Klassieker | Effi Briest

RECENSIE - Als er één klassieker in de Duitse literatuur is die de ongelijkheid tussen man en vrouw aan de kaak stelt, dan is dat Effi Briest. Deze roman van Theodor Fontane verscheen in 1896. Net als Anna Karenina en Madame Bovary is Effi Briest een realistische roman. Fontane concentreert zich niet alleen op de leef- en gevoelswereld van een jonge barones, hij slaagt er in om de motieven van alle personages en daarmee de Pruisische samenleving inzichtelijk te maken. Effi Briest is een hoogtepunt uit de Duitse literatuur, niet alleen vanwege de mooie taal, maar ook omdat het je de sleutel geeft om alle rolmodellen uit die tijd te kunnen begrijpen.

Effi wordt op haar zeventiende door haar ouders gekoppeld aan de twintig jaar oudere Geert von Instetten. Baron von Instetten is een goede partij, hij heeft voortreffelijke vooruitzichten. Het enige wat Effi zorgen baart, is dat haar aanstaande man er nogal wat principes op nahoudt. Effi houdt niet van regels, zij houdt juist van het gevaar. Na de bruiloft gaat het stel in een afgelegen badplaats in Vorpommern wonen. Geert von Instetten neemt zijn huwelijk serieus, maar zijn carrière ook. Daardoor is Effi vaak op zichzelf aangewezen in het saaie dorp Kessin. Majoor Crampas verschaft haar afleiding, samen rijden ze graag paard over het strand en door de bossen. Over de precieze aard van de relatie zwijgt Fontane, maar door de briljante dialogen valt er genoeg te raden voor de lezer.

Het opmerkelijke van de affaire is dat Effi weliswaar weet dat ze te weinig weerstand biedt aan Crampas, maar ze voelt zich er niet schuldig over, iets wat in die tijd eigenlijk wel gemoeten had. En nog erger: Effi weet zeker dat haar affaire met liefde niets te maken had. Fontane laat in het boek zien hoe de moraal en het recht in dit soort situaties altijd aan de kant van de bedrogen man staat, ook al heeft hij zelf wel wat steken laten vallen. Maar Geert van Instetten is zelf ook slachtoffer: hoewel hij eigenlijk nooit last heeft gehad van Effi’s vriendschap met Crampas, vindt hij het belangrijker zijn eer te verdedigen dan zijn goede huwelijk te behouden.

Effi Briest verscheen aanvankelijk als feuilleton in een Duitse krant. De hoofdstukken zijn gebaseerd op een waargebeurd verhaal: Elisabeth van Plotho was ongeveer hetzelfde overkomen als Effi. Ook Elisabeth werd na een buitenechtelijke liefdesaffaire afgedankt door haar man en haar familie. Gelukkig liep het met haar beter af. Elisabeth vond wel een nieuwe levensvervulling: zij werd verpleegster. Niet gek dus dat in de meest recente verfilming van Effi Briest 2009 de filmmaakster koos voor een andere afloop dan in het boek en Effi wel een nieuwe kans in het leven gunt.

De roman werd vaker verfilmd. Veel kijkers prezen de zwart-wit versie van Fassbinder uit 1977 met Hannah Shygulla in de hoofdrol, maar mij is de Oost-Duitse verfilming uit 1968 veel liever. Weliswaar is de sfeer als in een hysterische heimatfilm uit de jaren vijftig, maar de dialogen zijn meestal letterlijk uit de roman overgenomen en worden vloeiend neergezet door de acteurs. Niet voor niets wordt deze versie nog wel eens aangeraden aan middelbare scholieren. Als je het boek uit hebt of juist niet wilt lezen, dan kun je op Youtube de film bekijken. Na acht videoblokjes van vijftien minuten heb je een goede indruk van het gehele drama.

Effi Briest, Theodore Fontane, 1896.