Tweede Kamerleden zijn watjes

Het begrip watjes is gekozen omdat de titel anders veel te lang zou worden. De echte titel zou moeten zijn:
Tweede Kamerleden zijn slachtoffer van de media die ze zelf vervolgens ook weer krampachtig gebruiken. Ze zijn slachtoffer van de fractiediscipline omdat ze bang zijn voor hun baantje in de toekomst. Ze zijn nauwelijks in staat in de breedte onafhankelijk hun controlerende taak uit te voeren, ondanks de instrumenten en de tijd die ze daarvoor hebben. Ze zien dat burgers niet begrijpen wat ze doen, maar nemen vervolgens geen actie om deze situatie te veranderen. Ze zijn nauwelijks bereid tot veranderen. En last but not least ligt de schuld voor dit alles elders, vooral niet bij zichzelf.

Kortom, het zijn watjes.

Dat is mijn conclusie na het lezen van het rapport “Binnenhof van binnenuit” van de Raad voor Openbaar Bestuur.
De media berichten vorige week, binnen 24 uur na de persconferentie, over het rapport van 120 bladzijden in twee tot vijf alinea’s. Met koppen als “Kamerleden: pers is oorzaak van kloof met burger”, “Politici wantrouwen burger” en “Kamer: kloof tussen politiek en samenleving schuld van de kiezer” word je toch nieuwsgierig.
Daarom het rapport zelf maar gelezen. Hieronder mijn belangrijkste constateringen in iets meer dan vijf alinea’s en een oproep.

Eerlijkheidshalve moet gezegd worden dat het onderzoek uit dit rapport uitgevoerd is bij de vorige Tweede Kamer. Je mag het dus niet zomaar 1-op-1 vertalen naar de huidige kamer. Echter, de cijfers uit het onderzoek laten een vrij consequente lijn zien sinds begin jaren 70. Het is dus niet onwaarschijnlijk dat de huidige kamer nauwelijks afwijkt van hetgeen het onderzoek constateert.

Als je geïnteresseerd bent in politiek en geen specifieke opleiding daarin hebt gehad, is het lezenswaardig vanwege de terloopse uitleg van allerlei grondbeginselen van de parlementaire democratie en de ontwikkelingen van de opvattingen daarover.

Hieronder een presentatie waarin ik de belangrijkste tabellen uit het onderzoek heb opgenomen waarin ik in de tekst naar verwijs. Is makkelijker te volgen dan het PDF document van het onderzoek zelf.

De eerste paar vragen richten zich op de rol van de parlementsleden zoals zij die zien. In tabel 2.1 is zichtbaar dat de meerderheid van de kamerleden zegt vertegenwoordiger te zijn van de kiezers van zijn/haar partij of alle kiezers (resp. 58% en 39%).
Hier komt al naar voren dat politieke partijen als kiesbare eenheid een grote rol speelt. Een kamerlid als individu is al wat minder belangrijk. Hetgeen in tegenspraak lijkt met wat de grondwet zegt:

Artikel 67 punt 3 uit de Nederlandse Grondwet zegt: De leden stemmen zonder last.

Die last mag dus eigenlijk ook niet partijpolitiek zijn. Maar 58% ziet dat toch al wel zo.

In tabel 2.2 is opmerkelijk dat vervolgens 49% zegt de eigen mening te volgen en niet die van de kiezer. Dat past niet helemaal met het eerdere cijfer. Ook is het interessant om te zien dat in 1972 nog 71% van de kamerleden haar eigen mening volgde. Kennelijk is die steeds minder belangrijk geworden.

Gelukkig stelden de onderzoekers niet alleen gesloten vragen. En uit de open vragen bleek bij dit onderwerp al snel dat de fractiediscipline toch wel zeer leeft. Kamerleden zijn in meerderheid van mening dat bij verschil van mening met de fractie, de lijn van de fractie gevolgd moet worden. Tot zover de eigen mening dus.
Ook wordt gesteld dat het verkiezingsprogramma vaak leidend is. Daarvoor hebben de kiezers immers gestemd, dus zien de kamerleden dat als een soort contract. Jammer dat ook hier weer de veronderstelling naar boven komt dat kiezers verkiezingsprogramma’s lezen en daar hun keuze op baseren. Dat is een illusie die binnen politieke partijen sterk leeft, maar niet met de realiteit overeen komt.

Een aardig verschil tussen hoe kiezers en kamerleden tegen hun relatie aankijken wordt gegeven in tabel 2.3.
Daar waar 78% van de kiezers verwacht dat hun denkbeelden vertaald worden in beleid, denkt 66% van de kamerleden dat ze steun moeten vragen voor de politieke denkbeelden van hun eigen partij.

