Traditiegetrouw heeft Bruno Burger van het Fraunhofer Institute op 2 januari een pakket grafieken over de Duitse elektriciteitsmarkt gepubliceerd. Een mooi moment om er weer eens aandacht aan te besteden. Om te beginnen met het goede nieuws: kolen is ook in Duitsland de grote verliezer van 2020 met een daling van 33 TWh voor bruin- en steenkool samen, het aandeel hernieuwbare elektriciteit is wederom gegroeid en het Duitse elektriciteitsnetwerk is nog steeds een van de stabielste ter wereld. Wie zelf wil grasduinen in het pakket met grafieken kan hier terecht, bij Energy Charts vind je nog veel meer informatie.
Aandeel groene stroom
[caption id="attachment_325157" align="aligncenter" width="500"] Aandeel hernieuwbare elektriciteit in Duitsland, bron Energy Charts[/caption]
Het aandeel groene stroom in Duitsland steeg in 2020 naar 50,5%. Waarmee hernieuwbare elektriciteit zijn opmars voortzet. Vooral windenergie en zonne-energie groeide in 2020 aanzienlijk. Gascentrales wisten vorig jaar te profiteren van de hogere CO2-prijs, terwijl de bruinkool- en steenkoolcentrales last hadden van de hogere CO2 prijs en de lagere vraag naar elektriciteit ten gevolge van de coronamaatregelen in Duitsland. Ook de elektriciteitsproductie van kerncentrales liep verder terug, al is er naar mijn weten vorig jaar geen kerncentrale gesloten. Dit jaar sluiten drie van de zes overgebleven kerncentrales en in 2022 sluiten de laatste drie.
[caption id="attachment_325155" align="aligncenter" width="500"] Verandering in elektriciteitsproductie per bron in 2020 vergeleken met 2019, bron Energy Charts.[/caption]
Windenergie is inmiddels de grootste elektriciteitsbron van Duitsland, gevolgd door bruinkool. Dat de stroomproductie door bruinkool terugloopt is goed nieuws, net als dat het goed nieuws is dat Duitsland inmiddels de eerste veilingronde achter de rug heeft voor kolencentrales die willen sluiten. In totaal wordt voor 4.78 GW aan capaciteit uit de markt genomen tegen een gemiddelde prijs van 66.000 Euro per MW. In totaal wordt 317 miljoen betaald voor sluiting van de kolencentrales. Bij de winnende biedingen zitten een aantal recent geopende steenkoolcentrales, die komend jaar zullen sluiten (tenzij ze als kritisch voor het energiesysteem worden bestempeld). Voor het klimaat en de gezondheid van omwonenden is het beter als er een aantal oudere bruinkoolcentrales van de markt wordt gehaald. Aan de andere kant: hoe lang is het geleden dat in Nederland meerdere nieuwe kolencentrales openden na aandringen van het consortium van grootverbruikers en het Ministerie van Economische Zaken?
[caption id="attachment_325153" align="aligncenter" width="500"] Elektriciteitsproductie naar bron in Duitsland in 2020. Bron Energy Charts.[/caption]
Door de stijging van het aandeel duurzame stroom produceerden duurzame bronnen in 2020 voor het eerst meer stroom dan niet duurzame bronnen. In onderstaande grafiek is goed zichtbaar dat niet alleen de elektriciteitsproductie van kernenergie, maar ook die van steenkool en bruinkool gedaald is sinds 2002. De elektriciteitsproductie van kerncentrales is in die periode met 95 TWh gedaald (60%) gedaald, steenkool met 75 TWh (68%) en bruinkool met 59 TWh (40%). Veel bruinkool- en steenkoolcentrales hebben in 2020 ook een lage capaciteitsfactor, met uitschieters naar beneden van 30% voor bruinkoolcentrales en minder dan 5% voor steenkoolcentrales. De kans bestaat natuurlijk dat kolen in 2021 een (tijdelijke) comeback maakt als de coronamaatregelen versoepeld worden en de elektriciteitsvraag weer aantrekt in Duitsland. Gelet op de belangstelling voor de veiling voor sluiting van kolencentrales ligt een verdere daling meer in de lijn der verwachting.
[caption id="attachment_325150" align="aligncenter" width="500"] Fossel vs hernieuwbaar. Bron: Energy Charts[/caption]
Export & import
De export van elektriciteit vanuit Duitsland is in 2020 verder gedaald, zoals Craig Moris jaren geleden al voorspelde. Het sluiten van kerncentrales zorgt ervoor dat er minder capaciteit is om stroom te leveren op momenten dat er veel vraag is naar elektriciteit vanuit het buitenland. Dat dat nog steeds de reden achter de export blijkt uit het feit dat Duitsland nog steeds meer ontvangt voor de stroom die ze exporteert, dan voor stroom die het importeert.
[caption id="attachment_325154" align="aligncenter" width="500"] Export en import van elektriciteit. Bron: Energy Charts[/caption]
Blijkbaar exporteert Duitsland niet bij hoog aanbod, maar bij hoge vraag. Als Duitsland zou exporteren bij een hoog aanbod van stroom in Duitsland zou je een lagere prijs voor export verwachten, Duitsland zou dan stroom moeten dumpen. Dat neemt niet weg dat het aantal uren met negatieve stroomprijzen in Duitsland nog steeds stijgt. Een teken dat er nog steeds te veel basislast centrales in het systeem zitten, maar wel een kans voor energieopslag, vraag management en flexibiliteitsmarkten.
Conclusie
Ook 2020 bracht niet de totale ineenstorting van het Duitse elektriciteitsnetwerk door de overstap op hernieuwbare bronnen. Ook steeg het aandeel duurzame energie verder en schroefden vooral bruinkool- en steenkoolcentrales hun stroomproductie terug in reactie op de verminderde vraag naar elektriciteit. 2020 was ook het jaar dat eigenaren van kolencentrales, zelfs gloednieuwe, tegen elkaar op boden om tegen zo laag mogelijk kosten voor de Duitse belastingbetaler hun centrale te sluiten. Waarbij ze met name steenkoolcentrales uit de markt willen halen. Dat de bruinkoolcentrales door blijven draaien en dat de Duitse belastingbetaler geld moet betalen voor het sluiten van kolencentrels laat zien dat het Europese CO2 emissiehandelssysteem verre van perfect werkt. Bij een goed werkende markt zouden de oude bruinkoolcentrales het niet op kunnen nemen tegen nieuwe en veel efficiëntere steenkoolcentrales. Maar dat is een onderwerp voor een volgende keer.
Oh ja, voordat ik het vergeet: de gemiddelde day ahead stroomprijs lag in Duitsland in 2020 onder de 3 Eurocent per kWh. Dat de consumentenprijs, net als in Nederland, veel hoger ligt is een politieke keuze.
