Overzicht

serie

Duitsland kiest

Foto: daisy.images (cc)
Foto: daisy.images (cc)

Waarom democratie in Europa wordt gewantrouwd

, door

ACHTERGROND - Wolfgang Streeck, directeur van het Max Planck Instituut voor Maatschappijonderzoek, vraagt zich af hoe het mogelijk is dat in Europa veel beslissingen niet meer door democratisch gekozen politici worden genomen, maar door benoemde functionarissen die geen verantwoording hoeven af te leggen. ‘Cruciale economische beslissingen worden immuun gemaakt voor democratische druk’, stelt Streeck in het Interview dat hij gaf aan de Groene Amsterdammer. In Duitsland wordt dit als een onvermijdelijke ontwikkeling geaccepteerd en de verkiezingen van 22 september zullen dat niet veranderen.

Hoe is het mogelijk dat democratie wordt uitgeschakeld en waarom hebben de Duitsers daar geen problemen mee? Het is tegenwoordig erg populair om hiervoor het neoliberalisme de schuld te geven. Dit is natuurlijk kretologie die niets verklaart, maar er zit meer waarheid in deze beschuldiging dan veel mensen denken. Het zijn namelijk wel degelijk neoliberale principes waarmee we de Europese Unie en haar economische instituties hebben ingericht. Om dit te begrijpen moeten we terug in de tijd, naar de jaren dertig om precies te zijn en naar de gebeurtenissen die een einde maakten aan de Weimarrepubliek.

Neoliberalisme

Nee, we gaan niet terug naar de Weimarrepubliek omdat toen het nationaalsocialisme aan de macht kwam. Hitler en het fascisme hebben er niets mee te maken; wel de economie, namelijk de beurskrach van 1929. De financiële crisis en de Grote Recessie die daarvan het gevolg was, maakte duidelijk dat een volgens de principes van het klassieke laissez faire liberalisme ingerichte economie onstabiel was.

Foto: daisy.images (cc)

Hoe Duitsland een leider kiest

, door

Bij de aankomende Bondsdagverkiezingen zijn minimaal 598 zetels te verdelen. Wie er de komende vier jaar plaats neemt op zo’n zetel hangt af van een bijzonder kiesstelsel. Het Duitse tweestemmenstelsel is uniek in zijn soort en vergt nogal wat rekenwerk. 

Na de val van de Muur vormden voormalig Oost- en West-Duitsland samen De Bondsrepubliek Duitsland. De republiek bestaat uit zestien deelstaten, die allemaal een eigen grondwet en een door het volk gekozen parlement en regering hebben. Daardoor zijn deze deelstaten grotendeels zelfstandig, maar landelijk vallen ze onder de verantwoordelijkheid van de Bondsdag.

Het staatshoofd van Duitsland is de Bondspresident, die vooral een ceremoniële functie heeft. Het is te vergelijken met de rol van de Nederlandse koning. De dagelijkse leiding is in handen van de Bondsdag, met aan het hoofd de Bondskanselier.

Bondsdagverkiezingen

Het kiesstelsel in Duitsland combineert het districtenstelsel, zoals in het Verenigd Koninkrijk, met het in Nederland bekende stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Het land is opgedeeld in 299 kiesdistricten en de eerste stem is voor een kandidaat binnen het kiesdistrict van de stemmer. Op deze manier winnen 299 kandidaten een direct mandaat.

Bij de tweede stem wordt er op een partijlijst gestemd. Krijgt een partij bijvoorbeeld 20 procent van de stemmen, dan winnen ze 20 procent van de 598 zetels. Deze zetels worden als eerst opgevuld door de kandidaten die in de districten gewonnen hebben. De overige zetels gaan naar de hoogst genoteerde kandidaten op de partijlijst. Een partij mag overigens pas deelnemen in de Bondsdag als ze de kiesdrempel van 5 procent halen. Tenzij ze in drie of meer deelstaten een direct mandaat winnen, dan hebben ze wel recht op het percentage gewonnen zetels.

Foto: daisy.images (cc)

Hulp genoeg voor Duitse kiezer. Maar is het goed advies?

, door

Het Duitse partijenlandschap mag dan iets eenvoudiger zijn dan het Nederlandse, er is nog steeds keuze tussen zo’n vijf tot acht partijen. Verscheidene kieshulpen bieden de Duitse kiezer de helpende hand bij hun stemkeuze. Naast de Wahl-o-mat, de Duitse versie van StemWijzer, zijn er het Bundeswahlkompass, het Duitse Kieskompas, en ParteieNavi van het Preferencematch consortium. Naast verschillen in de keuze van de stellingen en de manier waarop partijen een positie op die stellingen wordt toebedeeld, verschillen deze hulpmiddelen ook in de manier waarop het advies wordt gepresenteerd. De Wahl-o-mat drukt de overeenkomst met partijen uit als een percentage. Bundeswahlkompass en ParteineNavi gebruiken een ruimtelijk model.

