Goed volk | Een mystica jubileert

Een column over de Middeleeuwse mystica Beatrijs van Nazareth (ca.1200-1268) past niet echt in een serie over volkscultuur - hoewel ze in de volkstaal schreef en niet in het Latijn - maar een verhaal over een christelijke zalige in de laatste, toch al tot enige bezinning aanzettende week van het jaar, kan geen kwaad. Bovendien is er een aanleiding: het was dit jaar 750 jaar geleden dat deze voor de Brabantse mystiek en de Nederlandse literatuur zo belangrijke vrouw is overleden. Alle reden dus voor een longread. Voor de verandering gaat het nu eens niet over een vage heilige wier biografie een paar honderd jaar na overlijden terechtkwam in de beruchte Legenda Aurea, maar om een historische figuur. Beatrijs van Nazareth wordt binnen de Middelnederlandse mystiek in één adem genoemd met Hadewijch en Jan van Ruusbroec. Haar 'jubileum' werd op 29 augustus (haar feestdag) 2018 gevierd in de abdij Onze-Lieve-Vrouw van Nazareth in Brecht (België), een rechtstreekse voortzetting van de gelijknamige abdij die in 1236 door haar vader was gesticht.

Door: Foto: © Sargasso logo Goed volk
Foto: Boeddha (detail van een stupa in Jaulian, Pakistan) (c) Livius.org

Het milieu gered door een hoger bewustzijn

RECENSIE - Cees Buisman is wetenschappelijk directeur van Wetsus, het European Center of Excellence for Sustainable water Technology in Leeuwarden, en ook hoogleraar biologische kringlooptechnologie in Wageningen. Als ik dat niet had geweten, had ik De mens is geen plaag zuchtend terzijde gelegd als het zoveelste pleidooi voor mediteren om de wereld te verbeteren. Want dat is het. Hoogleraar Buisman kan niet wachten tot we met zijn allen, al mediterend, een hoger bewustzijnsniveau bereiken. Dan gaan we voor elkaar zorgen, en komt alles vast goed. En dan ontstaat ook een heel andere wetenschap. Aldus de wetenschappelijk directeur.

Niks nieuws onder de zon, natuurlijk. Een halve eeuw geleden werd al gebabbeld over de ‘mentaliteitsverandering’ die nodig zou zijn om de aarde te redden. Buisman schrijft:

Velen hebben er al op gewezen dat het milieuprobleem niet alleen met techniek op te lossen is, maar dat er ook een verandering van de mens zelf nodig is. (p.109)

Het grote verschil is dat hij die ‘bewustwording’ (nog zo’n woord) koppelt aan de mystieke traditie. We moeten mediteren. Voorlopig is het de wetenschap die onze spirituele vooruitgang blokkeert:

De wetenschap heeft in de afgelopen jaren de maatschappij opgezadeld met een aantal in mijn ogen discutabele visies. Niet alleen zijn we nog slechts en kosmisch toeval, tegenwoordig zijn we ook nog onze hersenen (…) in mijn ogen leidt deze rationele wetenschapsvisie tot grote problemen, helemaal in relatie tot de uitdagingen waar we als planeet en mensheid voor staan. (p.9)

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Het Verhaal | Henk van der Waal

INTERVIEW - ‘Het humanisme, de natiestaat en religie concurreren met elkaar in deze tijd.’

Voor de boekenpodcast Het verhaal praat Monique Huijdink met schrijvers over hun boek, in deze aflevering met filosoof Henk van der Waal over zijn boek Mystiek voor goddelozen.

Over het boek
‘Wie zijn we eigenlijk? Wat doen we hier? Waar stevenen we op af?’ Met deze grote vragen opent Mystiek voor goddelozen. Niet voor niets, want nu de religies geen houvast meer bieden en de wetenschap iedere levensvraag uit de weg gaat, ligt het speelveld open. Als nooit tevoren worden we daardoor uitgedaagd om op grond van onze eigen ervaring ons leven te doorgronden en vorm te geven.

Henk van der Waal: ‘Een mystieke ervaring is een heel persoonlijke ervaring. Je kunt het definiëren als iets wat iemand overkomt en de rest van het leven kleur of richting geeft. Bijvoorbeeld de bijna dood-ervaring. Een gevoel van euforie. Ik probeer in het boek het ervaren van het mystieke niet voor te behouden aan iets wat je overkomt. Ik wil laten zien dat omdat wij mensen zijn die dingen ervaren, die ervaring leeg is en daarmee een gevoel geeft van ingebed zijn in alle dimensies waarin wij opereren.’

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Soefisme

RECENSIE - Soefisme is islamitische mystiek en mystici streven ernaar met God één te worden. Dit is een extatische ervaring die, zo zeggen degenen die haar hebben ondergaan, met geen pen valt te beschrijven. Gelukkig beschrijven ze wel de weg naar deze extase: het komt er in eerste instantie op neer dat de rede wordt gebruikt om de lagere driften te neutraliseren, waarna het in tweede instantie zaak is zowel de rede als het ego te overwinnen. Je kunt dit lezen als een proces van groei en ontwikkeling tot men “de volmaakte mens” is, maar je kunt het ook zien als het vernietigen van wie je eigenlijk bent.

Een opmerkelijke trek van het soefisme is dat zijn aanhangers weinig waarde hechten aan deze wereld. De strijd tegen de lagere hartstochten geldt bijvoorbeeld als een belangrijker vorm van jihad, “geloofsinspanning”, dan de meer aardse heilige oorlog. Met allerlei provocatie maken de soefis duidelijk dat ze lak hebben aan de wereldse conventies. Zo geeft men hoog op van de wijnroes, die zou lijken op de goddelijke extase, wat natuurlijk voldoende is om elke rechtgeaarde moslim een acute hartverzakking te bezorgen.

Een soefi (in traditionele witte kleding) bidt bij het graf van Abu Yazid (Bastam)

Een soefi in traditionele witte kleding bidt bij het graf van mysticus Abu Yazid in Bastam (Iran)

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.