De Donner-doctrine

Een van de oorzaken achter het drama van de kinderopvangtoeslagen zou gelegen zijn in de Rutte-doctrine, de neiging van de premier om 'bij problemen zo weinig mogelijk informatie te verstrekken'. Nadat Trouw en RTL in 2018 via Wob-procedures stukken boven tafel hadden gekregen over onterechte terugvorderingen van toeslagen door de Belastingdienst, werden Kamerleden die er meer over wilden weten consequent met een kluitje het riet in gestuurd. Een onderzoekscommissie onder leiding van oud-lid van de Raad van State Piet Hein Donner (foto) liet nog veel vragen open. [caption id="attachment_325633" align="alignleft" width="249"] foto: Roel Wijnants CC[/caption] Volgens onderzoek van FTM heeft de commissie Donner beschikbare informatie laten liggen en hield zij het ministerie van Sociale Zaken en toenmalig verantwoordelijk minister Asscher uit de wind. Pas in december vorig jaar kwamen de enorme omvang en de ernst van het probleem aan het licht in de 'snoeiharde' conclusies van het eindrapport van de parlementaire onderzoekscommissie Ongekend Onrecht. 'De commissie zegt dat de informatievoorziening vanuit de rijksoverheid op allerlei fronten onvoldoende is. Volgens het rapport was die in meerdere gevallen ingegeven door gewenste juridische of politieke uitkomsten. De commissie constateert dat de Tweede Kamer bij herhaling geconfronteerd is met ontijdige, onvolledige en onjuiste informatie.' Informatieplicht De rijksoverheid handelde in deze affaire in strijd met artikel 68 van de Grondwet, dat gaat over het informeren van de volksvertegenwoordiging. Die grondwettelijke plicht staat los van de Wet Openbaarheid Bestuur (Wob) , die burgers al dan niet via de pers, het recht geeft beleidsstukken in te zien. Daarbij mag de overheid dan wel 'persoonlijke beleidsopvattingen van ambtenaren' uit het zicht houden. Volgens Guido Enthoven, die promoveerde op het informeren van de Kamer, wordt deze regel ook toegepast op informatie die naar de Kamer gaat. Dat sluit dan aan bij een oekaze van voormalig premier Kok, die het ambtenaren verbood rechtstreeks in contact te treden met leden van het parlement. Vorig jaar juni heeft de Raad van State in een ongevraagd advies over de ministeriële verantwoordelijkheid aanbevolen om de contacten tussen parlement en ambtenaren beter te regelen en de algemene informatiehuishouding van de rijksoverheid op orde te brengen. Een oude wens die al bestaat sinds de digitalisering zijn intrede deed op de ambtelijke burelen en daar zorgde voor een reeks van schier onoplosbare ICT-problemen. Helaas is het beleid op het gebied van de informatievoorziening door de overheid het niveau van mooi geformuleerde voornemens nog steeds niet ontstegen. Open Overheid En voorbeeld van de achterlijkheid van de overheid op dit gebied is de geschiedenis van de Wet Open Overheid (WOO). Deze wet moet de bestaande Wob vervangen. Een initiatiefwetsontwerp van GroenLinks en D66 lag al klaar in 2012, overigens ook al tot stand gekomen na langdurige onderhandelingen. Het werd in 2016 door de Tweede Kamer aangenomen, maar voordat de Eerste Kamer er over kon oordelen wist de vorige regering verandering van het beleid af te weren met de opdracht voor een onderzoek naar de kosten van de uitvoering van de nieuwe wet. De EK werd vervolgens geconfronteerd met een hoogst discutabele onderzoeksresultaten die de onderzoekers zelf ook al kwalificeerden als 'te divers' en 'dun ijs' om vervolgens toch wijziging van het wetsontwerp aan te bevelen. Dat was in 2017. Nu ligt een nieuw wetsontwerp voor waarover de Tweede Kamer deze week voor het eerst heeft gesproken. En nu staat de toeslagenaffaire natuurlijk centraal. Kijken in de keuken We mogen hopen dat de Kamerleden bij hun beoordeling van deze wet ook wat verder kijken dan de actualiteit. De moeizame weg naar een open overheid heeft een langdurige en hardnekkige geschiedenis van krampachtige pogingen om te verhinderen dat burgers en ook Kamerleden inzicht krijgen in het functioneren van ministeries en ambtelijke diensten op lagere niveaus. Het gaat daarbij niet zozeer om de bescherming van de privacy van ambtenaren, zoals Rutte het wil doen voorkomen, maar om het principe van introverte, besloten beleidsvorming en de 'oestercultuur' die daarbij hoort. Zoals Piet Hein Donner het ooit uitdrukte met een citaat van de Duitse rijkskanselier Otto von Bismarck: 'Wetten zijn net worstjes; je kan beter niet weten hoe ze worden gemaakt'. Donner zei dat tot grote verontwaardiging van de aanwezige journalisten in 2011 in een lezing op de Dag van de Persvrijheid waarin hij kritiek uitte op de Wob en liet weten dat de wet wat hem betreft eerder strenger dan ruimer geïnterpreteerd zou moeten worden. Gesloten overheid Misschien nog wel meer dan de Rutte-doctrine is de Donner-doctrine verantwoordelijk voor het uit de hand lopen van affaires zoals bij de terugvordering van kindertoeslagen door de Belastingdienst. De principiële afscherming van burgers en Kamerleden van informatie die ministers en ambtenaren in de problemen kunnen brengen is leidraad in een al jarenlang bestaande bestuurscultuur die CDA- en VVD-bewindslieden verenigt. Het CDA misschien meer vanuit een traditioneel paternalistische houding van een bestuurderspartij die met een onderbreking van een paar jaar al meer dan een eeuw aan de macht is. De VVD meer vanuit de ideologie van de staat als een bedrijf dat op efficiënte wijze gerund moet worden. En net als bij Shell en Unilever doet men dat het liefst zonder pottenkijkers. De combinatie is dodelijk voor de openheid die een democratie vergt.   Rutte heeft bij het aftreden van zijn regering nu bekend gemaakt dat alle informatie die ten grondslag ligt aan een kabinetsbesluit automatisch openbaar wordt gemaakt. Rutte gaf toe dat hij op dit punt van mening is veranderd. Hij erkende tijdens zijn persconferentie dat zijn aanpak inzake openheid over ambtelijk overleg irritaties heeft opgeleverd. Het klonk nog niet als een verstrekkende ingreep in de heersende ambtelijke cultuur. Overgenomen van Free Flow of Information [foto: Roel Wijnants CC]

