voor vele oosterse wereldrijken die nog zouden komen, tot het Abbasidische kalifaat aan toe.

Reacties (13)

#1 HansR

En de mensheid groeit toe naar de alleenheerser en het monotheïsme (die onverbrekelijk verbonden zijn).
De pluriformiteit verdwijnt.

  • Volgende discussie
#2 Lennart

Wat mij interresseert is het geldsysteem dat Darius ingevoerd lijkt te hebben. Dit is waarschijnlijk het allereerste volwaardige geldsysteem gebaseerd op munten. Er zijn wel oudere munten bekend, vooral uit Griekenland, maar ik heb het vermoeden dat Darius de eerste was die er ook echt een economisch systeem van maakte, door ook zijn belasting/tribuut gedeeltelijk in munten te eisen. Daarmee kon hij forceren, dat zijn munten het algemene betaalmiddel in zijn Rijk werden; zoiets was daarvoor nog nooit voorgekomen.

Er zijn wel oudere munt-achtige voorwerpen gevonden, bijvoorbeeld in Sardis, maar ik heb een beetje het idee dat dat meer standaardeenheden edelmetaal waren dan echte munten. Ik vermoed, dat ze eigenlijk alleen maar werden gebruikt om huurlingen te betalen, niet om een complete economie op te baseren. Echter, het is lastig om hier goede informatie over te vinden; enig idee waar ik hiervoor moet zijn ?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Daan Nijssen

@2: Heel veel weet ik niet van het gebruik van munten in het Achaemenidische Rijk, maar het idee dat de hele Achaemenidische economie op één munteenheid gebaseerd was is moeilijk vol te houden. Darieken golden weliswaar in het hele rijk (en daarbuiten) als geldig betaalmiddel, maar ze lijken vooral rond het Middellandse Zeegebied te zijn gebruikt. In Mesopotamië en Perzië gebruikte men de traditionele zilveren shekels, die als betaalmiddel vrijwel net zo efficiënt waren als de darieken (ondanks het ontbreken van een stempel). Tribuut werd nog altijd grotendeels in de vorm van goederen betaald.

Een lopend onderzoeksproject naar de fiscale geschiedenis van het Achaemenidische Rijk is “Paying for All the King’s Horses and All the King’s Men” van Kristin Kleber. Je moet er wel de universiteitsbibliotheken voor in willen duiken en de artikelen zijn niet echt gericht op een breed publiek, maar zo heb je wel beschikking over de nieuwste inzichten.

http://www.clue.vu.nl/en/projects/current-projects/paying-for-all-the-king-s-horses-and-all-the-king-s-men/index.aspx

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Lennart

@3: Ik had juist begrepen, dat Darius ook zilveren munten had ingevoerd. Die zilveren munten mochten zelfs door satrapen gemunt worden, terwijl de Darieken alleen door Darius zelf werden gemaakt. Maar het kan best zijn dat men inderdaad gewoon shekels bleef gebruiken; waarom iets veranderen dat al heel lang goed werkt ?

Ik bedoel niet dat Darius de eerste volledig monetaire economie opzette, waar alles met munten werd betaald. Wat ik met geldsysteem bedoel, is dat een centrale autoriteit de munten uitgeeft, de waarde daarvan garandeert, en belastingen erin heft. Zo’n systeem hoeft niet in de hele economie gebruikt te worden om toch een systeem te zijn.

Bedankt voor de referenties trouwens, het lijkt erop dat ze precies waren wat ik zocht.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Co Stuifbergen

@2: Dat de belasting in munten moest worden betaald, is essentiëel.

Als een overheid forceert dat de belastingen in de eigen valuta moeten worden betaald, kan hij zelfs geld maken van papier!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Daan Nijssen

@4: Die darieken zijn inderdaad door een centrale autoriteit uitgegeven, maar ze werden dus maar beperkt gebruikt. Verschillende valutasystemen bestonden naast elkaar. Zolang een munt gemaakt was van zilver of goud zal niemand hebben geweigerd deze als ruilmiddel aan te nemen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Lennart

@6: Dat vraag ik me af. Er moet een reden geweest zijn dat men stukken zilver (of goud) is gaan stempelen. Je kan aan zilver of goud niet meteen zien hoe zuiver het is. Mijn vermoeden is, dat men met die stempels is begonnen om zuiver zilver te markeren. Ik sta open voor alternatieve ideeen trouwens, ik ben hier grotendeels aan het speculeren.

