Is Verhagen een leerling van Macchiavelli? De krant wil ons die richting uit laten denken. Ik pak zijn standaardtekst uit de kast en lees de pagina waar mijn eerste gele plakker zit: “De mensen namelijk wisselen gaarne van heer, gelovend er op die wijze op vooruit te gaan. Dat geloof doet hun naar de wapens grijpen tegen hun heerser. Zij vergissen zich echter, want zij komen door ervaring aan den lijve tot de overtuiging dat zij er eerder op achteruit zijn gegaan.”
Wat is het toch aardig als je de klassieken een beetje bij de hand hebt! De rust van Verhagen valt op. Sinds Macchiavelli hebben we geleerd conflicten anders te beslissen dan door gewapende strijd, maar dit citaat kan de rust van Verhagen verklaren. De mensen hebben zich van het CDA (“we rule this country”) afgekeerd, wisselen van heer, maar het zal ze nog lelijk opbreken. Je ziet het hem bijna denken, als hij voor de vierde keer een nietszeggende formule over eenheid prevelt tegen een wanhopige journalist.
Maar ook Klink is politicus: anders in houding en visie, uit een andere geloof afkomstig, maar toch ook wel een vakman geworden. Hij kijkt toch een slag anders naar de principes, die de politiek moeten vorm geven. Daarover moet je niet lichtzinnig doen. Soms moet je zelfs, volgens Macchiavelli gemeen zijn: “Er is dan ook in het leven een zeer groot verschil tussen hetgeen is en hetgeen zou behoren te zijn; wie met het eerste geen rekening houdt en zich uitsluitend naar het laatste richt, graaft zijn eigen graf. Een mens die in alle omstandigheden het goede wil doen, gaat onder te midden van de velen, die niet goed zijn.” Verheldert dit de aanvaring tussen de beide CDA voormannen? Klink vindt de vorm en inhoud van de PVV-politiek verwerpelijk en vindt dat daarmee niet kan worden gepacteerd. Verhagen heeft wat minder oog voor de sociaal-psychologische werking van zo’n pact en ziet simpel politiek handwerk, waarover daarna een oordeel kan worden gegeven. Klink beschouwt hetgeen gebeurt in de informatie-onderhandelingen als ingrijpend en splijtend, voor zijn eigen partij, maar eigenlijk ook voor de samenleving.
De brief van Klink, die in deze kolommen werd gepubliceerd, riep nogal wat uiteenlopende reacties op, van verschillend niveau en kwaliteit. Op zich mooi, dat er wordt gelekt en dat er zo veel informatie voorhanden is, over zo ongeveer elk denkbaar onderwerp. Maar willen we mee regeren of vooral goed geregeerd worden? Ooit schreef de hooggeleerde Van Doorn over de beschikbaarheid van informatie: “Het lijkt pure winst, maar het heeft politiek gezien noodlottige gevolgen gehad. Door deze informatie overvloed is namelijk de neiging onweerstaanbaar geworden alle nieuwsfeiten met particuliere, dus subjectieve meningen te beladen, waarmee men het eigen oordeelsvermogen grandioos pleegt te overschatten.”
Daardoor wordt niet onderkend dat je deel gaat uitmaken van “een door anderen georganiseerd meningenspel, een imaginair theater. Wie bespeelt dit theater met het meeste succes?” (J.A.A. van Doorn, Nederlandse Democratie, 2009, p.512) Het is maar een vraag. Het antwoord van Klink is wel helder: hij heeft geen trek te acteren onder regie van Geert Wilders. Dat roept de vraag op waarover nog veel zal worden gesproken: wat is de betekenis van stijl, van de breuken die Wilders daar in aan brengt? In het krantje van Felix Meritis wordt Chantal Mouffe geinterviewd: in de democratie gaat het om een balans tussen rationaliteit, moraliteit en passie. Het probleem van de democratische regels en procedures is steeds dat er ruimte moet zijn voor conflict, zonder dat de tegenstellingen antagonistisch worden of burgeroorlog ontstaat. Om het simpel te zeggen: het wapen had niet mogen worden geleegd op het hoofd van Fortuyn, het mes niet gehanteerd tegen Theo van Gogh. Dat waren ernstige inbreuken in ons democratisch debat.
Maar woorden hebben betekenis, schreef ik hier al eens. Elke dag worden dingen gezegd, uitvergroot en nog eens nagekauwd en in de huiskamers gebracht. En via Sargasso en soortgelijken een dag later nog eens. Dertig jaar geleden was de relatie tussen politiek en media een heel andere dan nu. De verstikkende pas-de-deux tussen de politiek en de media maakt de volkse stijl van Wilders tot een risico. Wilders kan zich geen breuk in zijn retoriek veroorloven, want die levert hem zijn aanhang op. Maar Klink snapt het gevaar dat die retoriek inhoudt beter dan Verhagen. Misschien omdat hij elke dag een stuk uit de Bijbel kreeg voorgelezen?
Reacties (3)
Het tegendeel van ‘de boel bij elkaar houden’ = de boel saboteren.
Saboteren vind ik niet het goede woord, Maarten. Kijk nog eens naar mijn citaat van de eminente Jacques van Doorn, vlak voor zijn dood geschreven. Hij spreekt over een meningenspel, een imaginair theater. Ik denk dat Klink daar meer gevoel voor heeft dan Verhagen.
Machtsstrijd is iets waar Verhagen duidelijk bedreven in is en plezier in heeft, maar elk voordeel heeft ook nadelen. De bedenktijd van de VVD en PVV wijst er op dat ook daar begrepen wordt dat er ook sociaal psychologische onderstromen zijn, die een rol spelen van betekenis.
De vraag is alleen nog maar: Wie heeft het gesaboteerd? Klink, Verhagen of toch Wilders? Rutte krijgt voorlopig het voordeel van de twijfel.
Jammer, krijgt het volk nou niet wat het wil, of wat het verdient? Of misschien allebei? Kijken hoe we dit kunnen spinnen zodat het de schuld is van Cohen.