ANALYSE - PVV-leider Geert Wilders stond deze maand weer voor de rechter. Op 18 mei werd zijn wrakingsverzoek toegewezen, waardoor de zaak zich nog langer voortsleept. Prompt begonnen velen weer eens over uitingsvrijheid – niet alleen rechtse commentatoren, maar ook een linkse.
Frankrijk “heeft er genoeg van te worden gedomineerd door dit volk dat ons aan het vernietigen is, ons land aan het vernietigen is, door ons zijn daden op te dringen.” Brigitte Bardot, ex-filmster en dierenrechtenactivist, schreef dit in 2006 aan toenmalig Frans minister van binnenlandse zaken Nicolas Sarkozy uit protest tegen rituele slacht van dieren op het moslimfeest van Aid el-Kebir.
Bardot kreeg naar aanleiding van de brief een boete opgelegd van 15.000 euro. Daar bovenop moest ze 1.502 euro betalen aan een anti-racismeorganisatie die de rechtszaak was begonnen plus 1.500 euro aan proceskosten. Daarnaast moest ze haar veroordeling publiceren in de nieuwsbrief van haar stichting voor dierenwelzijn. Dit was al haar vijfde veroordeling voor aanzetten tot rassenhaat.
Zijn de zaken tegen Bardot al omstreden; zaken tegen politici roepen vaak nog meer weerstand op. Toch komt strafvervolging van politici voor hate speech vaak voor. In het kader van mijn NWO Vidi-project heeft mijn onderzoeksteam experts in heel Europa gevraagd hoe vaak dit is voorgekomen sinds 1965, het jaar dat de Verenigde Naties een verdrag sloten ter uitbanning van rassendiscriminatie.
Dat verdrag verplicht onder andere tot het strafbaarstellen van hate speech. Inmiddels zijn 179 landen partij bij dit verdrag, waaronder vrijwel alle landen in Europa. In Europa, zo lieten de experts ons weten, wordt veelal werk gemaakt van hate speech-vervolging – ook van politici. In ons land gaat het om Wilders, maar ook om zijn voormalige collega-partijleiders Hans Janmaat en Joop Glimmerveen.
In Frankrijk moest Front national-leider Marine Le Pen in 2015 voor de rechter verschijnen. Dit naar aanleiding van een uitspraak uit 2010 waarin ze moslims die op straat baden in drie Franse steden vergeleek met de Nazi-bezetting. Ze werd vrijgesproken van aanzetten tot haat jegens moslims. Haar vader en voorganger bij Front national, Jean-Marie, is diverse malen voor hate speech veroordeeld.
Ook in Duitsland ging het om de leiders van de destijds grootste anti-immigratiepartij. Udo Voigt, toenmalig NPD-leider, is in 2009 veroordeeld voor het verspreiden van pamfletten met controversiële inhoud. Hij kreeg twee maanden voorwaardelijk en moest 2.000 euro betalen aan Unicef. Zijn voorganger Günter Deckert zat de jaren ’90 grotendeels in de cel na uitspraken over de holocaust.
Daniel Féret, de leider van de grootste Waalse anti-immigratiepartij destijds, werd in 2002 aangeklaagd voor verscheidene uitspraken en publicaties over moslims en immigranten. De zaak werd aangebracht door het Centrum voor Gelijke Kansen. In 2006 kreeg Féret 250 uur werkstraf en verloor hij zijn politieke rechten voor tien jaar. Dat laatste betekende het einde van zijn politieke loopbaan.
De leider van de grootste Deense anti-immigratiepartij in 1997, Mogens Glistrup, was al afgetreden toen hij live op TV zei dat “moslims hier alleen maar zijn om bij ons in de gunst te komen tot ze sterk genoeg zijn om ons te executeren.” Een veroordeling tot zeven dagen voorwaardelijk volgde; na recidive moest hij 20 dagen zitten. Ook Finse, Griekse, Italiaanse en Slowaakse politici zijn vervolgd.
Veel rechtse commentatoren vinden het een schande dat politici in hun uitingsvrijheid worden beperkt als ze uitspraken doen. Omgekeerd zouden veel linkse commentatoren het schandalig vinden als anti-immigratiepolitici ongestraft de rechten van minderheden zouden kunnen vertrappen met hun uitlatingen. Op die regel bestaan uitzonderingen, zoals de linkse Amerikaanse jurist Nadine Strossen.
