Recensie Zomergasten | Carola Schouten

RECENSIE - De vorige zittende politicus die in Zomergasten plaatsnam tegenover Janine Abbring, was de nimmer aan zichzelf twijfelende Eric Wiebes, Minister van Economische Zaken en Klimaat. Het contrast met Carola Schouten (de vijfde Zomergast van 2020 en de zittende Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kon bijna niet groter zijn.

Ik heb het stukkie nog even opgezocht dat ik twee jaar geleden had geschreven. Wiebes zette zichzelf neer als een problem solver: iemand die problemen analyseert en oplossingen vindt. Janine Abbring deed haar best om Wiebes op zijn blinde vlekken te wijzen, maar het lukte niet. ‘Wiebes is iemand die zijn eigen denkfouten niet ziet omdat hij zichzelf zo slim vindt dat hij denkt niet in staat te zijn denkfouten te maken’, schreef ik toen.

Net als Wiebes heeft Schouten op negenjarige leeftijd haar vader verloren, maar verdere overeenkomsten zag ik niet. Want in tegenstelling tot Wiebes, is Schouten voortdurend bezig met de vraag of ze het wel goed doet. Of ze de juiste beslissingen neemt. En of ze nog wel oog heeft voor de mensen die haar beleid zullen raken. Hoe vaak zie je een zittende politicus zo openhartig vertellen over haar twijfels en drijfveren? Zelden tot nooit, en het is een verademing. (Tijdens de uitzending schijnt er een aantal boeren per tractor naar het Mediapark te zijn gereden om hun onvrede te uiten over het beleid van Schouten. Ik neem aan dat de betreffende boeren de uitzending hebben gezien en, bittere tranen wenend, na afloop hun vergeving hebben aangeboden. Vergeving die Schouten op haar beurt dan weer huilend zou hebben weggewuifd. Waarna de boeren en Schouten tezamen, in navolging van Bono in het laatste fragment van de avond, Yahweh hebben aangesproken om hun handen te leren het juiste te dragen, in plaats van altijd maar weer die vuist te maken.)

Ja ja, tegen het eind kreeg de avond zowaar een religieus tintje. De avond die begon met het lijden van Gert-Jan Theunissen tijdens de Tour de France van 1989 de Alp d’Huez opreed. Schouten was elf toen, haar vader was twee jaar daarvoor overleden, haar moeder runde de boerderij en voedde drie kinderen op. Had ze dan tijd om naar de Tour te kijken? Welzeker, vooral ook via de radio. ‘Iedereen heeft immers een radio in de melkput’, zei Abbring toen. (Een opmerking die mij deed vermoeden dat Abbring zelf ook is opgegroeid op een boerderij, want welk normaal mens gebruikt de term melkput nu?) Na de Alpe d’Huez gingen we naar het door drugsdealers en drugstoeristen geteisterde Spangen, waar Schouten na haar studie in Tel Aviv terechtkwam. Samen met kind. ‘Ik ga een minister van landbouw niet vragen naar de bloemetjes en de bijtjes’, zei Abbring, ‘maar een kind krijg je niet zomaar.’ Het was inderdaad geen onbevlekte ontvangenis geweest. Schouten ging nog steeds om met haar familie in Tel Aviv, maar ze had destijds besloten om haar kind zelf op te voeden. Wat me wel opviel: ze sprak steeds over ‘familie’, niet over haar geliefde, of de vader van haar zoon. Ik heb geen flauw idee of ik daar iets achter moet zoeken, ik vermoed van wel, maar wat ik er precies achter moet zoeken, weet ik niet, en het gaat me natuurlijk ook geen ene reet aan. En u ook niet.

Carola Schouten was begin twintig, ze was zwanger en ging bij het Ministerie van Sociale Zaken gaan werken. En nu, zo’n negentien jaar later, is ze Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Het kan verkeren, zullen we maar zeggen. De voedselkwaliteit kwam trouwens niet echt aan bod in deze uitzending, de landbouw en de natuur wel. ‘Het spagaatministerie’ noemde Abbring het herhaaldelijk. Hoe ze landbouw en natuur naar elkaar toe wilde trekken, vertelde ze aan de hand van drie fragmenten. Het eerste fragment was afkomstig uit de documentaire The Biggest Little Farm, over een boerderij waarvan de eigenaar het ecosysteem in evenwicht brengt. Het overschot aan eenden laat ie los in een boomgaard, waar de eenden de slakken eten en de bomen bemesten. In de koeienvlaaien zitten maden die de kippen lekker vinden. Met andere woorden: in de stront van de een, leeft het eten van de ander. In Overstag zagen we een voorganger van Schouten, namelijk Sicco Manshholt die van 1945 tot 1958 minister van Landbouw en Visserij was. Met zijn bescheiden instelling en zijn voortdurende bereidheid om op zijn eigen beslissingen te reflecteren en waar nodig te veranderen, bleek Mansholt een rolmodel voor Schouten. Ook inhoudelijk bleken er overeenkomsten, want net als Mansholt toen, probeert Schouten nu om een juiste balans te vinden in een veranderende wereld. En in het derde fragment zagen we Rem Koolhaas die in New York de toekomst van de landbouw liet zien. ‘Wij als plattelanders moeten het lef hebben om aan stedelingen te laten zien wat we doen’, horen we een plattelander in plat Rotterdams zeggen terwijl hij middenin Manhattan naast een tomatenkas staat.

