Naar binnen kijken bij een buitenstaander | Zomergasten met Simon Kuper

Serie:

RECENSIE - ‘Ik ben een hele kleine mier in een mierenhoop die eeuwig duurt. Maar ik doe wat ik doe en ik geniet ervan’, zei Simon Kuper tijdens de tweede aflevering van Zomergasten. Wat hij doet? Schrijven. Historische (sport)boeken en columns voor The Financial Times om precies te zijn. Waarin hij, in de geest van George Orwell, zo helder mogelijk de waarheid probeert te vertellen in de ijdele hoop de boven ons gestelden op betere gedachten te brengen.

Tot voor kort (en tot mijn schande) had ik nog nooit van de mier genaamd Simon Kuper gehoord. Heel toevallig bespraken ze onlangs in de podcast The Shitshow het boek Bringing Up Bébé: One American Mother Discovers the Wisdom of French Parenting van Pamela Druckerman die, zo vertelde Shitshow-host Stéphanie Hoogenberk, de vrouw van Simon Kuper was. Daardoor wist ik dat Simon Kuper, hoewel in een Engelstalig gezin geboren, accentloos Nederlands sprak. Meer wist ik niet.

De ultieme buitenstaander

Simon Kuper portretteert zichzelf tijdens deze fraaie avond als ultieme buitenstaander. Beide ouders kwamen uit liberaal Joodse gezinnen in Zuid-Afrika die tegen de apartheid waren, maar wel genoten van de priviliges die zij als blanken konden genieten. Om hun milieu te ontvluchten, gingen ze antropologie studeren in Engeland en leefden een paar jaar in een hutje in Botswana. Toen Simon zes was, verhuisde het gezin naar Leiden. Een kleine negen jaar later gingen zijn ouders weer naar Engeland, maar mocht Simon in Nederland blijven, bij een Nederlands gezin, waardoor hij een uniek inkijkje kreeg in onze samenleving. Inmiddels woont hij al meer dan twintig jaar in Parijs, een stad waar hij niet per se van houdt, maar waar hij destijds voor een ton een huis kon kopen.

In zijn fragmenten toonde Kuper ons dingen die hem, naar eigen zeggen, verheven hebben. Zoals Johan Cruijff die uitlegt hoe je moet koppen. Nelson Mandela die de weduwe van de architect van de apartheid bezoekt (en hoffelijk blijft, een politiek meesterwerk, zoals Kuper het noemt). En een jonge Boris Johnson die nog nooit iets over de Nederlandse politiek heeft gelezen en er toch een uitgesproken mening over heeft. Dixit Simon Kuper, die net als Johnson in Oxford heeft gestudeerd en net als Johnson geleerd heeft om heel zelfverzekerd te spreken over dingen waar je niks vanaf weet.

Misvormd voor het leven

Toen Kuper begin twintig was, viel de Berlijnse muur en werd Nelson Mandela vrijgelaten. Het positivisme dit veroorzaakte, misvormde hem voor het leven, zoals hij het zelf zegt. George Orwell en Hannah Arendt bracht hem met beide benen op grond. En Dr. Strangelove zorgt ervoor dat hij de komst van de apocalyps draaglijk weet te maken, of die nu wordt veroorzaakt door AI, een kernoorlog, een ziekte of het klimaat. De uitstekende Griet op de Beeck vraagt of de ironische aanpak van regisseur Stanley Kubrick niet te veel afstand schept om werkelijk iets te veranderen. Waarop Kuper zegt dat hij niet gelooft dat je met kunst de wereld kan veranderen. Het is zinloos, een boek schrijven of een film maken. Maar het is wel het hoogste wat wij, als mens, kunnen bereiken. Als voorbeeld laat hij Paul McCartney zien die al improviserend Get Back componeert. Terwijl hij een beetje op zijn gitaar zit te pielen en melodisch murmelt (de goede verstaander hoort de geboorte van het couplet) zien we George Harrison in eerste instantie gapen om vervolgens toch maar mee te doen.

