Recensie Zomergasten | Jaap Goudsmit

Serie:

RECENSIE - In het allerlaatste fragment van Zomergasten met viroloog en epidemioloog Jaap Goudsmit, zagen we Robert Redford in een reddingsvlot op de oceaan dobberen. Hij had net zijn zeilboot zien zinken. Er was geen voice-over, Robert Redford praatte ook niet tegen zichzelf, we moesten het dus met Redfords mimiek doen. Hij keek vrij onbewogen naar het zinken van zijn boot. Alsof de ernst van de situatie niet tot hem doordrong. Er viel natuurlijk ook weinig aan de situatie te doen. Het was niet alsof Redford in staat was zijn boot het zinken te beletten. Het zou ook geen enkele zin hebben om de handen ten hemel te richten en ‘waarom’ te schreeuwen naar onze Lieveheer. Niet veel later opende Redford een doos waarin een sextant zat en een kaart van de oceaan.

Volgens Jaap Goudsmit stond deze scène uit zijn keuzefilm All Is Lost symbool voor het leven. Er zijn twee zekerheden: we worden geboren en gaan dood. Wat er tussen die twee gebeurtenissen gebeurt, dat is afhankelijk van een combinatie van toeval, kennis, intuïtie en de al dan niet aanwezige bereidheid om iets aan je situatie te doen. Het deed mij ook wel denken aan de coronacrisis, waarbij Redford in zijn reddingsvlot symbool staat voor de hele wereld. Het zinkende schip was ons vertrouwde wereldbeeld waarin alles maakbaar was en goed zou komen zolang we maar de juist koers aan zouden houden. Maar ons wereldbeeld is gezonken, we blijken nog kwetsbaarder dan we al dachten. En nu dobberen we rond en moeten we al dobberend zien uit te vogelen hoe zo’n sextant werkt.

Ik moest ook denken aan wat Jaap Goudsmit vertelde over 11 september 2001. Op het moment dat het eerste vliegtuig in de toren vloog, was hij bezig een vergadering voor te zitten van The International AIDS Vaccine Initiative (IAVI) in een gebouw met zicht op de Twin Towers. Terwijl ze naar het rokende gebouw keken, vloog het tweede vliegtuig de andere toren binnen. In het fragment dat Goudsmit ons toont, vertelt een ooggetuige wat hij had gezien. Na het tweede vliegtuig, begrijpt de man meteen dat het een terroristische aanslag betrof. Bovendien begint hij te huilen. Goudsmit verbaast zich erover dat deze man én wist wat hij zag (een terroristische aanslag) én wist hoe hij moest reageren (het huilen). Persoonlijk denk ik dat de man deze reactie heeft, doordat om hij wordt geïnterviewd en daardoor wordt gedwongen om na te denken over wat hij heeft gezien. Maar Goudsmit ziet een enorm contrast met zichzelf: hij had geen flauw idee wat hij zag. Samen met zijn medewerkers wilde hij zelfs de vergadering voortzetten. Dat wilden ze wel ergens anders doen. Ze gingen naar buiten. Dwaalden rond en kwamen bij de East River terecht waar ze bleven staan, niet goed wetend wat te doen. Toen er vervolgens steeds meer mensen aan kwamen lopen die onder het stof zaten, besloten ze hun hulp aan te bieden. Ze liepen het eerste het beste ziekenhuis binnen, maar het ziekenhuis had geen hulp nodig. Zeker niet van een groep virologen. Dit was niet hun ramp.

Het duurde ongeveer een week voordat Jaap Goudsmit een beetje begon te begrijpen waarvan hij getuige was geweest. En dat de zwarte streepjes die hij uit de Twin Towers zag vallen mensen waren. Met het instorten van de Twin Towers begon langzaam maar zeker ook het beeld dat Goudsmit van Amerika had in te zakken. Ineens zag hij de tegenstellingen veel sterker, de verschillen tussen arm en rijk, tussen wit en zwart, tussen invloedrijk en machteloos. En hoe dat eigenlijk door de hele geschiedenis van Amerika zat verweven. Daarvoor was Amerika het beloofde land. En het zou nog steeds zijn vluchthaven zijn mocht het hier mis gaan, maar zo vanzelfsprekend als het eerst was, is het niet meer. Het heeft hem wakker geschud: hij had niet opgelet, terwijl zijn moeder hem nog zo op het hart had gedrukt dat wel te doen.