Het onderzoek gaat vervolgens in op de dynamiek tussen kiezer en gekozene. Vanaf de jaren 70 zou er sprake zijn van steeds meer toezeggingen door de politiek om de gunst van de kiezer te winnen. Een kiezer die vervolgens steeds hogere verwachtingen kreeg van de gekozenen. Een cyclus die niet waar te maken is en uiteindelijk alleen tot teleurstelling kan leiden. Je kan van de kiezers niet verwachten dat ze zomaar die cyclus doorbreken. Van de gekozen echter wel. Maar daar is moed voor nodig. Moed die niet vaak aanwezig is. Als voorbeeld wordt Lubbers gegeven die een tijd lang moeilijke maatregelen nam in weerwil van wat de kiezer vroeg. Hij kreeg uiteindelijk toch ook de steun van de kiezer.

Een ander aspect dat ze aanstippen is de toename in het opleidingsniveau van de kiezers. En dat niet alleen, ze beschikken ook over meer informatie. Dit leidt er ook toe dat burgers meer invloed willen hebben op het politieke proces. En ook tot minder harde binding met politieke partijen en dus ook minder voorspelbaar stemgedrag.
Het opvallende in mijn ogen is, dat de politiek heel weinig doet met dit gegeven. Ze houden vast aan hun partijen en het stelsel zoals we het hebben. Minimale experimenten worden gevoerd, maar echte veranderingen laten op zich wachten. Volgens mij dus ook een reden tot het groeien van de kloof.
Het is dus niet zo dat de kiezer een passieve consument is geworden. Het is meer zo dat ze wel willen participeren, maar op nieuwe manieren. En dat laat het systeem nog nauwelijks toe.

Uit tabel 2.7 blijkt goed hoe de kamerleden de kiezers zien: als egoïsten.
Nee, dat helpt de kloof te dichten. Maar weer komt de vraag op, wat hebben de kamerleden hier aan geprobeerd te veranderen? Weinig in mijn ogen. Sterker nog, in verkiezingen blijven ze kiezers lokken met statements die hun als individu aanspreekt zonder daarbij te vertellen welke consequenties dat heeft.

In tabel 2.8 komt voor het eerste de haat-liefde verhouding met de pers naar voren. Bij de vraag wat oorzaak kan zijn voor het dalend vertrouwen in politici en politieke partijen zegt 84% dat “De wijze waarop journalisten verslag doen van de politiek” tamelijk tot zeer belangrijk is. Het slachtoffergedrag druipt er aan alle kanten vanaf.

Als dan gevraagd wordt welke veranderingen zouden kunnen helpen, krijgt bijna geen politieke vernieuwing een meerderheid van stemmen. En dat is tekenend. Vanuit de Haagse wereld bekeken moet alles veranderen om de kloof te dichten, maar niet de kamer zelf.

Nog een voorbeeld van het slachtoffergedrag is te zien bij de beantwoording van de vraag over regeerakkoorden (3.2 b en c).
Veel mopperen op de regeerakkoorden en het verlies aan controle daarover, maar al 15 jaar niets er aan doen.
Verwondering wekt ook de tabel waarin gevraagd wordt naar de rol van rechters. Of rechters de onrechtvaardige effecten van wetgeving zouden moeten voorkomen bijvoorbeeld. Een minderheid is het hier mee oneens.
Pardon? Dat zijn uw eigen wetten die u maakt. En dan diskwalificeert u zichzelf op voorhand door te zeggen dat als het niet goed uitpakt, de rechters er maar iets aan moeten doen?? Dat is laf. Kunnen we beter gelijk de rechters vragen de wetten op te stellen en af en toe bij te stellen. (tabel 3.6)

Dan wordt er gesproken over de eigen werkwijze. Dat is grappig. Twee van de meest gebruikte instrumenten, mondelinge vragen en schriftelijke vragen, worden als minst effectief gezien (tabel 4.3, niet opgenomen). En de minst gebruikte instrumenten als moties indienen of initiatief wetsvoorstellen indienen, worden als meest effectief gezien.
Als je dat toch van jezelf zegt, dan doe je daar toch wat aan? Of is het dan toch alleen maar te doen om die 5 minuten publiciteit die vragen stellen mogelijk genereert?