Een interview met Hannah Arendt is aanleiding om wat dieper in te gaan op Kupers kijk op Israël. Als geboren buitenstaander is hij altijd wantrouwig geweest tegenover het project Israël. En als Jood ziet hij het nu als zijn plicht om in zo scherp mogelijke bewoordingen de misdaden van Israël te veroordelen. In het fragment, in de jaren zestig opgenomen naar aanleiding van haar boek over het proces van Eichmann, vertelt Hannah Arendt dat het Joodse volk, door zich te verenigen als natie, een essentiële intermenselijke warmte zal verliezen. Iets wat voor de ‘wereldloze’ Joden in diaspora vanzelfsprekend was.

Lichtpuntjes in een duistere toekomstperspectief

Ondanks de naderende apocalyps, heeft de duistere toekomst die Simon Kuper ziet toch nog wel wat lichtpuntjes. Parijs en New York zijn veiliger dan ooit: ‘Mensen kunnen samenleven.’ Als journalist leert hij ze in al hun dimensies kennen en ziet hij dat ze complexer zijn dan de rollen die ze spelen in de omgeving waarin ze zich bewegen. Zoals de boeken van Hannah Arendt meerdere lagen hebben (verslaggeving, geschiedenis, filosofie en mémoires), hebben ook mensen meerdere lagen. Simon Kuper zelf vormt daarop geen uitzondering. ‘Ik merk dat ik soms emoties tekort kom en vrij kil ben’, zegt hij wanneer hij het veel te vroege en in dementie gesmoorde einde van zijn moeder bespreekt. Om een paar minuten later toch tot tranen toe geroerd te zijn als hij vertelt over de zwarte werkster van zijn Zuid-Afrikaanse grootouders. Een werkster voor wie het leven onnoemelijk bruut is geweest en die hij financieel heeft ondersteund, niet uit schuldgevoel maar meer omdat hij zich als geprivilegieerde verwante van zijn grootouders verantwoordelijk voelt voor haar en haar nageslacht.

Als we tegen het einde van Zomergasten naar een Zuid-Afrikaans koor hebben gekeken, vraagt hij of Griet op den Beeck even als eerste iets wil zeggen. ‘Ik was ontroerd door jouw ontroering’, zei ze. Ik had hetzelfde.

-o-o-o-

Ook schrijven voor Sargasso? Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.

Reacties (27)

#1 Caela Lammers

Wat een geweldige recensie ; zo blij mee, want wilde eigenlijk uitzending opnieuw bekijken. Knap om de héle essentie ( althans in mijn beleving ) in dit toch “beknopte” verhaal te vatten.
Bijna Orwelliaans 😉
Dank

#2 JokiB

Prachtige Zomergasten avond, en ook een prachtige recensie!

#3 Trudy Verbiest

Leuk dat jullie altijd zo snel zijn met recenseren en het voor iedereen toegankelijk maken. Ik vond het een prachtige aflevering van zomergasten. Ben blij met het programma

#4 greet

het artikel geschreven door Max Molovich vind ik heel wat aantrekkelijker dan de aflevering zelf. Simon toonde zich vooral als een moeilijk benaderbare en ijdele man. Uit het feit dat hij eerst beweerde vrijwel emotieloos door het leven te gaan om paar minuten later in tranen uit te barsten, blijkt dit wel. Hij was duidelijk het meest gevoelig en onder de indruk door zijn verhaal over zijn eigen opofferingen. Dit betrof dan de financiële steun aan de bediende die door zijn familie na decennia lang trouwe dienst zonder een cent de deur werd gewezen. De gekozen filmfragmenten zijn naar mijn mening ook niet de allerbeste die er, voor zo’n lang avondprogramma te vullen, op die onderwerpen te vinden zijn. Dus misschien heb ik mijn moeilijk te onderdrukken opkomende slaperigheid iets gemist want van de opmerking van Max in zijn review over de naderde Apocalyps en dat er in de duistere toekomst wel lichtpuntjes zijn omdat Parijs en New York daarna veiliger zouden zijn, mis ik de clue.

