Verschillende historische ontwikkelingen hebben er voor gezorgd dat je de kans dat je door agressie om het leven komt nog nooit zo klein is geweest als nu.
De mens heeft het goede en het kwade beide in zich verenigd, maar het goede heeft de overhand gekregen. Volgens Harvard psycholoog Steven Pinker is de wereld er een betere plek op geworden in de loop der tijd. De kans dat je door agressie om het leven komt, is nog nooit zo klein geweest. Dat ‘ons betere ik’ de boventoon is gaan voeren, heeft te maken met een aantal historische ontwikkelingen. Het ontstaan van staten, de drukpers, handel en de Verlichting zijn hier voorbeelden van. ‘The long term trend is that violence of all kinds is decreasing,’ aldus Pinker. Maar hoe zetten we deze trend voort?
Tijdens de jaarlijkse 4 mei-herdenkingslezing geeft Pinker direct toe: de afname van geweld is niet continu geweest, het is nog lang niet uitgebannen en het is absoluut niet gegarandeerd dat de afname standhoudt. Elke oorlog en elk slachtoffer van geweld is er één teveel. Toch is het goed de wereld zoals die vandaag de dag is eens in perspectief te plaatsen. Wat zien we dan?
Geweld in perspectief
Vijftien procent van menselijke prehistorische beenderen en skeletten dragen sporen van fysiek trauma. Vergelijk dit met de ‘bloedige twintigste eeuw’ met al haar oorlogsdoden, slachtoffers van hongersnoden en ziektes die voortkwamen uit oorlogen, en genocides. Je komt dan uit op drie procent. Maar is de twintigste eeuw dan niet de meest bloedige sinds het ontstaan van de beschaving en staten? Zelfs dat niet. Pinker maakt de vergelijking met de negentiende eeuw: de napoleontische oorlogen kostten aan 4 miljoen mensen het leven, de Taiping-opstand in China aan 20 miljoen mensen, de Amerikaanse Burgeroorlog aan 650.000 mensen, de veroveringen van Shaka Zulu aan 1 tot 2 miljoen en de Oorlog van de Drievoudige Alliantie betekende het einde voor 60 procent van de Paraguyaanse bevolking. Daarnaast is het aantal moorden per hoofd van de bevolking drastisch gedaald, evenals vervolging vanwege religieuze overtuiging, hekserij of overspel. En ook het type vervolging is minder gewelddadig geworden. Martelen komt sinds 1850 in Europese landen niet meer voor en de doodstraf is in elke westerse democratie afgeschaft behalve in de Verenigde Staten. Door de afschaffing van slavernij in Mauritanië in 1980 leven we voor het eerst in een tijd dat slavernij overal ter wereld illegaal is.
Naar een vreedzamere wereld
Deze cijfers geven hoop. Ze tonen dat ‘ons betere ik’ aan kracht is toegenomen. Zelfcontrole, empathie, moreel gevoel en rede hebben geleid tot een vreedzamere wereld. Volgens Pinker zijn er vier historische ontwikkelingen die hier direct aan hebben bijgedragen. Ten eerste hebben staatsvorming en het geweldsmonopolie een vreedzaam effect. Het maakt willekeurige geweldpleging strafbaar en het beschermt je van geweldpleging door anderen. De tweede belangrijke factor is handel. Als je wilt handelen, dan is je medemens levend meer waard, dan dood. Ten derde stelt Pinker dat onze ‘empathic circle’ is uitgebreid. Empathie is iets menselijks, maar oorspronkelijk profiteerden alleen onze directe naasten van ons medeleven. De ‘empathic circle’ is verder uitgebreid in de loop van de geschiedenis: van familie naar dorpelingen, landgenoten, andere rassen, kinderen en zelfs naar dieren. Tot slot noemt Pinker de ‘escalator of reason’ waaraan de Verlichting een aanzienlijke bijdrage heeft geleverd. We zijn steeds beter geworden in rationele overwegingen maken. Het effect hiervan is dat we abstracter en universeler kunnen denken. Zo’n denkwijze is niet te verenigen met het toekennen van meer gewicht aan je eigen rechten en wensen dan aan die van een ander.
Globalisatie maakt ons afhankelijk van elkaar en dat is niet per se een negatieve ontwikkeling. Zoals gezegd, een levende handelspartner is meer waard dan een dode. De Europese Unie is een hier misschien het beste voorbeeld van. Een oorlog tussen Duitsland en Frankrijk zou nu toch ondenkbaar zijn? Maar ook op burgerniveau zijn er positieve ontwikkelingen in de 21e eeuw. Door de kruisbestuiving in literatuur, het gemak waarmee we reizen en het internet worden we kosmopolitischer. Dit betekent meer kennis van, kruisbestuiving tussen en begrip voor culturen.
We zijn geweld gaan zien als ‘a problem to be solved rather than a contest to be won,’ stelt Pinker. Om deze vreedzame curve voort te zetten moeten we ons dus afvragen ‘not just “Why is there war?” but “Why is there peace?” and not just “What are we doing wrong?” but “What have we been doing right?”‘ In ieder geval is de afname van geweld volgens Pinker reden om dankbaar te zijn: voor de Verlichting en de instituties die de beschaving tot stand hebben gebracht en in standhouden. Blijkbaar hebben we dus toch nog iets goed gedaan.
Je kunt de lezing van Pinker in zijn geheel terugzien, inclusief de muzikale inleiding van Zoumana Diarra en Hermine Schneider van de Culture Connections Company.
