OPINIE - Er begint een jachtige sfeer te hangen op scholen. Vakanties worden ingekort en examens zwaarder gemaakt. De ambitie om leerlingen, leraren en scholen excellent te laten presteren duurt voort. Zijn we op de goede weg? Jacqueline Boerefijn pleit voor meer aandacht voor geluk.
Excellentie is een term die het risico loopt tot op de draad versleten te zijn nog voor een substantieel deel van onze scholen het predicaat in bezit heeft. Verplichte eindtoetsen, publicatie van Cito-scores en lokale, landelijke en internationale rankings veroorzaken onzekerheid en angst. Ook een school die zich heeft vrijgekocht met het predicaat ‘excellent’, kan volgend jaar gewoon lager op de ranglijst terecht komen. De route die op dit moment uitgestippeld wordt richting de gewenste excellentie is een riskante.
Past het onderwijs wel?
Niet lang geleden ging 60% van de Nederlandse leerlingen naar het VMBO, en 40% naar havo/vwo. Nu is het andersom. Welke factoren hebben hier in meegespeeld? Is de intelligentie toegenomen? Is het onderwijs beter geworden? Zijn de ouders veeleisender? Wordt er massaal getraind voor cito-toetsen? Ik vrees vooral de laatste twee. Ik heb stellig de indruk dat veel leerlingen een te hoge Cito score behalen, die niet past bij hun kwaliteiten. Deze leerlingen stromen te hoog in in het voortgezet onderwijs, lopen daar op hun tenen en halen met kunst en vliegwerk de gewenste eindstreep. Of niet.
Jongeren die het steeds net niet redden, worden voortdurend geconfronteerd met wat ze niet goed af gaat. In het onderwijs zijn we erg goed geworden in het signaleren van achterstanden, tekorten en speciale zorgbehoeftes, zonder veel rekening te houden met alle stress die dat op kan leveren bij de betrokken leerling. Ik heb al vaak kinderen zien opbloeien als ze van een te hoog naar een passend niveau verhuisd waren, mits de ouders dit steunden.
Schoolsucces en welbevinden
We zijn met z’n allen gaan geloven dat hoe hoger iemand opgeleid is, hoe beter hij zijn leven tot een succes kan maken en hoe gelukkiger hij zal zijn. Maar zo eenvoudig ligt dat niet. Een hoog opleidingsniveau is absoluut geen garantie voor welbevinden.
Welbevinden onder adolescenten is op grote schaal gemeten in het onderzoek Health Behaviour in School aged Children in Europa en een onderzoek van UNICEF (pdf). Uit het UNICEF-onderzoek blijkt dat Nederlandse tieners gemiddeld gelukkiger zijn dan die in vergelijkbare westerse landen. In Engeland, Duitsland en Frankrijk is het percentage van gelukkige tieners ongeveer 10% lager. Tieners in Groot-Brittannië en Frankrijk zeggen ook minder vaak dat ze school leuk vinden.
Maar helaas houden we die toppositie niet vast, als onze kinderen ouder worden. Tussen de leeftijd van 11 en 15 jaar stijgt de ervaren stress van school en daalt het gemiddelde geluksniveau. Dat is erg jammer, juist ook vanwege de positieve neveneffecten: gelukkige tieners vertonen minder probleemgedrag, minder symptomen van depressie en angst, er is minder middelenmisbruik en minder gewelddadig gedrag. In de oktobereditie van dit blad schreef Jelle Jolles over het belang van welbevinden voor het leren. Hij schreef dat jongeren die minder goed in hun vel zitten wel vijf keer vaker onder hun vermogen presteren dan jongeren die beter in hun vel zitten.
Gelukkige pubers groeien bovendien uit tot gelukkige volwassenen. In een groot Brits longitudinaal onderzoek beoordeelden leraren bijna 3000 tieners van 13-15 jaar. Elke leerling kreeg punten als hij populair was bij andere kinderen, gelukkig en tevreden was, makkelijk vrienden maakte of energiek was. Dit oordeel bleek een voorspellende waarde te hebben. Kinderen die een positieve beoordeling kregen, bleken als volwassenen een hogere tevredenheid met het te werk hebben, vaker contact met familie en vrienden te hebben en veel minder kans te hebben om in hun latere leven psychische stoornissen te ontwikkelen.
Het is dus maar de vraag of we onze onderwijspijlen op het juiste doel richten.