In de Volkskrant van 25 mei pleitte Strossen voor een dikke huid: “Je speelt rechts juist in de kaart door dat geluid te censureren (…) Want rechts presenteert zich dan als martelaar van het vrije woord en dat levert sympathie op.” Het lijkt “een overwinning wanneer haatzaaiers geen podium krijgen, maar op de lange termijn helpt het hen juist.” Zou kunnen – misschien goed om eens te onderzoeken.
Het onderzoek in het kader van mijn NWO Vidi-project richt zich hier dan ook op. Nu we in kaart hebben gebracht hoe vaak strafvervolging van politici voor hate speech in Europa is voorgekomen sinds 1965, onderzoeken we (experimenteel en non-experimenteel) wat burgers daarvan vinden. Heeft het effect op kiesgedrag, of hun steun voor de wijze waarop democratie en rechtstaat werken in hun land?
Terug naar Bardot. In de VS is het nagenoeg ondenkbaar dat ze voor haar uiting zou zijn veroordeeld. Ze hebben daar meer op met de vrijzinnigheid van Strossen: “Wanneer we de overheid toestaan om namens de meerderheid te bepalen welke ideeën (…) beangstigend zijn, dan is geen enkel idee meer veilig, en zeker niet de ideeën die opkomen voor het belang van een minderheid.” Een boeiend debat.
Binnenkort verrijken we dat debat met onze bevindingen.
Leden van het onderzoeksteam dat werkt aan dit NWO Vidi-project zijn Rachid Azrout, Roderik Rekker, Laura Jacobs, Lisanne Wichgers, Sjifra de Leeuw en ik. In deze column baseer ik me op resultaten van onze expert survey en op werk van mijn collega Erik Bleich (Middlebury College).
Reacties (12)
Wat is er aan de hand met de vrijheid van strafoplegging jegens haatspraak in dit land, tegenwoordig? Die wordt aardig bedreigd door dezelfde meute die dan wel weer vóór de vrijheid van doodstraf is en tégen de vrijheid van religie.
Interessant.
Net zoals we voor de opkomst van Pim Fortuyn al tegen elkaar zeiden, dat er problemen waren met allochtonen van niet-westerse afkomst. Maar ja, dat was taboe in politiek en media.
En anders werdrn politici belast zoals Aad kosto en Janmaat.
Nu wordt het laatste bastion van de politieke correctheid, Duitsland, geslecht met opkomst AfD.
De rechter kan niet vaak meer dan symbolische straffen opleggen tegen haat zaaien. Want zoals dat de boete bij Bardot. Stelt niets voor!
Zo hebben we ook problemen met Ajax-supporters. Misschien zouden we die club moeten opdoeken. Maarja, zoiets mag je niet zeggen. Want dat is taboe.
Rest ons alleen nog maar om dat nog laatstere socialistische bastion, Spanje, met de grond gelijk te maken, qua geslechtheid.
En Feijenoord vanwege dat antisemitisme. Juist tegen Ajax.
Spanje heeft nog steeds een uitgehouwen cathedraal waarnaar pelgrimstochten worden georganiseerd vanwege graf Franco. Erg mooi onderhouden, heb het zelf gezien. Maar hoe het gebouwd is ….
@: “Op 18 mei werd zijn wrakingsverzoek toegewezen” Het gemak waarop dit verzoek is toegewezen, oogt als klasse justitie.
Op het moment dat ‘bewijslast’ in een rechtszaal berust op 19e eeuwse ‘wetenschap’, filosofisch is, tendentieus of, erger nog, toegesneden wordt op de aard van het slachtoffer in plaats van de daad zelf, dan haak ik af. Een wet moet simpel en begrijpelijk zijn, en kunnen worden gehandhaafd. De artikelen tegen ‘haatzaaien’ hebben die eigenschap allemaal niet.
@6 Er zijn tal van wetten die niet simpel en begrijpelijk zijn, of die niet of nauwelijks kunnen worden gehandhaafd. Allerlei arbeidsrecht en belastingwetten bijvoorbeeld.
En handhaving? Neem nou fietsen op de stoep. Nauwelijks mankracht voor om dat te handhaven.
En wetten die zijn toegesneden op de aard van het slachtoffer? Wat dacht je van ‘belediging van een ambtenaar in functie’? Je mag iedereen voor van alles en nog wat uitschelden, maar als je een agent uitscheld, is dat ineens een vergrijp.