Zoals het even duurde voordat Goudsmit begreep wat er op 11 september 2001 in Amerika was gebeurd, zo lijkt het wel vaker even te duren voordat het kwartje valt. Hoe zijn leven in elkaar zit en is verlopen, laat Goudsmit zien aan de hand van een aantal zorgvuldig gekozen fragmenten. Het aardige van deze fragmenten, is dat ze vaak symbool staan voor iets anders. (Zie ook het reddingsvlot van Robert Redford.) Met een fragment uit The Dallas Buyers Club (waarin een cowboy aids krijgt en zelf op zoek gaat naar geneesmiddelen die de Amerikaanse gezondheidsindustrie hem niet wil leveren), wil Goudsmit laten zien onder welke druk hij stond toen hij een aids-vaccin zocht (en tot zijn grote spijt met veel tamtam aankondigde terwijl het nog niet goed was). Een fragment over een Japanse sushimeester staat symbool voor zijn daarop volgende carrièreswitch: Goudsmit zegt de academische wereld vaarwel en gaat voor een farmaceut werken. De sushimeester liet hem inzien dat hij niet meer zoveel met ideeën bezig moest zijn, maar daadwerkelijk iets moest maken. Het heeft, volgens Goudsmit zelf, een betere wetenschapper van hem gemaakt.

Een fragment uit The Race for Everest, is enerzijds aanleiding om te praten over de stiefvader van zijn moeder (met wie hij altijd op zondag naar de bioscoop ging om naar documentaires te kijken) en anderzijds staat het voor hem symbool voor serendipiteit. Oftewel: hoe succes altijd een combinatie is van een gedegen voorbereiding, toeval en het talent om te begrijpen hoe je het toeval naar je hand kan zetten.

De documentaire Hoop Dreams (over twee talentvolle basketballers die een leven in armoede hopen te ontsnappen) staat dan weer symbool voor de invloed van verwachtingen (zowel de eigen verwachtingen als die van de buitenwereld) op het individu. Daarnaast is het aanleiding om te vertellen over de depressie waarin hij in zijn tienerjaren zat. En dat hij deze, naar eigen vermoeden, heeft overwonnen door te basketballen.

Het fragment voor Hoop Dreams is afkomstig uit Hedda’s Oorlog, een korte documentaire gemaakt door zijn eigen dochter, over zijn eigen moeder, Hedda van Gennip-Postma, die getuige was hoe haar grootouders werden afgevoerd voordat ze in Auschwitz werden vermoord. In het fragment zie je hoe ze in New York aan een chassidische jongen die vraagt of ze het dagboek van Anne Frank kent, vertelt dat zij Anne Frank niet nodig heeft. Haar hele klas was gedeporteerd. Twee fragmenten na Hoop Dreams zien we een satirisch lied over de Duitse raketgeleerde Werner von Braun, een lied dat op een grammofoonplaat stond die hij van zijn vader had gekregen. Goudsmit vertelt zijn vader wel te kennen, maar er nooit een relatie mee te hebben opgebouwd. Janine Abbring vraagt of hij niet boos is op zijn vader. Maar nee: zijn vader had zijn ouders afgevoerd zien worden, hij heeft een excuus, vindt Jaap Goudsmit.

Hoe de zeventienjarige Goudsmit in de depressie terechtkwam, durfde hij niet te zeggen. Wars als hij is van al te goedkope psychologie. Het leek hem ook niet zoveel te interesseren. Het was zo. En hij had er mee te dealen. Hij heeft er ook mee gedeald. En toen het voorbij was, was het voorbij.

