De Britse regering heeft zeer geprikkeld gereageerd op het besluit van de Ierse regering om het Verenigd Koninkrijk aan te klagen bij het Europese Hof in Straatsburg. De reden: een wet die een einde maakt aan onderzoeken, civiele zaken en strafrechtelijke vervolgingen voor misdaden tijdens de 'Troubles' in Noord-Ierland. Tussen 1969 en 1998 kwamen door het geweld in Noord-Ierland 3.600 mensen om het leven. Duizenden gevallen bleven tot nu toe onopgelost. De Britse wetgeving, geïnitiëerd door premier Boris Johnson en sinds september 2023 van kracht, biedt immuniteit aan veteranen van de veiligheidstroepen en voormalige paramilitairen die samenwerken met een nieuwe commissie voor verzoening en informatieherstel. De Ierse premier Leo Varadkar zegt dat zijn regering de stap heeft genomen na juridisch advies dat uitwees dat de wet in strijd is met het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).
Chris Heaton-Harris, de Britse minister voor Noord-Ierland beschuldigde Ierland onmiddellijk van inertie inzake de vervolging van misdaden tijdens de 'Troubles'. “Sinds [het Goede Vrijdag-akkoord van] 1998 is er op geen enkel moment sprake geweest van een gezamenlijke of aanhoudende poging van de kant van de Ierse staat om een op strafrechtelijk onderzoek en vervolging gebaseerde benadering van het verleden na te streven.” Nabestaanden van slachtoffers in Noord Ierland juichen de Ierse stappen toe. Zij blijven hopen op gerechtigheid in tot nu toe onopgeloste zaken. Een vertegenwoordiger van Amnesty International ziet in de aanklacht een uitdaging die perspectief biedt voor alle slachtoffers van staten die onder mensenrechtenschendingen uit proberen te komen.
Rwanda-deal
De zaak die Ierland tegen het Verenigd Koninkrijk heeft aangespannen is als 'interstatelijke' rechtszaak redelijk uniek. Voor het Verenigd Koninkrijk is het in korte tijd het tweede geval waarbij de regering te maken krijgt met mensenrechtenverdragen. De omstreden Rwanda-deal, waarmee de Britse regering hoopt vluchtelingen die Engeland per boot proberen te bereiken direct te deporteren naar het Afrikaanse land, is in eerste instantie door het eigen Hoogerechtshof afgekeurd. Rwanda zou geen veilig land zijn. Met wat juridische foefjes heeft de regering van premier Rishi Sunak nu een tweede deal bekokstoofd die aan de bezwaren van de rechters tegemoet moet komen. Het Lagerhuis keurde de wet goed. De Conservatieven stemden allemaal voor, maar er waren er ook die er voor kozen niet aan de stemming deel te nemen. Rwanda heeft inmiddels al zo'n 240 miljoen pond ontvangen voor de opvang van in het VK niet gewenste vreemdelingen. Volgens de minister van Binnenlandse Zaken James Cleverley bespaart het VK met de deal op termijn miljarden. Dat wordt dan weer bestreden door andere berekeningen die uitwijzen dat het land met de overplaatsing van asielzoekers meer kwijt is dan wanneer ze in eigen land worden opgevangen.
De Rwandese oppositieleider Victoire Ingabire Umuhoza is 'geschokt' door de deal. Rwanda is geen veilig land volgens haar. Rwanda is geen vrij land omdat politieke rechten worden beperkt en burgerlijke vrijheden worden beperkt, schrijft zij in The Guardian. Umuhoza woonde zestien jaar als politiek vluchteling in Nederland. Toen ze in 2010 terugkeerde naar haar land werd ze gearresteerd, gevangen gezet en veroordeeld tot 8 jaar gevangenisstraf vanwege terroristische samenzwering tegen de staatsveiligheid en het ontkennen van de Rwandese Genocide van 1994. Umuhoza is Hutu en wordt beschuldigd van banden met de extremistische Hutu-rebellen in Oost-Congo. De rechtszaak is door critici beschreven als een politiek nepproces. Op het gebied van mensenrechten is Rwanda volgens Umuhoza een verschrikkelijk land. Bovendien blijft het een van de armste en minst ontwikkelde landen ter wereld en het land met de grootste sociale ongelijkheid in de regio Oost-Afrika. Rwanda levert zelf vluchtelingen die naar Europa komen. Het land sloot eerder een deal met Israël om Eritrese migranten uit dat land op te vangen. Die werden na aankomst in Rwanda meteen de grens over gezet, een aantal wist met bootjes over de Middellandse Zee Europa te bereiken. Dit heeft het VK en ook Denemarken niet verhinderd bij de Rwandese dictator Paul Kagame aan te kloppen.
Afscheid van het EVRM?
De Britse regering heeft het ook op andere gebieden moeilijk met mensenrechten. Zo is er een voor journalisten uiterst strenge smaadwet die al verschillende zogenaamde SLAPP-zaken mogelijk heeft gemaakt. De wetgeving is ook aantrekkelijk voor rijke buitenlanders die de media willen muilkorven wat leidt tot “libel tourism,” schreef Esther Webber deze week op Politico in een uitvoerige beschouwing over de problemen waar Britse journalisten mee te maken hebben. Vakbonden maakten zich eerder dit jaar ook zorgen over beperking van het stakingsrecht.
Conservatieve parlementsleden hebben na de Brexit al eens geopperd afstand te nemen van het EVRM. In de discussie over de Rwanda-deal kwam dat ook nog even aan de orde. Premier Sunak beweerde dat het niet nodig was en dat hij binnen de lijnen van het EVRM zou blijven. Maar niet iedereen is er gerust op dat deze regering de mensenrechten serieus neemt. De aanklacht van de Ierse regering die nu in Straatsburg ligt kan een nieuwe prikkel zijn voor nationalisten om zich los te maken van internationale verdragen. De Britse Law Society waarschuwde afgelopen zomer: “Het verlaten van het EVRM zou betekenen dat Groot-Brittannië een uitschieter in Europa zou worden, naast alleen Rusland en Wit-Rusland, die al buiten de conventie staan."
