De verloren kunst van esoterisme

  Eén beker gevlekte scheerling graag, barman. 'Hashtag' dingen die Socrates nooit zei. Hij werd immers tot het drinken van de gifbeker veroordeeld omdat zijn ideeën tegen het zere been van de Atheense autoriteiten waren. Het zou wel uitermate vreemd zijn, moet de Duits-Amerikaanse filosoof Leo Strauss (1899-1973) hebben gedacht, wanneer Socrates' leerling Plato wél ineens precies binnen de lijntjes zou denken. Eerder dacht Strauss bij het bestuderen van middeleeuwse joodse en islamitische geleerden al op te merken dat deze hun eigenlijke ideeën, wanneer deze politieke of religieuze implicaties bevatten die de geldende orthodoxie zou kunnen bezeren, een beetje onder de oppervlakte verstopten. Volgens Strauss dus om vervolging of verbanning te voorkomen. Om deze ideeën niet verloren te laten gaan, en toch na te laten, brachten deze denkers oppervlakkige tegenstellingen in hun werken aan die de meeste lezers over het hoofd zouden zien of zouden negeren, maar die voor ingewijden of nauwkeurige lezers als een soort vlaggetjes zouden moeten werken. "Pas op," wilde zo'n vlaggetje volgens Strauss zeggen, "ik ben niet dubbelzinnig of tegenstrijdig omdat ik zo slordig en achteloos ben, hier staat iets." Het was een trucje. "Ik wou het helemaal zeggen – maar ik kan het toch niet zeggen." En als middeleeuwse joodse en islamitische filosofen dit trucje beheersten, waarom Plato dan niet? En waarom filosofen in de hele traditie nadien dan niet -- tot aan de vroegmoderne tijd aan toe, toen vervolging van filosofen uit de mode raakte? Met dit in gedachten publiceerde Strauss in 1952 zijn boek Persecution and the Art of Writing, met dus als een centrale stelling ongeveer het bovenstaande: we lezen onze filosofen helemaal verkeerd, de ideeën die vanille genoeg voor de orthodoxie van hun tijd waren staan aan de oppervlakte (is exoterisch geschreven), maar wat alles ook maar een beetje naar heterodoxie rook staat tussen de regels (is esoterisch geschreven). Een idee dat natuurlijk erg tot de verbeelding spreekt. Te veel, vermoedelijk. Want als iets fantastisch klinkt, dan zal het waarschijnlijk wel fantastisch zijn. Te Suske & Wiske om waar te zijn. Het sloeg dus nooit aan. Zeker niet onder academici, die immers ook hun eigen lezing en methodes te verdedigen hebben. Onder sommige van zijn studenten (of dier intellectuele nazaten) verwierf Strauss echter een soort cultstatus die nooit is verdwenen. Onder hen is wat nu gejubel uitgebroken over een eind vorig jaar uitgebracht boek van Arthur Melzer, Philosophy Between the Lines, dat Strauss' theorie van esoterisme volgens sommigen volledig zou revancheren. Francis Fukuyama is in elk geval wel die mening toegedaan, en schreef deze week in zijn lovende bespreking van Melzers boek: The first part of Philosophy Between the Lines is a simple chronicle of evidence of just how widespread the use of esoteric writing really was from the pre-Socratics through the 18th century. Melzer presents an impressive litany of important (and not-so-important) thinkers across the centuries, including Cicero, Alfarabi, Aquinas, Erasmus, Machiavelli, Montaigne, Montesquieu, Bacon, Hobbes, Diderot, and Rousseau, who either pointed to hidden meanings in their own writings, or acknowledged esotericism in their reading of other writers. [...] This section of the book [...] leaves no uncertainty that esotericism was indeed a major art that is now all but lost. (eerdere jubelende recensies die verbeelding ook al prikkelen hier en hier ... )

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Vorige