#4.1 Reinaert - Reactie op #4

Na 45 minuten, waarin Cruijff verheerlijking, op zich niks mis mee, en een filmfragment waarin een krant werd verkocht, en niets vanuit Simon zelf, haakte ik af. Inderdaad moeilijk benaderbaar. Greet mist de vaardigheid het gesprek persoonlijk te maken. (Waarmee ik niet bedoel dat ik op Shownieuws zit te wachten.) Misschien had men wat columns als uitgangspunt kunnen nemen?

#4.2 karin - Reactie op #4.1

Misschien kan je de aflevering eerst nog even afkijken en dan nogmaals reageren.

#4.3 Reinaert - Reactie op #4.2

Dat had gekund en misschien is het verderop beter, maar na 45 minuten is het geduld wel op.

#4.4 karin - Reactie op #4.3

Het zegt misschien meer over jou dan over deze aflevering van Zomergasten.

#4.5 Reinaert - Reactie op #4.4

Natuurlijk zegt dat iets over mij. Na 45 minuten van de circa180 was ik verveeld. Dat mag. Knap dat anderen het wel volhouden.
En ik wil best geloven dat de rest van de avond “geweldig” was. Dat heb ik dan gemist.

#4.6 Gerard - Reactie op #4

Ik vind het een van de beste afleveringen van Zomergasten die ik ooit gezien heb. Deels waarschijnlijk omdat ik groot gedeelte jaar in Zuid Afrika woon.

#4.7 patlednor - Reactie op #4.6

het spijt mij zeer maar ik ben nu wel nieuwsgierig waarom u het grootste deel van het jaar in Zuid-Afrika woont.

#5 Jaap Mees

Beste Max, knap de kern geraakt van deze Zomergast Simon Kuper. Ik vond dat de uitzending langzaam opgang kwam het eerste half uur, maar vanaf het moment dat Kuper over Zuid-Afrika begon te praten echt begon. Moedig dat hij als Jood zijnde de Palestijnen de grote slachtoffers van nu noemt.

#5.1 patlednor - Reactie op #5

Waarom is bij een genocide de slachtoffers bij naam noemen moedig?

#5.2 Joost - Reactie op #5.1

Omdat hij als Jood daarmee de Joodse staat bekritiseert, en helaas is het een feit dat hem dat in eigen kring kwalijk genomen gaat worden. Voor mij (en jou?) is dat makkelijker omdat er niets vanaf hangt en het ons niets zal kosten.

#5.3 patlednor - Reactie op #5.2

dank voor je uitleg op kleuterschoolniveau maar ik zou toch echt een meer diepgaand antwoord waarderen.
zo blijven we namelijk in dat kringetje van wie het grootste slachtoffer is ronddraaien. de man in kwestie kan zich namelijk nog uitspreken hierover terwijl de mening van de slachtoffers in Gaza er helemaal niet toe doet.

#5.4 Joost - Reactie op #5.3

Soms is het simpel, patje

#5.5 Rigo Reus - Reactie op #5.4

Patje

Niveautje hoor, jammer.

#5.6 P.J. Cokema - Reactie op #5.5

Tja, wie zelf over ‘kleuterniveau’ begint moet natuurlijk uitkijken voor de boemerang….

[toevoeging] Overigens noemde ‘patje’ zich elders in onze reactiekolommen ‘jantje’ dus blijkbaar niet geheel afkerig van verkleinnaampjes. [/einde toevoeging]

#5.7 Joost - Reactie op #5.5

Je verontwaardiging is weer heerlijk selectief

#5.8 Paul Arts - Reactie op #5.1

Moedig was om het fragment, waarbij Arendt het project Israel bekritiseert, te laten zien. Daar wordt in mijn ogen te weinig bij stil gestaan omdat het bekende predikaat voor je het weet op je voorhoofd plakt. Naast haar interne reden om de oprichting van Israel te betwijfelen, is er er nog wel een aantal op te noemen. Zover ging Kuper helaas niet, het moest wel gezellig blijven op zondagavond.