Tot zover haar ministerie, het bleek tijd om de diepte in te gaan. Te beginnen met een fragment uit Golda, een documentaire over Golda Meir, de eerste en enige vrouwelijke premier van Israël. Op de dag dat Egypte en Syrië Israël binnenvielen en de Yom Kippoeroorlog begon, sprak zij het volk toe. Schouten zag twijfel. Twijfel, terwijl ze vastberadenheid wil uitstralen. Ze moet laten zien dat ze weet wat ze moet doen, wat het plan is, maar in de praktijk is dat vaak niet zo. ‘Soms moet je kiezen tussen pijnlijk en pijnlijk en daar kun je niet van weglopen’, zegt Schouten.

Het liefst had ze vervolgens een stuk voorgelezen uit Is Dit Een Mens van Primo Levi, dat ze eens in de drie jaar leest omdat ze zichzelf maar niet kan voorstellen dat Auschwitz echt heeft plaatsgevonden. En om zichzelf in te prenten dat je altijd naar de mens moet blijven kijken. En dat je de mens nooit moet beoordelen naar de groep waartoe hij behoort. En dat je je altijd moet afvragen of het beleid dat je bedenkt, recht doet aan de mensen die het treft. Wezenlijke vragen, die elke beleidsmaker zich zou moeten stellen.

Waarna Schouten nog een diepere drijfveer aanboorde met de film The Two Popes. Daarin vraagt Paus Benedictus (Antony Hopkins) aan de latere paus Franciscus (Jonathan Pryce) of hij zijn opvolger wil worden. Franciscus zegt dat dit onmogelijk is, waarna we zien waarom: ten tijde van de junta in Argentinië is hij niet in staat zijn vrienden uit de martelkamers te redden. Aan het eind van het fragment zien we dat Franciscus van een van die vrienden vergiffenis krijgt. Zichzelf vergeven blijkt echter veel moelijker. Na afloop van het fragment is Schouten in tranen. Wat haar precies raakt, is moeilijk te zeggen. Zelf zegt ze dat het ontroering is, dat dit de essentie van haar geloof weergaf. Ze lijkt zich te spiegelen aan Franciscus die zijn verantwoordelijkheden bekijkt in het licht van zijn eigen tekortkomingen. De vraag: ben ik wel goed genoeg voor de taak die ik krijg toebedeeld? En dat, hoezeer je ook aan jezelf twijfelt, en hoeveel moeite het ook kost om jezelf te vergeven, er altijd nog die ene God is die niet belooft dat de wereld perfect is, maar wel dat hij altijd bij je is.

Nadat we een fragment hebben gezien uit Stad van Verlangen, vertelt Schouten waarom ze zo graag in Tel Aviv komt. In Tel Aviv doet het er niet toe wie je bent en tot welke groep je behoort. Daar staat de vraag centraal: wie wil je zijn? Volgens Schouten misschien wel de belangrijkste vraag die er is. In het fragment vertelt iemand dat Jeruzalem en Tel Aviv tegenpolen zijn van elkaar. Jeruzalem is serieus, Tel Aviv is vrolijk. Ze zijn als een batterij: de polen hebben elkaar nodig om energie te genereren. Het leek mij dat Carola Schouten in Nederland als Jeruzalem is, maar in Tel Aviv als Tel Aviv. Daar is ze vrij, hier is ze minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Serieus, bescheiden, plichtsgetrouw en nooit zonder twijfel. Ik moest ook denken aan Bertrand Russell, die ooit dit schreef: ‘The fundamental cause of the trouble is that in the modern world the stupid are cocksure while the intelligent are full of doubt.’ Ik hoop maar dat ze zich met al haar twijfels staande weet te houden tussen de woedende boeren en zelfgenoegzame Eric Wiebesjes van deze wereld. Ik denk het wel.