PRISM is uitwas van een groter probleem

OPINIE - PRISM is slechts een uitwas van een veel groter probleem: u wordt door uw eigen overheid onvoldoende beschermd.

Er is grote verontwaardiging over PRISM ontstaan, het geheime Amerikaanse afluisterproject waarbij veiligheidsdiensten direct toegang hebben tot het verkeer van de belangrijkste internetdiensten. Zonder verdenking kan het digitale doopceel van iedere overzeese burger (u en ik dus) worden gelicht. Het feit zelf is niet verrassend, maar wel de schaal waarop.

In Den Haag is het opvallend stil gebleven. Jacob Kohnstamm, voorzitter van het College Bescherming Persoonsgegevens, mocht even krachteloos boos worden in het Achtuurjournaal. Minister Plasterk verwees de zaak snel door naar Brussel. En onze volksvertegenwoordigers – nooit te beroerd om na ieder wissewasje woedend, kwaad, verontwaardigd of geschokt te zijn – houden zich stil.

En daar ligt een veel groter probleem.

Het kernprobleem is namelijk dat de VS een zeer ruime opvatting heeft over wat onder hun jurisdictie valt. Het PRISM-programma vindt zijn legitimering in de PATRIOT Act. Die wet is keer op keer gebruikt om overzeese informatie als Amerikaans te bestempelen om daarmee alle officiële juridische kanalen te omzeilen. Het simpele feit dat de Google, Facebook, Yahoo!-data via een Amerikaanse server lopen (ook al bevinden zender en ontvanger zich in het buitenland), is genoeg om afluisteren te rechtvaardigen.

Deze opvatting leidt al jaren tot conflicten.

Dezelfde redenering zagen we in 2005, toen de SWIFT–affaire aan het licht kwam. Omdat een deel van de servers van deze faciliteerder van het internationale betalingsverkeer in de VS staan, mochten de Amerikaanse veiligheidsdiensten al het verkeer aftappen van de regering-Bush.

Twee jaar later schreef ik een verhaal over hoe de Amerikaanse overheid Nederlandse en Europese banken onder druk zetten om klantgegevens af te staan in het kader van veiligheids- of strafrechtelijk onderzoek. Dit buiten de normale juridische kanalen om. Wat mij toen opviel, was de gelatenheid waarmee de Nederlandse autoriteiten dit accepteerden. We spraken bijvoorbeeld een directeur van toezichthouder DNB en ach, die vond het niet nodig om zijn collega van het College Bescherming Persoonsgegevens op de hoogte te stellen.

Sindsdien borrelt de discussie over de reikwijdte van de PATRIOT Act af en toe op, zoals onlangs met onze paspoortgegevens. En telkens wordt er een beetje sussend over gedaan: ach, het loopt niet zo’n vaart.

Deze sussende houding lijkt vooral een teken van onmacht. Alsof de VS een aantal provisies van de PATRIOT Act afschaffen omdat Ronald Plasterk dat wil. Maar ook op Europees niveau – daar waar wél significant tegenwicht kan worden geboden –  is de reactie tamelijk lauw.

En hier ligt dan ook het echte probleem. Onze eigen overheden staan het toe dat een andere mogendheid uitgebreide dossiers aanlegt over ons en daar allerlei conclusies uit trekt, of die juist zijn of niet. Daar kom je als gedupeerde burger pas achter zodra je de VS binnengaat en buiten de juridische bescherming van de EU of Nederland komt.

Door programma’s als PRISM voetstoots te accepteren worden EU-burgers feitelijk aan de nukken van de Amerikaanse justitie onderworpen. En dat  is geen comfortabele positie en een veel groter probleem dan de ongerichte dataverzameling die nu aan het licht is gekomen. In plaats van Kohnstamm even te laten stampvoeten, zou Plasterk – en zijn EU-collega’s – eens kunnen beginnen om een duidelijke grens te trekken.

Verder lezen:

Dit weekend is een aantal interessante opinies en analyses verschenen.

Maureen Dowd maakt gehakt van Obama in The New York Times.

Bruce Schneier houdt een goed pleidooi voor meer lekken over dit soort programma’s.

Niet alleen de dataverzameling is significant, ook hoe die data worden gecombineerd met andere bronnen, zegt Tom Simonite van MIT.