Een andere route
Harvard University begon in 2006 met gelukslessen en dit was meteen de populairste cursus daar ooit. Nog steeds geven ze die lessen als basis voor goed presteren, omdat het hun uiterst ambitieuze studenten helpt om lekker in hun vel te (blijven) zitten.In september van dit jaar deden de Verenigde Naties een wereldwijde oproep om beleid te gaan richten op het welbevinden van de burgers in plaats van op economische groei.
Waarom kiezen we in het voortgezet onderwijs niet een andere route, een andere invulling voor excellent onderwijs? We kunnen de focus verleggen van het verhogen van cognitieve vaardigheden naar het helpen ontwikkelen van sociale vaardigheden, creativiteit, emotionele intelligentie, zelfkennis, zelfbeheersing en veerkracht. Goede relaties met docenten en leeftijdsgenoten zijn van vitaal belang voor het welbevinden van onze leerlingen, maar daar moet je dan wel wat tijd en aandacht aan besteden.
De Europese Unie schrijft ons voor dat in 2020 minstens 40 procent van de 30 tot 34-jarigen een hogere opleiding moet hebben voltooid. In 2012 zaten we in Nederland al op ruim 42 procent. Wat mij betreft kunnen we het ons best permitteren om het iets kalmer aan te doen, de docenten en leerlingen wat minder op te jutten en meer aandacht te schenken aan geluk.
Dit artikel is eerder verschenen in het onderwijstijdschrift Van 12 tot 18. Jacqueline Boerefijn (1958) is biologiedocent aan het Groen van Prinstererlyceum (Lentiz) in Vlaardingen. Zij is de initiatiefnemer van ‘Lessen in Geluk’ en ‘Positief Onderwijs’. Samen met Ad Bergsma schreef ze ‘Opvoeden tot geluk, help je tiener puberen’, en werkt zij nu met hem aan ‘Gelukkig voor de klas’.
Reacties (17)
“Vakanties worden ingekort en examens zwaarder gemaakt.”
Die trend moet nog doordringen tot de universiteit. Hier geldt nog altijd dat het aantal contacturen naar beneden moet (op mijn faculteit wordt een maximum van 12 uur/week aangehouden, voor 40 weken/jaar), de examens lichter gemaakt en “moeilijke vakken” als statistiek uit het curriculum gesloopt, om toch vooral de “studeerbaarheid” (lees het rendement) maar te verhogen.
Dat streven naar excellentie is de gekte van vandaag de dag. Een korte tijd geleden ging het hier over de krankzinnigheid die zich meester heeft gemaakt van de HR-wereld. Iedereen moet het perfecte CV kunnen schrijven. Diezelfde geest heeft zich meester gemaakt van de schapenblaters in het onderwijs.
Zo min als 800.000 werkelozen zich meester kunnen maken van 200.000 vacatures, hoe goed het CV ook is, zo min kunnen 800.000 leerlingen allemaal een genie zijn. De zoektocht naar de ultieme geesten is een onzinnige.
Alles is betrekkelijk, zoek naar het gemiddelde en de excellentie laat zich vanzelf zien. Je hoeft alleen maar die excellentie te willen zien en te oogsten.
Dit systeem geldt overal:
Economie heeft een stevige middenklasse nodig, teveel rijken keelt de economie (want de middenklasse mist zijn motivatie: uiteindelijk beseft iedereen dat de competitie naar boven verloren wordt door 95%).
Onderwijs heeft een stevig gemiddelde nodig, teveel genieën kelen het onderwijs (want de aandacht voor de minderen verdwijnt)
De HR-wereld heeft een klein percentage geweldenaren nodig, niet iedereen is perfect. Het kan niet. Het perfectie-ideaal kweekt gefrustreerden (want uiteindelijk kun je nooit boven je eigen grenzen uitstijgen, hoe graag men je dat ook doet geloven).
Excellentie in al zijn verschijningsvormen is de heilige graal van deze samenleving. En de heilige graal is altijd onvindbaar, niet bestaand, een idee-fixe. Het is onzin. Het wordt interessant te weten waarom elk tijdperk zo zijn heilige graal nodig heeft om de massa erachter aan te jagen. En het werkt ook nog.
Ik ben niet excellent, ik ben gewoon goed (genoeg).
En als dat niet genoeg is, dan flikker maar op.
Highlander, weet u nog?
There can be only one.
juist :)
Dat streven naar excellentie is ook een zeer lui streven, het gaat er immers alleen maar om dat je ergens een witte kraag baan krijgt. Het gaat er in dit streven naar uitmuntendheid nog niet eens om goed te doen, voor jezelf of voor anderen; maar puur om te voldoen aan metingen van Fordistische proporties.