Dan hebben we het nog niet over de vreemde gewoonte dat het OM allerlei bedreigingen pas serieus neemt, als ze gedaan worden in de richting van politici (met het argument dat dit de rechtsstaat aantast).
@7: Sterker, als je per ongeluk een agent even aanraakt, kan dat een poging tot doodslag worden.
@7:
Hm. Zelfs de postbode kreeg een tik op de vingers (inzake de ZZP constructie), dus volgens mij ontziet de Staat niet zo veel. Daarnaast: tja, als het te moeilijk is om te handhaven – afschaffen die handel. Sowieso is het belastingrecht op dit moment veel te complex.
Jeetje. Fietsen op de stoep. Is dat je beste voorbeeld?
Good point. Toch zou ik hiervoor een uitzondering willen maken.
Anekdotisch gezever.
Ik denk dat deze discussie een beetje op de verkeerde manier gevoerd wordt. Als ik kijk naar de uitspraken van de veroordeelde politici, dan hebben ze, naast hun ophistende karakter, nog een gemeenschappelijk knmerk: ze baseren zich allemaal op een grove verdraaiing van de werkelijkheid. Neem Bardot, bijvoorbeeld … het is natuurlijk total onzin, dat de moslims Frankrijk domineren en het land aan het vernietigen zijn.
Maar dat geeft ook meteen het probleem aan, want liegen is niet verboden, en zou dat volgens mij ook niet moeten zijn. En dat betekent, dat je mensen die liegen om politieke redenen nauwelijks kunt aanpakken. Hate-speech wetgeving is daar, denk ik, een soort oplossing voor. Maar het is wel een gekunstelde oplossing, want het blijft natuurlijk altijd enigszins subjectief of iemand nu echt “haat zaait”.
Ik denk, dat reacties op veroordelingen nogal verschillen. Janmaat’s veroordeling heeft hem toch wel gemarginaliseerd, is mijn indruk. Daarentegen, voor mijn gevoel heeft Wilders’ rechtszaak zijn populariteit niet echt aangetast. Anyways, des te meer reden om dit eens goed uit te zoeken. Mooi project !
@10.
De laatste opmerking is volledig correct. En dat is niet alleen aan de rechtspraak te danken, maar tevens de tijdsgeest. Mensen maken zich meer druk over wat wie er allemaal onze kant op komt. Het is meer in het nieuws. En ook de negatieve kanten. De politieke correctheid is gelukkig wat minder. Ook de migranten zijn mensen die mindere kanten hebben, net zoals de autochtone bevolking zo haar zwarte schapen heeft.
Joost doet alsof anti-immigratiepolitici de macht hebben wetten buiten werking te stellen alleen omdat zij dat willen. Misschien draaft hij in het vuur van zijn betoog een beetje door.
De vrijheid van meningsuiting ligt daar in de grondwet verankerd en die is in de VS heilig. Vooral de overheid is daar vrijzinnig. Van de toestanden in Europa rijzen de haren daar te berge.
In Europa zijn we niet zo heel geïnteresseerd in vrijheid en heel dapper zijn we ook niet. Als er eens per decennium een oproerkraaier achter de tralies verdwijnt of wordt omgelegd zijn we wel weer een tijdje koest. Dat komt doordat de zaken waarvoor deze activisten strijden weliswaar belangrijk zijn, maar niet urgent. Het is dan aantrekkelijk anderen de kastanjes uit het vuur te laten halen en zelf te blijven zitten.
Het wordt natuurlijk anders als echt zeker is dat de huidige ontwikkelingen helemaal verkeerd aflopen. Met de rug tegen de muur wordt iedereen een held. In Engeland zit men daar dichtbij, in Italië is men dat punt gepasseerd. Afgezien van de verkiezingsuitslagen zie je dat ook op nationale TV, waar prominente commentatoren zonder zich in te houden de vloer aanvegen met de islam. In Denemarken is men zich rot geschrokken van een onderzoek naar de opvattingen onder moslims in dat land, en ook daar is de verstikkende deken van politieke correctheid afgeworpen. Wie daar negatieve dingen wil zeggen over de islam of over immigratie hoeft niet voor zijn vrijheid te vrezen. Evenknieën van Lubach nemen de Zweden uitgebreid op de hak vanwege hun zelfcensuur en ziekelijke neiging om de hete brij heen te draaien.