ANALYSE - “Hoed u voor rotte compromissen”, zou Albert Einstein ooit gezegd hebben. Het lijkt een uitvlucht: “Je moet nu eenmaal compromissen sluiten”. Dat is waar in een meerpartijensysteem. Maar ook een tweepartijensysteem verlamt, als men niet naar elkaar luistert: vraag het Obama, die verstrikt is in de polarisatie tussen Democraten en Republikeinen.
De sociaaldemocratie is historisch en principieel geneigd tot het compromis: de sociaaldemocraat is een “zondige reformist”, die last heeft van vieze handen, bij het maken van kleine stappen richting heilstaat. Die kleine stappen hebben ons een wereld gebracht, waarom kolonnes vluchtelingen ons te voet komen opzoeken. Het gaat dan niet alleen om materiële welvaart, maar vooral om vrijheid, democratie en mensenrechten.
In discussies kom ik “terechte zorgen” tegen, die brandstichting, verstoorde vergaderingen en bivakmutsen niet rechtvaardigen, maar toch kunnen verklaren. Als je dan door vraagt welke die terechte zorgen zijn, dan is het vooral dat het ons geld gaat kosten, de zorg dat wij gedwongen worden onze welvaart te delen met vluchtelingen.
Angela Merkel verdient lof voor haar bijdrage aan de vrede, voor haar angst voor de “bruine herfst” die zich in Duitsland nu lijkt te ontwikkelen. De vraag is: kan een democratie historische uitdagingen wel aan? Onze traditionele geneigdheid tot compromissen leidt niet tot groots management van problemen. Ook niet tot grootse moraliteit.
Compromissen
Hoe maken we onderscheid tussen compromissen en rotte compromissen? De Israëlische politicoloog Avishai Margalit schreef er een boekje over. Dat ging vooral over oorlog en vrede, maar veel van wat hij schrijft is van belang voor onze discussies van vandaag.
Een “rot compromis” bevordert een regime van wreedheid en vernedering, schrijft hij. Vrede is te verdedigen, ook als die niet rechtvaardig is. Maar de verbinding tussen vrede en rechtvaardigheid is waar het omgaat en de schakel ertussen is het compromis.
“Idealen mogen ons dan misschien iets belangrijks vertellen over wat we zouden willen zijn. Maar compromissen vertellen ons wie we zijn”. (Margalit, p.13)
Een keuze die herhaald terug komt is die tussen Hitler of Stalin. Churchill was een communistenvreter, maar had met de associatie met Stalin geen moeite. “Ik heb maar een doel: de vernietiging van Hitler, en mijn leven is daardoor veel simpeler geworden. Als Hitler de hel binnenvalt, zal ik in het parlement minstens een vriendelijke opmerking over de duivel maken.” Het is de keus tussen het kwaad en het radicale kwaad. Churchill nam geen woord terug van alles dat hij over communisten had gezegd. Maar hij moest een alliantie aangaan met Stalin, tegen het radicale kwaad van het nazisme. Dat was een politieke/militaire taxatie, maar ook een moreel oordeel.
Dan komt er iets opmerkelijks: in 1939 werd aan de Amerikanen in een Gallup poll gevraagd, wie er zou moeten winnen als er oorlog kwam tussen Rusland en Duitsland: 83% was voor een Russische overwinning en slechts 17% voor Duitsland. Margalit zegt dat de wereldvreemde Amerikanen feilloos aanvoelden dat Hitlers racisme boosaardiger was dan Stalins angstaanjagendheid. (p. 172)
Vernedering
In zijn “Decent Society” noemt Margalit “decent” de samenleving die zijn burgers niet systematisch vernedert. Het vertaalt lastig: moet een samenleving “fatsoenlijk” zijn?
Van de week was ik in de buurt van ons grootste kamp, Heumensoord. Het was er een drukte van belang, de gehele dag. Het is een open plek in het bos, volgebouwd met witte tenten, toiletgebouwen en een soort eetzaal. De mensen krijgen eten in die mensa, maar de kans dat het aan sluit bij wat ze lekker vinden is niet groot.
De mensen mogen niets doen, ze moeten wachten maar hoe lang en waarop? Dus gaan ze lopen naar de AH, drie kilometer door het bos, om te kijken of ze daar met hun zakgeld iets lekkerders kunnen krijgen dan ze wordt verstrekt. Ik geloof dat je niet zo goed opgeleid of competent hoeft te zijn om er binnen enkele weken stapelgek van te worden. En vorst en sneeuw komen nog.
