Toelatingsexamens (hoorzittingen) ook voor ministers?

OPINIE - Wie had ooit gedacht dat het Europees Parlement nog eens ten voorbeeld zou kunnen strekken voor de Nederlandse Tweede Kamer? En toch suggereerde Alexander Pechtold kort geleden dat de Tweede Kamer ook hoorzittingen zou moeten houden met aanstaande ministers, net zoals het Europees Parlement dat elke vijf jaar doet met kandidaat Commissarissen. En, voeg ik er aan toe, net zoals de Amerikaanse Senaat dat doet met kandidaten voor ministers, federale rechters en andere hoge federale functionarissen.

En toegegeven het kan boeiende televisie opleveren en ook incidenteel leiden tot het aan de kaak stellen van zwakke kandidaten. Of het kan leiden tot overduidelijk politieke spelletjes om de ene kandidaat wel hard aan te pakken en de andere niet, of de ene met een veto te treffen en een andere niet.

Tweede Kamer en kabinetsformatie

Het voorstel van Pechtold past wel in de recent in 2012 ingezette beweging dat de Tweede Kamer actief zelf vormgeeft aan de kabinetsformatie. En zou je dan kunnen zeggen, past daar niet in, niet alleen dat verkenners en formateurs worden aangewezen, maar ook dat kandidaat ministers eerst langs de Tweede Kamer moeten voordat ze kunnen gaan worden benoemd? Dan gaat het naar alle waarschijnlijkheid niet zo zeer om de vraag of er een meerderheid is die het kabinet steunt, maar of er niet ministers worden voorgedragen die ‘door de mand vallen’. De vraag is uiteraard of de regeringsfracties zoiets zullen toestaan, al straalt het uiteraard ook slecht op hun af als een kandidaat het er erg slecht afbrengt in zo’n hoorzitting.

Nederlandse stelsel vs Europa en VS

Even belangrijk is de vraag of het EP en Amerikaanse Senaat hoorzittingen niet eigen zijn aan een geheel ander model. In het EP is er niet een meerderheidscoalitie die de Commissie steunt en waarvan de Commissie een afspiegeling is. Zo bestaat de aanstaande Commissie uit Christen-Democraten, Sociaal-Democraten, Liberalen en een Conservatief. Immers de kandidaten worden voorgedragen door de regeringen van de lidstaten. De band tussen Commissie en EP, ook al kan het EP de Commissie naar huis sturen, is er toch niet een van een parlementair kabinet of van een vertrouwensrelatie zoals in Nederland. Dat geldt ook voor de VS, waar de President niet per se, en dat blijkt regelmatig, kan vertrouwen op een meerderheid in het Congres. De mogelijkheid voor de Senaat om benoemingen door de President via hoorzittingen te controleren, is een van de checks and balances in het Amerikaanse recht om de uitvoerende macht van de President te kunnen controleren.

Vetrouwensregel

Maar daarvoor heeft de Nederlandse Tweede Kamer vele andere bevoegdheden: te weten via de vertrouwensregel, het vragenrecht en andere parlementaire bevoegdheden. Veel meer bevoegdheden dan het Amerikaanse Congres en het EP hebben! En dus ligt daar een toelatingsexamen vooraf meer voor de hand.

Er is ook nog een verdere vraag. Zou met een procedure van hoorzittingen voorafgaande aan een benoeming, de Tweede Kamer werkelijk in staat zijn kandidaat ministers tegen te houden, gegeven de net gevormde verse coalitie? En zouden zwakke kandidaten op dat moment werkelijk via deze toelatingstest kunnen worden tegengehouden? Het lijkt mij beide niet waarschijnlijk, maar spektakel en incidenteel mooie televisie zou het wel kunnen opleveren.

Andersom zou het lastiger kunnen worden voor de Tweede Kamer om een minister die eenmaal de toelating met vlag en wimpel is gepasseerd later alsnog aan te pakken.

Dit artikel van Aalt Willem Heringa verscheen eerder op de website van het Montesquieu Instituut en in het Financiële Dagblad.