Ik denk daarom niet dat we moeten streven naar gelukslessen, immers is dat voor een ieder anders. maar om een gezonde middenklasse die durft een visie te ontwikkelen die verder gaat dan alleen zijn eigen portemonnee.
Reactie verwijderd, offtopic.
Wil Nederland op lange termijn overleven ten opzichte van de nu opkomende economien dan zullen wij ondernemingen en mensen nodig hebben die de concurrentie kunnen winnen met excellente producten, diensten en strategie. Hiervoor zijn excellente werknemers nodig. Werknemers die cognitief excelleren, maar ook excelleren op het gebied van sociale vaardigheden, creativiteit, emotionele intelligentie, zelfkennis, zelfbeheersing en veerkracht. De schrijfster heeft gelijk als zij stelt dat er in de opleiding en scholing aandacht moet zijn voor andere aspecten dan alleen het traditionele vakkenpakket. Schrijfster heeft ongelijk als zij het principe van excelleren ter discussie wil stellen. Het moet absoluut uit zijn met de zesjes-mentaliteit op de scholen. Ik zie graag dat mensen in mijn omgeving hun werk verrichten met de mentaliteit: ik ga voor minimaal een acht en mijn werk is foutloos. En ik zie graag dat mensen ruimte in hun werkzaamheden nemen om processen, producten en diensten te verbeteren. Weg met die mentaliteit die zegt: wat ik presteer is maar net voldoende, maar ik ben toch tevreden. Ik wil mensen die excellentie nastreven. En die daardoor gelukkig zijn.
@7: Sinds wanneer worden of topic reacties verwijderd ???
Iedere samenleving moet een mogelijkheid hebben tot falen, samenlevingen waar mensen die falen totale outcasts zijn zoals de oost-Aziatische, zijn verschrikkelijk voor iedereen, dit is namelijk een druk die constant op iedereen rust.
Excellentie moet een streven zijn, iets excellent’s. Geen verplichting.
@2: goed gezegd. +1
@8:
Duitse ondernemers begrijpen dat, gezien hun uitspraak ‘wij exporteren intelligentie’, voor alle duidelijkheid, intelligente producten.
Daar zijn bekwame mensen voor nodig, om die bekwaamheid te bereiken goed onderwijs, en daarbij vallen de minder begaafden uit de boot.
Dus inderdaad, spanning.
Goed onderwijs vergroot de sociale verschillen, het is niet anders.
@8:
Helaas zijn niet alle mensen even excellent.
Ik zou zeggen dat het grootste deel niet excelleert…wat wil je daarmee doen, dan?
@13. Excelleren is voor mij iets anders dan in absolute zin de beste zijn, dan kan niet en bestaat niet. Het gaat om excelleren in relatieve zin. Waar ook ter wereld hebben wij mensen nodig die hun eigen kunnen door opleiding, training en ervaring maximaliseren. Dat is excelleren. Of het nu de stratenmaker, schoonmaker, schilder, boekhouder, ambtenaar, consultant, wetenschapper, kunstenaar of weet-ik-veel-wat is: iedereen kan uitgroeien tot expert in eigen kunnen. Dat is een houding, het is gedrag. Aan mensen die er binnen hun eigen niveau zich met een jantje-van-leiden afmaken of per definitie op z’n-jan-boerenfluitjes werken is er de boodschap: de maatschappij zal jullie er vanzelf doen uittuimelen. Dat wordt eerst WW en daarna de bijstand. Jammer maar helaas.
@14: Dat is een nuancering die totaal los staat van het gesignaleerde probleem.
Geluk is zo verschrikkelijk ongrijpbaar als wel ook totaal niet afdwingbaar. Hoe word je gelukkig? Soms dus ook gewoon zo maar van het ene op het andere moment. Na een zwaar motorongeluk ben ik zoals ik het zelf noem hypergelukkig geworden en dat is nu ruim 21 jaar geleden. Hoe dat kan snap ik ook niet, misschien is het wel omdat er nog maar één ding belangrijk is, en dat is dat ik gezond ben en nu geniet van elke dag. Ik wou dat meer mensen konden voelen wat ik voel….. (Les geven in geluk ik, daar geloof ik dus absoluut niet in!)
Valse tegenstelling: geluk vs excellentie.
Vaan een beetje uitgedaagd worden wordt je over het algemeen gelukkig(er), dan als alles te makkelijk is.
De uitdaging moet natuurlijk wel realistisch zijn en op het nivo van het kind zijn afgestemd…Volgens mij is dat voornamelijk waar het vaak mis gaat…