Orthodox Oost-Europa verdeeld

Kerk en staat zijn in de oosters-orthodoxe wereld nauwer verbonden dan in het westen. Het conflict tussen Rusland en Oekraïne kon dan ook niet zonder gevolgen blijven voor de kerkelijke organisatie. Tot grote woede van het Kremlin tekenden president Porosjenko van Oekraïne en patriarch Bartholomeus van Constantinopel (Istanbul), leider van de oosters-orthodoxe kerk, vorige week zaterdag een overeenkomst die de weg vrijmaakt naar een onafhankelijke orthodoxe kerk in Oekraïne. De overeenkomst volgt op het besluit van de kerkelijke synode afgelopen maand waarmee de kerk in Oekraïne op historische gronden het recht werd gegund zich af te scheiden van de Russisch orthodoxe kerk. Dit besluit was voor patriarch Kirill, de geestelijk leider van de Russisch orthodoxen die nauwe banden heeft met het Kremlin, aanleiding de relatie met het Oecumenische patriarchaat van Constantinopel te verbreken. Daarmee was het eerste kerkschisma sinds 954, toen Constantinopel de banden met Rome verbrak, een feit. Het is een flinke tegenvaller voor president Poetin, die via kerkelijke relaties veel geïnvesteerd heeft in zijn populariteit in en buiten Rusland. 'Ik ben er zeker van dat de onafhankelijkheid van de kerk in Oekraïne zal leiden tot de eenheid van alle gelovigen in het land', zei Bartholomeus na de de ontmoeting met Porosjenko. Dat lijkt vooralsnog ijdele hoop. Volgens een opiniepeiling steunt een meerderheid van de gelovigen in Oekraïne de onafhankelijkheid. Maar er zijn ook nog genoeg tegenstanders. De verdeeldheid heeft al geleid tot een strijd om het gebruik van de kerk. De orthodoxe kerk is bovendien, behalve een spirituele gemeenschap, ook een commerciële onderneming: met onroerend goed (kerken, kloosters, landerijen) en bedrijven (hotels, sanatoria, banken, fabriekjes). Veel kerkelijke bezittingen in Oekraïne zijn in handen van het Moskouse patriarchaat. Een gevecht om macht en geld  ligt in het verschiet.

Door: Foto: Martha de Jong-Lantink (cc)
Foto: © Sargasso logo Goed volk

Goed Volk | Eten, iconen en bomen

, door

COLUMN - De oosterse kerken zijn, veel meer dan de kerk van Rome, echte volkskerken en daarom is ‘oosterse volksdevotie’ in zekere zin een pleonasme. Grote theologen en dogmatici kennen de oosterse kerken amper en de vooral op de kerkvaders georiënteerde leer is in principe spiritueel van aard. Een bekende introductie tot de oosters-orthodoxe leer, een boek van Vladimir Lossky uit 1944, heet in het Engels dan ook The Mystical Theology of the Eastern Church.

Ik zal u niet vermoeien met wat verstaan moet worden onder oosters christendom. Het landschap van de diverse oosterse gezindten is nog gecompliceerder dan gereformeerd Nederland en bovendien maakt het voor deze column weinig uit. Ik behandel drie aspecten van het volksgeloof: eten, iconen en bomen.

Gekerstende heidense elementen

Westerse christenen zijn niet onbekend met van oorsprong heidense elementen in hun geloofspraktijk, maar de oosterse kerken gaan hierin verder. Door de afwezigheid van een sterk centraal kerkelijk gezag – en dat in vaak uitgestrekte gebieden zonder veel infrastructuur – hebben veel heidense gebruiken zich gehandhaafd naast de christelijke. Ze zijn vaak door de kerk geaccepteerd door er een christelijke invulling aan te geven.

Eén van de bekendste is het gebruik van speciaal brood van gekookt graan (koliva; het graan staat symbool voor het leven) en wijn tijdens de panichiden, de gebedsdiensten voor de overledenen, vergelijkbaar met het rooms-katholieke requiem. Er zijn in totaal zeven panichidische diensten tussen het overlijden van de gelovige tot drie jaar daarna.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.