Natuurlijk, de mensen zijn zelf gekomen, maar als je alleen nog puinhopen om je heen hebt of oprukkende koppensnellers, dan kun je dat moeilijk vrije keuze noemen. Oorlog vernedert. Als we in dit land alle verdragen van humanitaire aard hebben ondertekend, schept dat verplichtingen.
Ons systeem is dat iedereen op gelijke wijze moet worden behandeld, op basis van wettelijke normen. Genadebrood en charitas zijn van vroeger. Die wettelijke norm en gelijkheid zijn van belang, want zij vormen een grondslag voor het niet-vernederen, voor het fatsoen.
Terechte zorgen
Een tijd geleden ontstond grote weerstand in de PvdA tegen de strafbaarstelling van illegaal verblijf. Je hoeft geen volkenrecht specialist te zijn om aan te voelen dat dit een “rot” compromis was.
Vervolgens kwam Halbe Zijlstra vertellen dat de behandeling van vluchtelingen versoberd moest worden, met de behandeling van gebitten en borsten als groteske uitglijder. Volgens de verdragen kan die versobering helemaal niet, vertelde een specialiste in Buitenhof. Het is onderscheid maken, waar we ons dat hebben verboden. Wolfgang Schäuble bepleit in Duitsland overigens het zelfde.
Terechte zorgen? Vooral over de politieke leiding dan toch zeker. Niet mensen met zorgen dreven de engerds met bivakmutsen naar het AZC, maar politici die zich tolk maken van een sentiment, dat vooral niet bereid is te delen in de welvaart. Ook vorig jaar verdronken er duizenden vluchtelingen in de Middellandse Zee, maar een onderzoek naar verblijfsgerechtigdheid door de IND kan nog steeds niet aan termijnen worden gebonden en de capaciteit van de dienst wordt niet vergroot.
Huisvesting? Jaren wordt de sociale huursector geteisterd door het beleid van Blok, het huurbeleid, de verhuurdersheffing, de dwang tot verkoop van sociale huurwoningen, maar nu is de oplopende wachttijd voor zo’n woning ineens onacceptabel. Nog kort geleden kreunden gemeenten en corporaties over plannen die in de ijskast moesten vanwege de crisis. Daar staan ze dan nu toch nog, onbedorven? De PvdA vond dat er 100.000 woningen bij gebouwd moesten worden. Ik heb een ‘terechte zorg’ dat dit idee wordt weggemoffeld. Er zal wat geld bij moeten om tempo te krijgen en dat hebben we er eigenlijk niet voor over.
Zondige reformisten
Sociaaldemocraten pacteren met de bourgeoisie, in de overtuiging dat met de stembus meer te bereiken valt, dan met een gewelddadige revolutie. Dat is de keuze, die zij historisch maken. Volgens de PvdA-top is het ook een principiële keuze. Maar is dan het onbehaaglijke beeld van de peilingen geen wekker? Als dat niet zo is, wat heeft de PvdA dan eigenlijk nog met de verworpenen der aarde?
Reacties (3)
En alweer wordt hier een beeld geschapen dat helemaal niet van toepassing is op het gros van wat nu over de grens komt. Van alle mensen die de EU binnenkomen, is slechts één op de vijf Syriër en maar een fractie daarvan is niet in in veilig land in de omgeving opgevangen geweest.
@1: dat beweer ik niet en ik schep het beeld niet. Ik zeg alleen dat ik me kan voorstellen dat mensen gek worden van gebrek aan perspectief, privacy, wachten. Dat geldt voor Turkse kampen, waar ze niks mogen of kunnen, voor Libanese kampen en voor Heumensoord.
Als je een principiële keuze maakt, is het zwak om vervolgens naar de peilingen te kijken. Dat beeld van de peilingen mag onbehaaglijk lijken, maar dat hebben we in onze langdurige historie wel vaker meegemaakt. En onze principiële keuze lijkt in die historie ook uitstekend gewerkt te hebben, kijk maar naar wat we 100 jaar geleden wilden, en wat er nu bereikt is. Sommige mensen zeggen zelfs, dat we ons overbodig gemaakt hebben.
Dat dat laatste onzin is, blijkt wel uit problemen als milieu, immigratie, werkeloosheid en nu het vluchtelingenprobleem. We moeten ook hierin samenwerken met andere partijen, dat is tenslotte onze keuze. We zijn echter NIET verantwoordelijk voor wat die andere partijen willen. En we lopen ook NIET meteen weg, als die anderen iets doen wat ons niet bevalt. Dat laten we over aan al die principiële mannetjes, die in de historie nauwelijks iets bereikt hebben.