Schakend Nederland

Hieronder volgt een gastbijdrage van ALO, frequent reaguurder die zich liet inspireren door de reacties alhier op Sargasso op het overlijden van de schaaklegende Bobby Fischer.

In de reacties op Sargasso naar aanleiding van het overlijden van Bobby Fischer werd de vraag gesteld waar de grondslag voor de Nederlandse schaakcultuur lag. Terecht werd hierbij gewezen op het wereldkampioenschap van Max Euwe op 15 december 1935. Dit had velen geïnspireerd. Zo is in mijn bezit een door mijn vader vervaardigd schaakbord dat op 1 maart ’36 is gedateerd. Maar Euwe is niet het enige.

Euwe was een amateur schaker, het was niet zijn broodwinning. Hij was leraar wiskunde en werd later hoogleraar informatica. Maar hij was ook schrijver van vele schaakboeken. Behalve zijn bekende openingreeks was hij ook de auteur van ‘Oom Jan leert zijn neefje schaken’. Ook uit 1935 en nog steeds zeer geschikt als je het spel wilt leren.

Het was het beginpunt van een unieke cultuur in Nederland. Wij kennen niet alleen een generatie landgenoten die naar aanleiding van de prestatie van Euwe tot grote hoogte zijn gekomen als schaker, maar ook als schrijver. Timman heeft veel schaakverhalen gepubliceerd en de schaakcuriosa van Tim Krabbé zijn wereldberoemd. Hans Böhm, Hans Ree, Max Pam, Alexander Münninghoff en de naar Nederland uitgeweken Rus Genna Sosonko horen ook in het rijtje thuis. En allemaal begin jaren 70 bijeengebracht door Wim F. Andriessen, uitgever en schaakliefhebber. Hij begon Schaakbulletin, een tijdschrift dat 197 nummers heeft geteld in de periode tussen 1968 en 1984. Schaakbulletin is het beste schaaktijdschrift dat ooit was uitgegeven, aldus Münninghoff in zijn verantwoording van zijn bundel ‘Hartversterkende schimpscheuten’, een selectie uit de 15 jaren ‘Hard Gras’ voor schakers.

‘Voor dat blaadje van jou, die schaakkoerier, daar wil ik wel voor werken’, zei Jan Hein Donner tegen Andriessen. En aldus geschiedde. Met Donner kwam het blad tot grote hoogte. Vooral omdat hij de polemiek in de schaakjournalistiek introduceerde. Naar aanleiding van het kampioenschap van Prins, schreef hij ‘Bah’ in de Tijd, waarin hij zich beklaagde over het lage niveau van de beslissingstweekamp Prins-Zuidema. De reacties die hij daarop kreeg publiceerde hij ook met de kanttekening: ‘U heeft gelijk, ik ben boos, ik ben jaloers en ik gun het hem niet’. Donner schreef op dezelfde wijze over het kampioenschap van Hans Ree. In de verste uithoeken van de wereld kreeg deze te horen als hij verkondigde de regerend kampioen van zijn land te zijn: “ Hoe kan dat nou, jullie hebben toch zo’n dikke die kampioen is, ik ken hem wel’. Hij beval Timman de strenge tucht aan en schreef een artikel onder de kop ‘Oom Jan leert zijn neefje schaken’, waarin een oom Hein de kamer binnentrad om Oom Jan en zijn neefje te laten zien dat Euwe het in een bepaalde stelling mis had. Verder stelde hij dat vrouwen niet konden schaken. Op de reactie dat Donner ook zou kunnen zeggen dat negers niet kunnen schaken, antwoordde hij: ‘Mevrouw heeft het mis, negers kunnen best schaken, alleen negerinnen niet. Donner was getrouwd met een bekende feministe. Ze moeten er samen hard om gelachen hebben.

Met de polemiek is iets bijzonders. Niemand reageerde of liet het bij een bijdrage waarin Donner werd gespaard. De verzameling van alle korte verliespartijen van Donner door Tim Krabbé is voorzien van een inleiding die enerzijds grote bewondering voor Jan Hein laat zien en anderzijds vertelt dat de beste reactie op zijn gedrag ‘hem uitlachen’ is.

Onterecht onbekend is de auteur van menig schaakgedicht, Martin Vael, hoofd Public Relations van Interpolis. Door hem is jarenlang het sterkste, best georganiseerde, meest publieksvriendelijke schaaktoernooi in Tilburg gehouden.

Donner en Timman waren de spin-off van Euwe. En Euwe maakte Fischer-Spasski mogelijk. En die match inspireerde velen tot schaken. En omdat niet iedereen zo goed was dat het een broodwinning kon zijn, moesten ze wel schrijven. Over de liefde voor het spel.