Het leek mij tekenend voor Jaap Goudsmit: hij weigert te vroeg eenvoudige conclusies te trekken (dat heeft hij wel afgeleerd toen hij te vroeg dacht een aids-vaccin te hebben gevonden), ook niet over het coronavirus. Hoewel we inmiddels al veel meer weten dan een paar maanden geleden, weten we nog heel veel niet. En is het nog maar de vraag hoe lang het duurt voordat er een vaccin is dat aan de juiste veiligheidseisen voldoet. En als het er is, moeten we nadenken over de vraag aan wie je het moet geven. En als er de komende paar jaar geen vaccin is, is het de vraag hoe we daar dan weer mee om moeten gaan. Allemaal vragen waarop Jaap Goudsmit geen antwoord heeft.

Jaap Goudsmit begon de avond met een fragment van de Amerikaanse satirische nieuwssite The Onion: een reportage over bullshit, waarin onder andere een deskundige wordt opgevoerd die vertelt dat hij heeft gestudeerd en daarom de juiste man is om een paar mooi gekleurde grafieken te laten zien. Goudsmit waarschuwt ons: hij mag dan wel een viroloog zijn, dat betekent niet dat hij iets weet over dit coronavirus. Eigenlijk, zegt hij, weet niemand iets over dit coronavirus. Al die deskundigen lullen maar wat. Hijzelf incluis.

Hij vertelt dat je als deskundige ook de rol aanneemt van deskundige: alsof je weet waarover je het hebt. Het lijkt me geen valse bescheidenheid maar een oprechte waarschuwing niet te hoog van de toren te blazen (en om, als kijker, niet alles even serieus te nemen). Toch denk ik dat het ook werkt zoals bij de toevallige passant in het 911-fragment die én begrijpt wat er gebeurt én begrijpt hoe hij moet reageren: doordat hij wordt geïnterviewd wordt hij gedwongen zijn gedachtes op een rijtje te zetten en er woorden aan te geven. En als je dan het talent en de kennis hebt om iets zinnigs te zeggen, dan zal dat ook lukken.

Reacties (10)

#1 Reinaert

“Er zijn twee zekerheden: we worden geboren en gaan dood. Wat er tussen die twee gebeurtenissen gebeurt, dat is afhankelijk van een combinatie van toeval, kennis, intuïtie en de al dan niet aanwezige bereidheid om iets aan je situatie te doen.”
Deze mantra was al snel duidelijk en werd niet echt uitgediept. Dat leverde oersaaie tv op. Ik ben iets na 22.30 afgehaakt.
Dat de VS de VS niet meer was zoals Goudsmit er eerst naar keek, daarop had kunnen worden ingezoomd. Ook de rol van al die vermeende deskundigen had beter benoemd kunnen worden. Misschien iets over de huidige stand van zaken rondom het HIV virus.
Verder dan aanstippen kwam het niet. Dat mag de interviewster en haar redactie zich aantrekken.

  • Volgende discussie
#2 Eric Holleman

Abbring moet het interviewen nog leren. Nog te vaak intervenieerde ze met eigen meningen en samenvattingen die de doelgroep van dit programma echt niet nodig heeft. Jammer, want Goudsmit werd daardoor gehinderd in zijn betoog. Ooit zag ik een VPROinterview in een golfclub in Eindhoven. De interviewer was niet in beeld en sprak nauwelijks. Zonder sturing zag de kijker hoe de bekakte leden van de club zich onsterfelijk belachelijk maakten. De kunst van een goed interview is om jezelf weg te cijferen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 MrOoijer (Jan van Rongen)

@0: kijk elk jaar uit naar je besprekingen van Zomergasten – ook dit jaar een fijn stuk! Kleine correctie: niet aidsvirus maar aidsvaccin in de 5e alinea.

En overigens ben ik van mening dat Abbing het dit jaar niet goed doet. Te veel interrupties.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Max Molovich

@3: Thanks, zowel voor het compliment als voor de opmerkzaamheid.

