De verslagenen
RECENSIE - De Vrede van Versailles uit 1919 staat niet bepaald bekend als een diplomatiek succes. Jarenlang beschouwde men dit ‘dictaat’ (de verliezers waren slechts na afloop welkom, om hun handtekening te zetten) als de voornaamste oorzaak voor de Tweede Wereldoorlog, die twintig jaar later uitbrak. De immens zware herstelbetalingen opgelegd aan Duitsland zouden de nazi’s de wind in de zeilen hebben gegeven.
Die verklaring wordt nauwelijks nog serieus genomen. De opgelegde betalingen bestonden grotendeels alleen op papier, de bedragen werden al vrij snel (ruim vóór de opkomst van Hitler) behoorlijk teruggeschroefd, en opeenvolgende Duitse regeringen hebben bovendien vrijwel niets betaald. Natuurlijk, de vernedering bleef, en die werd door de nazi’s vakkundig benut. Maar ‘Versailles’ is geen afdoende verklaring.
Gewelddadigste plek op aarde
En toch is de vrede schuldig. Zoals Robert Gerwarth in zijn boek ‘De verslagenen’ duidelijk maakt, was het niet zozeer Versailles, maar waren het vooral de andere vredesverdragen, getekend in de schaduw van het grote verdrag (de vredes van Saint-German, Trianon, Neuilly en Sèvres), die een veel grotere impact hadden op de toekomst van Europa.
Juist die verdragen leidden direct na 1918 tot nieuwe oorlogen en conflicten, die alles bij elkaar ruim vier jaar aanhielden en waarbij nog eens vier miljoen slachtoffers vielen. ‘Sinds de dertigjarige oorlog van de zeventiende eeuw,’ aldus Robert Gerwarth, ‘was er in Europa geen reeks samenhangende oorlogen en burgeroorlogen geweest die zo embryonaal en dodelijk was als die in de jaren na 1917-1918.
