ANALYSE - Ali Khamenei, de ‘opperste leider’ van Iran, is een nieuwe Hitler. Aldus de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman gisteren in een interview in de New York Times. Dat is de kern van de boodschap die hij bij zijn bezoek aan de VS wilde overbrengen. Er is een nieuw wereldwijd gevaar, een nieuwe Hitler, en net als zeventig jaar geleden moet de Verenigde Staten ten strijde trekken.
Of het ooit zo ver zal komen, is zeer de vraag. De haat jegens de ayatollahs zit diep, en dreigende taal kan altijd, maar het nucleaire verdrag met Iran is niet opgezegd en Trump heeft de verkiezingen gewonnen met de belofte dat hij geen militaire avonturen zal beginnen. En grootschalige, officiële deelname aan een oorlog tegen Iran zou een héél gevaarlijk avontuur zijn. De prins zal voorlopig genoegen moeten nemen met gespierde taal vanuit Washington.
Maar ook voor de Saoedi’s is dreigende taal nuttiger dan daadwerkelijk de Perzische Golf oversteken. Het leger heeft zijn handen vol aan Jemen. Het opkloppen van de dreiging is voorlopig vooral nuttig voor binnenlands gebruik. Alle Saoedi’s moeten nu achter de kroonprins staan. Want hij kan die steun hard gebruiken.
De prins bedreigt namelijk niet alleen Iran, maar ook de binnenlandse conservatieve geestelijken. Hij wil van Saoedi Arabië een modern land maken. Er liggen megalomane plannen op de tekentafel – maar de Amerikaanse investeerders moeten er eerst van overtuigd dat Saoedi-Arabië een ‘normaal’ land is. De meest pijnlijke afwijkingen van dat ‘normaal’ worden nu in snel tempo weggewerkt. En dan hebben we het natuurlijk over de positie van de vrouw én van andersgelovigen, de niet-functionerende arbeidsmarkt en de verstikkende saaiheid van het land.
Zoals gebruikelijk is (en verstandig) verdedigt Salman de maatschappelijke hervormingen als een terugkeer naar de ware islam, in de tijd van de Profeet. Toen had je ook theaters, vertelt hij de New York Times, en mannen en vrouwen konden toen vrij met elkaar omgaan. Daar vallen de nodige vraagtekens bij te zetten, maar zijn bedoeling is goed. En:
The first commercial judge in Medina was a woman!
Vrouwen mogen dus best (niet-religieuze) hoge posities innemen. Dat was niet tegen de islam van toen:
Or do you mean the Prophet was not a Muslim?
Interessant is dat het bij zijn ‘terug naar de ware islam’ niet om een maar twéé inspiratiebronnen gaat. De Profeet en een jaartal:
Do not write that we are ‘reinterpreting’ Islam — we are ‘restoring’ Islam to its origins — and our biggest tools are the Prophet’s practices and Saudi Arabia before 1979.
Weinig lezers zullen weten wat er toen is gebeurd. Welke dramatische gebeurtenis hier gecorrigeerd moet worden. Wie dat weet, begrijpt veel beter waar Salman mee bezig is.
Op 20 november 1979 (de eerste dag van het jaar 1400 in de islamitische jaartelling) werd de Kaäba in Mekka onverwacht bestormd door honderden gewapende strijders. Zij beschouwden hun leider Juhayman al-Otaybi als de mahdi, zeg maar de messias, die vanuit de ‘gezuiverde’ Kaäba de wereld zou gaan veroveren. De overvallers verschansten zich in de gangen, kelders en kamers van de Grote Moskee rondom het heiligdom, en de Saoedische strijdkrachten stonden machteloos. De autoriteiten konden kiezen tussen een enorm bloedvergieten (op heilige grond), gecombineerd met grootschalige verwoesting, of de luchtmacht moest het hele complex, de Kaäba incluis, tot de grond toe platbombarderen. Meer mogelijkheden waren er niet.
De geestelijken waren furieus. Vijftig jaar eerder hadden zij met het huis Saoed een overeenkomst gesloten: de wahabbitische geestelijken zouden de Saoeds door dik en dun steunen, als de Saoeds beloofden de heilige plaatsen voor altijd en eeuwig te beschermen. En nu bleek dat de Saoeds volledig hadden gefaald. Niemand had de samenzwering (die achteraf forse proporties bleek te hebben gehad) zien aankomen, niemand had de overvallers tegengehouden en men kon ze dus ook niet verdrijven. Die overeenkomst, het fundament onder de religieuze staat, was niets meer waard.
En dan moest het ergste nog komen. De enige manier om de sekte te verdrijven met een kans op behoud van de Kaäba, was het invliegen van gespecialiseerde eenheden. De Amerikaanse navy seals ging iedereen veel te ver; het werd een Frans eenheid. En dus, adding insult to injury, moest het belangrijkste heiligdom van de islam opengesteld en betreden, nee: gered worden door een grote massa gewapende ongelovigen. De Fransen hadden ongeveer een week nodig om het complex schoon te vegen, en vertrokken stilletjes. De wereld dacht: weer een terroristische aanval afgeslagen. De schade valt mee, lieten de Saoedi’s weten. Maar de schade aan hun prestige was immens.