Is er enig inzicht in waar die Darieken voor werden gebruikt ? Ik kan me zo voorstellen, dat ze vooral gebruikt zijn bij interregionale handel. Een reizende handelaar heeft zekerheid nodig over de waarde van de munten die hij krijgt. Maar binnen steden, waar mensen elkaar kennen en/of makkelijk kunnen opzoeken, is dat veel minder nodig. Als iemand de boel daar oplicht, dan zal hij daar sociale consequenties van ondervinden. De kans om belazerd te worden wordt daarmee kleiner, en daarmee ook de behoefte aan de zekerheid van munten. Als mijn speculatie klopt, tenminste …

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Daan Nijssen

@7: Zoals gezegd ken ik niet alle ‘ins’ en ‘outs’, maar zoals jij het voorstelt klinkt behoorlijk aannemelijk.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Michel

@7: Ik ken ook (lang) niet alle ins en outs, maar ik kan me voorstellen dat het bedoeld is om een standaard te creëren (zoals je zelf ook zegt). Geld als zodanig is overigens ouder dan het gebruik van munten. Ik heb voor Sargasso al eens geprobeerd een korte geschiedenis te schrijven (zie ook de links aldaar).

Ik denk dat het overigens niet alleen om handel ging maar ook om wat ze de ‘sleischat’ noemen (Zie hier voor uitleg) maar bovenal is geld een belangrijk middel om gezag uit te oefenen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Lennart

@9: Ja, ik weet dat geld veel ouder is. Goed artikel, trouwens… het is een onderwerp dat vaak verkeerd begrepen wordt. Maar daarom is deze periode interessant.

2500 jaar lang wist de mensheid economien te organiseren zonder munten. Vlak voor de opkomst van het Perzische Rijk komen dan de eerste munt-achtige objecten in Griekenland en Anatolie. Maar de vraag is of die echter werden gebruikt zoals wij nu munten gebruiken. Koning Croesus van Lydia, bijvoorbeeld, had zilverbronnen in zijn gebied. Hij voerde veel oorlog, en moest dus ook veel huurlingen betalen. Ik kan me dan voorstellen, dat hij stukken zilver is gaan markeren om dat makkelijker te maken. Maar dat is nog geen geldsysteem, dat is een administratief handigheidje. Ik heb het idee, dat Darius in Perzie het eerste, op munten gebaseerde geldsyteem invoerde.

Zoals ik al zei, het is lastig om hier goede informatie over te vinden; historici interresseren zich meestal niet zo in geldsystemen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Michel

@10: Ik vind het ook heel boeiend. David Graeber’s ‘Schuld, de eerst 5000 jaar’ kan ik van harte aanbevelen: het gaat over het ontstaan van geld en vooral hoe het functioneerde in de vroege maatschappij.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Joop

@11.

Dat zal een andere lijn hebben dan het boek van Niall Ferguson. Een docu over vooral het financieel systeem van 4 uur lang.

https://www.youtube.com/watch?v=fsrtB5lp60s

Sorry, een beetje off-topic.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Lennart

@12: Ik heb het boek van Ferguson niet gelezen (daar is die docu op gebaseerd), maar ik had begrepen dat het toch vooral een lofzang op de Rothschilds was. Maar goed, dat verbaast natuurlijk niet van de partner van Hirsi Ali; soort zoekt soort bij de massamisleidertjes.

@11: Graeber is vrij sterk, inderdaad. Toch vind ik het jammer dat het boek een beetje activistische toon heeft. Door zal zijn bezwaren tegen de Washington Consensus is Graeber niet meer in staat om te zien dat schuld soms ook gewoon nodig en goed is. Maar dat doet verder niets af aan zijn analyses van het eerste geld.

  • Vorige discussie