Door: Foto: Nanda Sluijsmans (cc)
Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Politiek Kwartier | Kabinet Stiekem

, door

COLUMN - Officieel heet dit kabinet Rutte-Asscher, in de volksmond Rutte II. Kabinet Stiekem dekt de lading beter.

Onder het motto ‘Openbaar tenzij’ gaat de overheid informatie actiever openbaar maken. Hoe dat ‘tenzij’ in zijn werk gaat hebben we de laatste weken mogen ervaren.

Een staatssecretaris vertrekt omdat hij problemen bij de Belastingdienst verzwijgt, een ander mag blijven ondanks het achterhouden van rapporten over ProRail en ontgassing door binnenvaartschepen. De minister die in eerste instantie verzwijgt dat miljoenen telefoontjes zijn onderschept, zal wel in functie mogen blijven omdat hij wegens de staatsveiligheid geen volledige openbaarheid hoeft te betrachten.

De case Weekers bewijst dat tamelijk lang onvolledige informatie kan worden verstrekt of achter gehouden. Die tactiek heeft niet het eeuwige leven. Na de toeslagenfraude door Bulgaren en het onvolledig informeren van de Kamer over de oldtimerregeling, was nu de maat vol. Drie keer is scheepsrecht.

Staatssecretaris Mansveld moet nu, na de ProRail-kwestie en de ontgassing door binnenvaartschepen, geen enkel stukje informatie meer onder de pet houden, anders is ze het volgende slachtoffer van de stiekeme cultuur van dit kabinet.

Minister Plasterk heeft ook moeite met het verstrekken van juiste gegevens. Hij beweerde vorig jaar dat er draagvlak ‘van onderop’ is voor de fusie van de provincies Flevoland, Utrecht en Noord-Holland. Flevoland ontkende dat ten stelligste . Een lijst van topverdieners moest hij corrigeren nadat RTL Nieuws hem daar op wees. Over de bezuinigingen op de AIVD onthield hij de Tweede Kamer de gevraagde informatie. Een kwetsbare minister dus.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.