#6 Edwin van Staalduinen

Vanaf het moment dat ik keek naar Simon Kuper , en Griet pakte het mij , en kon mijn aandacht er bij houden. Vond het vorige week met Eus dat ik afhaakte , heb nu echt alles gekeken , en vond het man met verhaal , en het is journalist denk dat hij later brak met emoties , ik vind Griet moet groeien in haar rol , maar vind dat ze het met respect doet ! Ze heeft te maken met voortgangers , wie hier bekend mee waren ! Geef haar nog de kans ! Vind het zeer prettig om naar te luisteren !

#7 M. slot.

IK heb nog nooit iemand zo diep gaand over het wereld , een overzicht gehoord ,en zou er een boekwillen
lezen ,

#7.1 jantje - Reactie op #7

waarom niet wat vaker over die grote wereld op Sargasso lezen?
is goedkoper en leuker

#8 Ro

De don’ts van het interviewen ten spijt…
Op vele fronten een zeer geslaagde Zomergasten-aflevering. Simon Kuper stelde nergens teleur en had zo goed nagedacht over wat hij wilde laten zien en waarom, en legde dat zo goed uit, dat je als kijker wel moest blijven kijken. Elk fragment was raak en veelal verrassend.
Kuper liet zich niet van de wijs brengen door de matige interviewstijl.
Max schrijft dan wel “De uitstekende Griet op de Beeck” maar dat zij uitstekend werk verricht, heb ik tot nu toe niet kunnen ontdekken.
Top drie van don’ts door Griet volop gepraktiseerd:
1. Overkill aan bekrachtiging, door voortdurend te hummen en te knikken en hardop te zeggen dat je de geïnterviewde zo goed begrijpt of, erger nog, dat je het helemaal met hem eens bent. Who cares! Wees geen kwijlende schoothond.
2. Niet echt luisteren. Niet geïnteresseerd zijn. Dus géén echte vervolgvraag stellen die inhaakt op een ontboezeming van de gast. Getuigt van gebrek aan durf, angst dat je de draad kwijt raakt en coute-que -coute vasthoudt aan je eigen spoorboekje. Hierdoor mis je wezenlijke informatie.
3. IJdelheid. Jezelf onnodig op de voorgrond plaatsen, jouw mening opdringen. Te omslachtig sorry zeggen als je een fout maakt, te lange intro’s, verkeerde samenvattingen die slim lijken maar de plank misslaan.

De don’ts van het interviewen ten spijt, was het een gedenkwaardige tv avond. Vanwege Kuper.
1 t/m 3 toepassen, of beter niet toepassen, simpelweg samen te vatten als vaker je mond houden en beter luisteren, levert komende weken hopelijk betere Zomergasten op.

#8.1 Molovich - Reactie op #8

Goede punten wel. Hoewel ik het met die ijdelheid mee vond vallen. Persoonlijk vond ik haar vragen en houding dienstbaar voor een prettig gesprek. Ze leek me wat nerveus en onwennig in deze rol, dat wel.

#9 Maarten

Prima recensie van een boeiende avond. Aanvankelijk was ik bang dat het een erg lange avond zou worden, omdat ik Kuper geen sprankelende persoonlijkheid vind (in elk geval geen figuur om gezellig mee de kroeg in te gaan), maar de getoonde fragmenten en Kuper’s uitleg erbij maakten veel goed. Opeens was de uitzending voorbij.

#10 Friedy Schepers

Een hele mooie recensie, waarvoor dank!

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

| Registreren

*
*
*