Bundeswahlkompass

Ruimtelijk model van het Bundeswahlkompass

Zo’n grafische representatie van de resultaten heeft als voordeel dat de kiezer niet alleen meer te weten komt over z’n eigen match met partijen, maar ook over hoe het partijenlandschap eruit ziet. Toch is het gebruik ervan onder wetenschappers die onderzoek doen naar stemhulpen onderwerp van discussie. Samen met Simon Otjes onderzocht ik eerder de ruimtelijke weergave die in de EU Profiler uit 2009 werd gebruikt (paywall, vrije versie). Vaak bleken stellingen die samengevoegd werden tot één dimensie onvoldoende sterk samen te hangen. Dit blijkt ook het geval bij meerdere van de ‘kieskompassen’ die het Nederlandse bedrijf van VU-wetenschapper André Krouwel maakte (pdf).

Foto: daisy.images (cc)

Kan Duitsland de euro verlaten?

, door

ACHTERGROND - Is het mogelijk dat de Duitsland de eurozone verlaat? Dat onderzocht Ewald Engelen in de derde Tegenlicht van dit seizoen. Hij bracht een interessante analyse van de problemen van de euro, maar vergat de belangrijkste vraag: als Duitsland uit de euro wil treden, hoe moet zij dat dan doen?

Volgens heel veel deskundigen, waarvan er ook enkele in Tegenlicht werden geïnterviewd, wordt de eurocrisis door verschil in competitiviteit tussen landen veroorzaakt. Daarom moet de eurozone opgebroken worden zodat landen met lage competitiviteit zich weer kunnen herstellen. Doen we dat niet dan zullen de spanningen nog verder oplopen. Ewald Engelen legde op karakteristieke wijze, die ik goed van hem ken, uit dat de euro een ‘maakbaarheidsproject is met utopische trekken die leidt tot grandioze mislukkingen’. Hij liet overtuigend zien dat het beter zou zijn als er geen euro was. En hij heeft gelijk, daar wil ik niets aan af doen.

Maar dat is onvoldoende. We hebben de euro namelijk wel. Het probleem dat ik heb met deze documentaire is dat niet werd verteld hoe we er van af moeten komen. Want dat heb ik nog nergens gehoord: hoe doe je dat in de praktijk, een muntunie opbreken?

Foto: daisy.images (cc)

Volledig op de hoogte voor Duitse verkiezingen

, door

ACHTERGROND - Beslagen ten ijs komen voor de Duitse verkiezingen? Ewald Engelen biedt de helpende hand met een aantal leestips (via Tegenlicht).

The New German Question – Timothy Garton Ash (The New York Review of Books)

Brits historicus Timoty Garton Ash, in Tegenlicht eerder te zien in de aflevering ‘De Arabische lente en wij‘, schrijft in The New Review of Books het artikel ‘The New German Question’.

There is a new German question. It is this: Can Europe’s most powerful country lead the way in building both a sustainable, internationally competitive eurozone and a strong, internationally credible European Union? Germany’s difficulties in responding convincingly to this challenge are partly the result of earlier German questions and the solutions found to them. Yesterday’s answers have sown the seeds of today’s question.

lees  ‘The New German Question’

‘Ja, ik ben ook woedend’ – Koen Haegens (De Groene Amsterdammer)

In de serie ‘Heerlijke nieuwe wereld’ interviewt Koen Haegens de Duitse socioloog Wolfgang Streeck. Over de uitgestelde crisis die al in de jaren ’70 begon en hoe nu toch een nieuwe oplossing moet worden bedacht:

Ik denk daarom dat we zijn aanbeland in een fase waarin de oude oplossingen niet meer werken, en er een geheel nieuwe oplossing moet worden bedacht. Dat lijkt mij een behoorlijk treffende definitie van een crisis, niet?

Foto: daisy.images (cc)

Themablog | Duitsland kiest

, door

OPEN DRAAD - Terwijl we ons in Nederland klaarmaken voor de eerste Troonrede van koning Willem-Alexander, strijden in Duitsland 38 partijen voor stemmen in de Bondsdagverkiezingen, die aanstaande zondag plaatsvinden. Houdt CDU stand als grootste partij, blijft de FDP coalitiegenoot? Is de Alternative für Deutschland echt een alternatief? Moet Duitsland uit de eurozone treden?

Vanavond heeft Tegenlicht een aflevering over ‘Het Duitse alternatief‘ met als hoofdvraag: overleven de euro en Europa na 22 september in de huidige vorm?

Ook Sargasso besteedt deze week aandacht aan de Duitse verkiezingen in het themablog ‘Duitsland kiest’. Wat is de huidige sociaal-economische staat van het land, in cijfers? Wat moet je weten om volledig op de hoogte zijn? En staat Europa op een kruispunt met deze verkiezingen?