Reacties (14)
Dat lijkt me sterk, we zijn namelijk de afgelopen duizenden jaren nauwelijks geëvolueerd.. Ik denk dat vooral de (democratisch gekozen?) machthebbers daar beter in waren, of dat processen zo zijn ingericht dat rationele overwegingen een grotere kans hebben het te overleven.
Het kan aan mij liggen, maar ik zie op dit moment wel een trend richting minder rationaliteit.
Taleb (van “The Black Swan’) noemt in zijn nieuwste boek Pinker met name als voorbeeld van naïef optimisme.
Taleb beweert dat heel veel verschillende systemen (ook sociale systemen) baat hebben bij af en toe wat kleinschalige problemen. Hiermee zou je voorkomen dat je na lange tijd juist grote problemen krijgt. Dus beter af en toe een kleine oorlog (hoe vreselijk ook) dan eens per eeuw een veel ergere wereldoorlog. En liever af en toe een kleine recessie dan eens in de 70 jaar een monstercrisis.
Een simpel voorbeeld is een bos waar regelmatige plaatselijke bosbranden het brandbare materiaal doen verdwijnen. Als we die kleine brandjes voorkomen door voorzichtig te zijn met vuur, zal de na lange tijd toch optredende bosbrand veel verwoestender zijn omdat al het brandbare materiaal is blijven liggen.
De vergelijking met menselijk geweld klinkt cynisch, maar is daarom nog niet onjuist.
De Europese Unie lijkt een overtuigend voorbeeld van Pinker. Maar je kunt ook de Balkan er bij halen. Slechts enkele jaren voor het uitbreken van de oorlog in de jaren ’90, was iederen ervan overtuigd was dat de samenvoeging tot één groot land, duurzame vrede had gebracht. De rest is bekend.
Nog een ander voorbeeld: 50 jaar geleden werd er regelmatig stevig gevochten op schoolpleinen. Tegenwoordig is geweld op veel scholen vergaand ‘onder controle’. Maar nu zien we steeds vaker grote uitbarstingen bij voetbalwedstrijden, strandrellen Hoek van Holland, zinloos geweld op straat of Project X in Haren.
Tot slot stemt Pinkers vermeende ‘escalator of reason’ mij niet tot optimisme. Populistische bewegingen (van de PVV tot Fox News) hebben wereldwijd de aanval op de rede geopend.
@2: Dirk,
Veel kleine bosbranden zijn beter dan 1 grote (al was het maar omdat mensen en dieren makkelijker uit een kleine bosbrand ontsnappen), maar het valt moeilijk te bewijzen dat veel kleine oorlogen 1 grote oorlog voorkomen.
ik vraag mij af of de beschikbaarheid van goedkope energie een voorwaarde is voor vreedzaam samenleven.
Goede relaties tussen handelspartners zijn met name van belang als transport goedkoop is.
(van de andere kant: als transport erg duur is, wordt een invasie aan de andere kant van de wereld ook erg duur).
@3: Eens.
En dat is het probleem bij zowel Pinker als Taleb: je wel iets waarnemen of van mening zijn over oorlogen of andere gebeurtenissen in complexe systemen, maar hard bewijs leveren is onmogelijk. In het beste geval kun je aannemelijke argumenten bij je waarnemingen bedenken.
Toch vind ik het zinvol om de in mijn ogen iets te gemakkelijke redeneringen van Pinker te relativeren.
@2
Waarom is het dan de PVV die het de afgelopen jaren het vaakst gelijk heeft gekregen? Van het aantal oost Europese immigranten tot de donaties aan Griekenland die we nooit meer terug zullen zien, het was de PVV die het voorzag.
@6 Ehhh, dat voorzagen de anderen ook.
@5: Maar Pinker kan wel hard maken dat het aantal doden door geweld in de loop der eeuwen sterk is teruggelopen. Bovendien zijn er heel veel verklaringen die je kan bedenken die je kunt falsificeren. Er zijn niet zoveel goede verklaringen die overblijven.
@1: Ik dat wat jij ook zegt is wat Pinker bedoelt.
Overigens denk ik dat je genetische factoren niet helemaal kan uitsluiten. Als je een genetische variant hebt die leidt tot extreem gewelddadig gedrag, dan kan dat een enorm voordeel of nadeel zijn al naar gelang de situatie en zich zo in een paar generaties enorm profileren of juist afnemen.
Martelen komt sinds 1850 in Europese landen niet meer voor
Kennelijk toch even de CIA rendition plekken in Polen vergeten.
En het uitbesteden van martelen aan landen als Marokko.
Verder hangt het er maar vanaf waar je woont, in N Pakistan en Yemen kun je elke dag door een Obama drone worden afgeschoten.
In Irak kun je elke dag worden opgeblazen, sinds het land democratie heeft gekregen.
@10 Dat zijn omstreden internationale oorlogshandelingen, geen normale binnenlandse opsporingsmethoden of straffen.
We zijn zo beschaafd,in Nederland bv is het martelen van gedetineerden erg subtiel .
http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Nederland/article/detail/3437311/2013/05/06/Hongerstakers-in-isolatie-gezet-om-protest-te-breken.dhtml
@12 Errug zielug hoor, die ouders die hun kinderen dwingen niet te eten.
Psychologie en Harvard… Harvard is één van de eerste ‘business’-universities, waar fenomenen als de Master of Business Administration vandaan komen, en een vak als arbeidspsychologie.
Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt.
Dus of ik meneer Pinker nou zo verschrikkelijk serieus neem? Laat ik zeggen: niet serieuzer dan pak ‘m beet een Diederik Stapel. Of ’n Roos Vonk.