Abbring lijkt dit jaar inderdaad niet zo goed te zien waar de echt interessante punten zitten. Elk gesprek lijkt wat meer te herbergen dan eruit komt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Reinaert

@4: Jouw recensie is inderdaad een keurige samenvatting. Maar ook niet meer dan dat. Lovend kan de recensie terecht niet zijn. Zonde van zo’n kanjer als gast. Er is niet “wat” maar heel veel meer uit te halen.
Daarnaast zou Abbring op de momenten dat de gast los lijkt te komen, die gast eens minder vaak in de rede moeten vallen; het gesprek niet om willen buigen naar haar voorkeuren. Dat is volstrekt onnodig en contra productief.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 m jegen

super irritant steeds weer die onderbrekingen van de interviewster.

waarom werd ook niet een vraag gesteld over dat Nederland in juni al mee heeft gedaan aan de aankoop van 300 miljoen doses kansrijke coronavaccins door onze ‘”gezondheidsminister”” Hugo de Jonge??? En mogelijke verplichtstellingen met een vaccinatiepaspoort erbij??? Dat leek mij een boeiend actueel en belangrijk thema voor dit interview.
Wel duidelijk gaf hij aan, dat een “veilig” vaccin minimaal 6 a 7 jaar duurt om te ontwikkelen (voorzover het uberhaupt veilig kan zijn).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Max Molovich

@5: Ik hoop altijd wel wat meer dan een samenvatting te geven. Om de samenhang te vinden en te verwoorden wat je niet meteen ziet. Meestal zie ik pas als ik het een jaar later teruglees of dat is gelukt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 beugwant

@2: De zomergasten zijn gelukkig van een wat ander kaliber.

@4: Abbring lijkt erg vast te zitten in een denkraam waarin gasten met joodse wortels daar niet alleen iets mee móeten doen, maar ook nog op een bepaalde manier. Ze wekt de indruk er moeite mee te hebben als iemand dat op zijn eigen manier doet, of zelfs helemaal niet cq het geheel voor zich houdt.
Ik houd de Nederlandse tv niet zo bij, maar is er nog een andere programma dat diep genoeg gaat om haar daar over aan de tand voelen?

O, en wie heeft dat foutrode hemmetje van haar gebillijkt? De kleur leek -zeker in het begin- heel lelijk op het scherm te reflecteren en bovendien waren de schouders van de mouwaanzet absoluut niet geschikt om mee aan een tafel te zitten. Een stablouse werd een zitblues.
Of was die opstaande rand bedoeld om een vogeltje erop te laten landen zodat die een vraag kon influisteren?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Eric Holleman

@Beugwant
Van vogeltjes heb ik geen verstand, maar uw eerste opmerking was wel raak. Joden en Negers horen in de slachtoffermodus te zitten anders kan de gutmensch zich niet profileren. Maar wat als Goudsmit nu eens geen trauma heeft van de holocaust die hij niet heeft meegemaakt, maar van heel slimme voorouders en de scheiding van zijn ouders? Met zo’n alledaags probleem valt er weinig te scoren door de interviewer.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Oud Zeikwijf

Dank Max voor de uitgebreide samenvatting en analyse. Ik wil altijd alles onthouden maar dat is onmogelijk, dus blij met dit geheugensteuntje.
Ik heb van a tot z enorm genoten van deze uitzending. Ook ik ben gecharmeerd van de subtiele overwegingen van Jaap Goudsmit.
Wel eens met de kritiek van meerdere lezers over het interrumperen van J. Abbring. Tot 2 keer toe vertelde Jaap dat hij afgevallen was van zijn Candideoptimisme omtrent de wereld. Als hij details wilde geven hoe fout het nu wel ging/zou gaan, werd hij beide keren bruut gestopt. Terwijl dat mij nou juist bere-interessant leek.
Het pijnigt mij dit te schrijven, want de voorgaande jaren vond ik Janine Abbring een verademing in de zomergasten interviewersreeks.

  • Vorige discussie