De ‘politieke aardverschuiving’ in het Verenigd Koninkrijk: overwinning van de democratische rechtsstaat?

van Jorieke Manenschijn (*) Hoewel het VK traditioneel gezien bekend staat als een oude, stabiele democratie, werden er de afgelopen jaren steeds meer zorgen geuit om de staat van de democratische rechtsstaat in het Verenigd Koninkrijk. De conservatieve partij werd geteisterd door interne schandalen, schendingen van het ongeschreven recht en conventies, en clashes met de rechterlijke macht, zowel binnen het VK als internationaal. Waar de rest van Europa verder naar rechts schuift, lijkt het VK een tegengestelde beweging te maken. Kunnen we dit zien als overwinning van de democratische rechtsstaat na een periode van rechtsstatelijke onrust? De verkiezingen Op 22 mei 2024 kondigde Rishi Sunak, terwijl de conservatieve partij zeer laag in de peilingen stonden, nieuwe verkiezingen aan. Met voorzichtig optimistische inflatiecijfers in de hand hoopte hij een verkiezingsnederlaag te beperken. Dit bleek valse hoop. Met 411 zetels voor Labour (+209 zetels) en slechts 121 zetels voor de Conservatieve partij (-244 zetels), heeft er een enorme machtsverschuiving plaatsgevonden. Dit roept vragen op over hoe we deze ‘landslide’ moeten interpreteren. Waar in Europa veel landen een ruk naar rechts maakte, won in het VK juist een centrum-links partij. Hoewel deze overwinning geïnterpreteerd zou kunnen worden als een overwinning van de democratie tegenover het populisme, laten onderzoeken onder kiezers zien dat er een (grote) groep kiezers is die vooral op Labour stemde om de Conservatieve partij van de macht te houden. Deze strategie lijkt succesvol te zijn, want Labour heeft het grootste aantal zetels ooit behaald (63%) ten opzichte van het aantal stemmen (33.7%). Dit is een duidelijk voorbeeld van het ‘minority-to-majority’ effect, waarbij een partij met een minderheid van de stemmen toch een (significante) meerderheid van de zetels kan halen. Volgens Tom van der Meer en Bastiaan Rijpkema is de aanwezigheid van een ‘minority-to-majority’ effect een risicofactor als het gaat om democratische erosie. Rechtsstatelijke onrust post-Brexit De gevolgen van dit effect waren de afgelopen jaren goed zichtbaar. De Conservatieve Partij won in 2019 43.6% van de stemmen, en daarmee 56.2% van de zetels. Doordat het VK geen geschreven grondwet met speciaal wijzigingsmechanisme heeft kunnen alle wetten, inclusief wetten met ‘constitutionele status’, gewijzigd worden met een gewone meerderheid. Hierdoor kan een partij met een gewone meerderheid, die in het VK door de vormgeving van het kiessysteem en het minority-to-majority effect snel ontstaan, vergaande wijzigingen in het constitutionele bestel doorvoeren. In de periode sinds Brexit is er veel rechtsstatelijke onrust geweest in het VK. Zo zijn er wijzigingen doorgevoerd in het kiessysteem, waarbij onder andere een voter-id is ingevoerd. Een maatregel die op zichzelf niet controversieel is, maar door de selectieve lijst met toegestane identificatiemiddelen leek de maatregel het moeilijker te maken voor jonge mensen om te stemmen (die vaker Labour stemmen) dan voor ouderen (die vaker op de Conservatieve Party stemmen). Rees-Mogg, een voormalige minister van de Conservatieve Partij, suggereerde op de partijconferentie zelfs dat de plannen om het systeem te ‘gerrymanderen’ waren mislukt. Verder zijn er zorgen om het respecteren van (internationale) mensenrechten in het VK en is het recht om te demonstreren de afgelopen jaren beperkt, waardoor Amnesty International claimt dat de beperkingen op het demonstratierecht in het VK strenger zijn dan in Rusland. Ook probeerde de Conservatieve Partij de macht van de rechterlijke macht in te perken door de invoering van diverse ‘ouster clauses’, die ertoe leiden dat rechterlijke toetsing van een beslissing door de rechter of een publiek orgaan wordt uitgesloten. In verschillende rechterlijke uitspraken werden door rechters ‘juridische geitenpaadjes’ gebruikt om de werking van deze ‘ouster clauses’ te beperken, waar de overheid weer op reageerde met nieuwe wetgeving om deze paadjes af te sluiten. Het meest sprekende voorbeeld vinden we terug in de nieuwe wetgeving voor de Rwanda deal, waarbij het VK asielzoekers naar Rwanda stuurt om daar opgenomen te worden in de asielprocedure. De hoogste rechter in het VK verklaarde dat de wetgeving onwettig is, omdat Rwanda geen ‘safe third country’ is. Hierop reageerde de overheid met noodwetgeving waardoor de rechter, en alle andere betrokken organen, opgedragen werd Rwanda te beschouwen als een veilig land, ongeacht de feitelijke situatie. Dit wordt gezien als een grove schending van de scheiding der machten en de rule of law. Wat gaat Labour brengen? In de verkiezingen is duidelijk tegen de Conservatieve Partij gestemd, dat een historische nederlaag heeft geleden. De vraag is wat Labour nu gaat doen. Ze hebben, net als de Conservatieve Partij de vorige periode, door het minority-to-majority effect een wetgevende meerderheid, ondanks dat ze maar 33.7% van de stemmen hebben behaald. Daarnaast is er nog steeds een significant deel van de stemmen naar populistische en extreemrechtse partijen gegaan. Vanuit dat opzicht is het dus wellicht iets te optimistisch om te spreken van een ‘overwinning van de democratie’. Hoewel uit een eerdere analyse van de (constitutionele) hervormingsplannen van Labour bleek dat deze kunnen bijdragen aan de weerbaarheid van de rechtsstaat, kunnen er vraagtekens worden geplaatst bij het democratisch mandaat dat ze hebben om dergelijke transformatieve constitutionele wijzigingen door te voeren. Met een zeer verdeeld politiek landschap en landelijke rellen staan ze in ieder geval direct voor een fikse uitdaging. (*) Dit artikel verscheen eerder bij het Montesquieu Instituut. Jorieke Manenschijn is docent-onderzoeker aan de Universiteit Leiden. Zij schrijft een proefschrift over constitutionele veranderingen in het Verenigd Koninkrijk en het idee van de weerbare rechtsstaat.'