En dan komen we op een van de meest merkwaardige tekortkomingen in ons democratische systeem, het stemmen in de Tweede Kamer. Niet dat er niet gestemd mag worden hoor. Dat is het probleem niet. Het gaat om de wijze waarop men stemt en hoe men dat vastlegt. Het best is dat te illustreren door aan u te vragen op te zoeken hoe de individuele leden van de VVD gestemd hebben in de motie over de dubbele paspoorten.
Niet gevonden? Dat ligt niet aan u. Ten eerste wordt er zelden hoofdelijk gestemd. Dat is namelijk veel te lastig omdat het handmatig is. Dus wordt er vaak per fractie voor of tegen gestemd. Individuele standpunten zijn dan alleen maar lastig.
Ten tweede zijn de stemmingen vastgelegd in de handelingen van de Kamer. In tekstformaat op willekeurige plaatsen. Het vraagt een diploma “zoeken naar een speld in een hooiberg” om te vinden wat de uiteindelijke stemming was bij een motie of amendement. En dat is triest. Het is niet alleen triest dat de Tweede Kamer er 30 jaar over doet en nog steeds niet in staat is elektronisch stemmen ingevoerd te krijgen. Het is ook triest omdat op deze wijze enige controle vanuit de kiezers op de kamerleden onmogelijk is.
Daar waar je in de VS gelijk ziet welke afgevaardigden voor of tegen een (controversieel) voorstel hebben gestemd (en die gelijk hun mailbox zien vollopen), kom je dat in NL nooit te weten. Hooguit of een partij voor of tegen was, als de media zin hadden om er aandacht aan te besteden.
En hoe kan je dan als kiezer na vier jaar bepalen of de partij waar jij op gestemd hebt, uitgevoerd heeft wat ze beloofden? Niet, onmogelijk, op geen enkele wijze. Waar kan je als kiezer dan je stem voor de volgende vier jaar op baseren? Toch alleen maar op de nieuwe beloftes? Of op het “sentiment” dat het lijkt alsof jouw partij in de media niet de schuld krijgt van een bepaalde situatie.
Dit is de grootste onbesproken schandvlek van onze democratie. En het is een nog grotere schande dat er een groep van welwillende amateurs voor nodig is om op hun site, politix.nl, door veel hard werk een klein beetje inzicht te geven in het stemgedrag. Van partijen dan wel te verstaan. Want op individueel niveau wordt niet geregistreerd.
Waarom stemmen wij nog op personen eigenlijk? Als we toch niet kunnen zien wat ze doen nadat ze gekozen zijn?

Maar wacht maar niet op de Tweede Kamerleden zelf om dit te veranderen. Want dan zou pijnlijk duidelijk worden dat ze in 99,9% van de gevallen de fractie volgen (zie ook tabellen 5.1 en 5.4).

Dan ten slotte over de Kamer en de media. Tabel 4.6 spreekt eigenlijk boekdelen. “Kamervragen worden gesteld voor publiciteit ipv informatie”, ja zegt 60%. “Zonder publiciteit weinig kans op nieuwe kandidaatstelling”, ja zegt 67%.
Vooral die laatste vind ik stuitend. Kennelijk is de eigen kandidaatstelling voor de volgende periode belangrijker dan het eerlijk en goed werk doen als volksvertegenwoordiger.
Elders, bij het aandragen van punten voor het beter laten functioneren van de democratie, wordt gesteld dat “Betere communicatie met de kiezers” en “Meer betrokkenheid burgers” van groot belang zijn (tabel 7.4).

En dan kom ik tot mijn oproep. De Kamerleden zijn nog wat ouderwetsch. Ze zien het contact met burgers op twee manieren. Via de massamedia, welke ze niet in handen hebben, waar ze altijd verkeerd geciteerd worden, waar ze te weinig tijd krijgen, waar de waan van de dag regeert. Of door het land in te gaan en de burgers op te zoeken, waarmee je maar een paar mensen bereikt en waar je eigenlijk toch nooit voldoende tijd hebt voor een uitgebreide dialoog.
Er is echter nog een derde weg, beste kamerleden. Eentje die uw afdeling voorlichting gruwelijk vindt maar die er wel voor kan zorgen dat u een echte dialoog aangaat met mensen. Dat zijn de internetfora in al hun diversiteit.
En dan bedoel ik dus niet uw eigen weblogje waar u veilig uw eigen standpunten kunt verdedigen. Nee, dan bedoel ik plaatsen als Geenstijl, Politix, Geencommentaar, Verbal Jam en Sargasso. Niet alleen maar een stukje insturen zoals Harry en Geert dan doen bij NieuwNieuws. Nee, meedoen in de discussie, verdedigen en af en toe toegeven dat je het misschien niet helemaal goed ziet. Open en eerlijk zijn. Jezelf kwetsbaar opstellen en van daaruit respect verdienen. Laten de kranten en de TV daar maar achteraan hobbelen met hun beperkte middelen.
Ik durf bij deze de toezegging te doen dat we van ieder kamerlid tenminste 1 ingezonden stuk plaatsen, mits ze ook meedoen in de discussie.

Maar ach, ik ben aan het dromen. Kamerleden zijn watjes en niet in staat hun eigen functioneren te veranderen. Vasthouden aan de oude patronen en dus snel weer kamervragen stellen over ontsnapte TBS-ers en levensgevaarlijke paddo’s.

Toch zal ik ze maar eens een mailtje sturen. Als dat lukt dan, want lang niet alle kamerleden hebben hun mailadres bekendgemaakt. De PVV en de SP spannen de kroon wat dat betreft.

Ik sluit deze lange post af met een tabel waarin staat hoe tevreden het parlement is over haar eigen functioneren. Na alles wat ik hierboven geschreven heb, is het verbazingwekkend te constateren dat 80% tevreden is (tabel 7.1).
Dat verklaart wel gelijk waarom ze niet willen veranderen.

Update (10-04-07): Mijn opmerking over het te weinig gebruiken van moties, terwijl dit wel als effectief instrument gezien wordt door de kamerleden, moet ik intrekken. Bij een nadere beschouwing van de documentenstroom van de Tweede Kamer zie ik wel degelijk veel moties voorbij komen. Was me om de een of andere reden tot nu toe niet opgevallen.