Achtendertig jaar lang moesten de Saoeds deze schande dragen. Voor de strengsten der wahabbitische geestelijken hadden ze voorgoed afgedaan. (De samenwerking met de Verenigde Staten in de beide Golfoorlogen was mooi aanvullend bewijs voor hun afvalligheid.) Al die tijd wisten de geestelijken elke maatschappelijke verandering tegen te houden. Want zij vertegenwoordigden immers de ware, zuivere islam. De Saoeds moesten dat opnieuw bewijzen – bijvoorbeeld door braaf te luisteren naar de geestelijken.
Het is die vernederende verhouding waar Salman nu een einde aan wil maken. Het land moet weer vooruit. Terug naar vóór 1979, toen de Saoeds nog de baas waren.
Salmans opmerkingen over ‘restoring islam’ zijn natuurlijk niets nieuws. Het is de traditionele rechtvaardiging voor het introduceren van niet-traditionele veranderingen. Maar waar het om gaat is dat juist híj deze woorden in de mond neemt. Dat de prins durft te zeggen wat de ware islam is. Dát is de Saoedische wereld op zijn kop.
De vraag is of de geestelijken hun machtsverlies zullen pikken. Voorlopig zorgt de oorlogsstemming ervoor dat eventuele kritiek op de prins niet populair is. En een oorlog tegen de sjiitische Hitler, daar kunnen ze toch geen bezwaar tegen maken?
Reacties (7)
Ik ben wel benieuwd welke gevolgen die spierballentaal richting Iran heeft voor de vrij grote groep Sjiieten die in Saoedi-Arabië woont. Worden zij als 5e colonne bestempeld?
Het nieuws lijkt me eerder dat de kroonprins die afgelopen maand als een Saoedische versie van Vladimir Poetin met buitengerechtelijke maatregelen zijn tegenstanders en rivalen en masse vleugellam heeft geslagen, de behaagzieke babbelaar Thomas Friedman heeft ingevlogen om dat alles te verkopen als een positieve hervormingsagenda.
Een pr-praatje voor Amerikaanse consumptie dus.
Aangezien Friedman een slippendrager van de macht is, kust hij gaarne de kont van de vorst. Maar Friedman zit er wat het Midden-Oosten betreft al sinds jaar en dag naast.
Een ‘Arabische Lente’ schrijft hij.
Friedman toont daarmee aan niks van de Arabische Lente te hebben begrepen. De Arabische Lente was een reeks volksopstanden tegen dezelfde autocratische heersers die al decennialang machtsstructuren handhaven waarin de macht, de baantjes en de weelde onder een kleine elite wordt verdeelt, terwijl het volk daar niet van meeprofiteert.
Een autocratische vorst die de macht naar zich toetrekt en een deel van die elite kalt stellt is daar niet een voorbeeld van, maar juist het tegenovergestelde.
Het is alsof je de bloedloze paleiscoup in Zimbabwe prijst als ‘democratiseringsproces’, niet snappend dat het gezicht van de dictatuur nu gewoon wordt vervangen door zijn secondant van de afgelopen decennia, omdat de oude garde de macht niet uit handen wil geven.
’t Is leuk en aardig hoor, dat een agressieve autocraat in Saoedi-Arabië zogenaamd nieuwerwetse opvattingen verkoopt als de oorspronkelijke islam, maar ’t komt er toch op neer dat ‘ie een overambitieus manneke met een alleenheerserscomplex is, die zowel in eigen land als in de regio de boel op scherp zet door jan en alleman tegen zich in ’t harnas te jagen, in plaats van naar harmonie te zoeken.
Dat kan al met al niet goed aflopen.
@2: Friedman heb ik nooit begrepen eerlijk gezegd. Zijn hele prestige bestaat uit het schrijven van een column in een krant waar hij er niet de hele tijd naast zit. Waarom dan die messias-status?
@3: ik heb dat dus ook met heel veel nederlandse columnnisten. Holman, Ephimenco of Veelo: waarom? Waarom betaalt iemand ze voor die drek?
@3 Omdat hij met de rijken en machtigen verkeert, en voortdurend de bestaande machtsstructuren van legitimiteit voorziet dmv een woordenbrei die doorgaat voor liberaal sausje?
Hij heeft in de jaren tachtig verslag gedaan van de Libanonoorlog (de slachting in de kampen Shabra & Shatila) en later als correspondent in Jeruzalem van de eerste Intifada. Daar heeft hij twee Pulitzers mee gewonnen.
Overigens wordt er al meer dan tien jaar de draak met Friedman gestoken.
Noam Chomsky omschrijft de functie van apparatsjiks en ideologen (economen, journalisten, schoolmeesters, etc.) binnen communistische en kapitalistische systemen scherp:
Het gaat Prins Salman denk ik meer om politieke en economische macht dan om geestelijke macht.
Hij voert met Amerikaanse wapens een vuile oorlog in Jemen en begint een conflict met Qatar om de baas te kunnen blijven op het Arabisch schiereiland.
Hij noemt de Iraanse leider ayatollah Khamenei de nieuwe Hitler. Iran is volgens Trump en de regering van Israël het grote kwaad in het Midden-Oosten.
Onlangs mocht een Israëlische generaal in een Saoedische krant uiteen zetten dat Iran Saoedi-Arabië in de tang neemt via het noorden (Irak, Syrië, Libanon) en het zuiden (Jemen). De informele contacten tussen Israël en Saoedi-Arabië nemen toe.
Salman heeft de Palestijnse president Abbas laten weten dat hij Trumps ‘vredesplan’ moet aanvaarden of aftreden.
Gaat dit over godsdienst of over oorlog?
De woorden van Thomas Friedman over de jonge prins zou je kunnen betitelen als ‘hopeloos genuanceerd’ …