Foto: bron: screenshot

Tory-horror en The Last Leg

RECENSIE - The Last Leg rules! Noot vooraf; ik strooi hier veel met Engelstalige quotes en uitdrukkingen, omdat de vertaling gewoon minder goed overkomt. Omdat het er zoveel zijn heb ik nagelaten om die allemaal cursief te markeren, voor de leesbaarheid.

De Britse comedyshow op Channel 4 The Last Leg (voor wie het niet kent; presentator Adam Hills en sidekicks Alex Brooker en Josh Widdecomb zijn alledrie gehandicapt, funny as fuck and uncompromisingly taking the piss with everything and everybody, including themselves. Echt een aanrader!) opende vrijdag met de opmerking: “Tonight we check in on the latest government scandal. Check in on another government scandal, and wrap up yet another government scandal. We’re starting to think that maybe Liz Truss wasn’t the problem” [-] “They couldn’t even go through one month without a scandal. They couldn’t even do dry January.”

Nadhim Zahawi, Chairman of the Conservative Party en minister ‘Without portfolio’ kwam in opspraak wegens fiscale fraude. Hij moest 5 miljoen pond betalen aan de Britse fiscus HMRC, waarvan 1,3 miljoen boete. Hij bestaat het hierbij te vermelden dat het ging om “honest mistakes”. Waarop de HMRC er fijntjes op wees dat er geen boetes worden opgelegd voor “innocent errors”. Eerder werd hij al op de vingers getikt doordat hij de kosten voor het verwarmen van zijn stallen opvoerde als aftrekpost. Ook dat deed hij af als “genuine mistake”. Conclusie van het Last-Leg-team: “This quy makes a lót of mistakes, he’s like the Mr. Bean of accounting”.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Politieke spagaat breekt Conservatieven op

Gordon Brown (foto:Flickr/Downing Street)

Eind vorige maand werd de politiek van het Verenigd Koninkrijk getroffen door een aardbeving. Twee jaar lang was premier Gordon Brown politiek aangeschoten wild, lag ver achter in de peilingen, en probeerde wanhopig, maar naar verwachting tevergeefs, zijn politieke leven te rekken. En toen verscheen er, amper twee maanden voor de algemene verkiezingen, een opiniepeiling, waarin zijn partij nog maar twee punten achter lag op de Conservative Party. In de eerste plaats ruimschoots binnen de foutmarge, en ten tweede zouden, omdat veel zetels in het Britse kiesstelsel bij tussentijdse verkiezingen worden vergeven, en niet bij de landelijke, zou de kleine meerderheid die de Conservatieven nog gehaald zouden hebben niet eens genoeg zijn voor een meerderheid in het parlement.

Het probleem voor de Conservatieven is geweest, dat ze gedwongen werden Labour van twee kanten tegelijk aan te vallen. Labour is, sinds de verkiezingen van 1997, een hybride schepsel geweest. Enerzijds was het historisch gezien een linkse partij, die ook een reeks linkse maatregelen wist door te voeren, waaronder de invoering van het minimumloon en een reeks belastingverhogingen. Anderzijds bestond met name onder de traditionele aanhang van Labour de indruk, dat de partij erg naar rechts was opgeschoven, om drie redenen. In de eerste plaats hebben de regeringen van Tony Blair en Gordon Brown niet geprobeerd om alle maatregelen van de door links verfoeide Margaret Thatcher terug te draaien. Alle staatsbedrijven die onder Thatcher en Major geprivatiseerd waren, waaronder British Telecom en de Britse spoorwegen, bleven prive-bezit, om maar een voorbeeld te noemen.
Ten tweede nam Blair de beslissing om

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.