COLUMN - Het is Romeinenweek, dus ik dacht: laat ik er eens een Romeinse godheid tussendoor doen. En welk lid van de bonte club van antieke bovennatuurlijke wezens ligt dan meer voor de hand dan onze eigen Nehalennia?
Lange tijd was ze alleen bekend van enkele in 1647 ontdekte reliëfs uit Domburg, die allemaal bij een brand verloren zijn gegaan, op drie na. Twee daarvan zijn te zien in het Zeeuws Museum en de derde in de Brusselse Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Van de verloren reliëfs bestaan tekeningen. Daarnaast waren er ooit twee reliëfs in Keulen, maar die overleefden de oorlog niet. Steeds was een vrouw in een lange jurk afgebeeld, meestal gezeten op een troon, met een mand appels op schoot. Soms een hond erbij, vaak een scheepje. Dat was de godin Nehalennia dus. Meer wisten we niet.
En toen, in 1970, werden er ineens 122 bij ontdekt. Ik geloof dat het begon met een visser die bij Colijnsplaat een rare vondst deed, vervolgens kwamen de onderwaterarcheologen en later werd het materiaal uit de Oosterschelde overgebracht naar het Rijksmuseum van Oudheden. Foto’s vindt u in de digitale database.
Nehalennia (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)
Je ziet het er nu niet meer meteen aan af, maar het was mooi spul. Kostbaar ook. De reliëfs zijn namelijk gemaakt van natuursteen, dat van Bonn over de Rijn en Waal naar Zeeland moest worden getransporteerd. Er is nog een andere aanwijzing dat de reliëfs niet werden opgericht door de Bataaf, Cananefaat, Frisiavoon of Menapiër met de pet: er staan inscripties op. Dat is hoogst opmerkelijk in een samenleving waarin niet iedereen kon lezen en schrijven. Dat die teksten in het Latijn zijn gesteld, is eigenlijk ook wat curieus, want de godin zelf heeft geen Latijnse naam en leek in niets op de klassieke Romeinse godinnen.
De inscripties zijn niet heel lang, maar soms valt er iets van te maken, zoals van de inscriptie van een Marcus Secundinius Silvanus, handelaar in aardewerk, die een ere-inscriptie oprichtte omdat zijn lading bij een vaart naar Brittannië bewaard was gebleven. We kennen deze familie uit Keulen en het is aannemelijk dat deze Marcus zijn hele leven heeft doorgebracht op de grote rivieren en de Noordzee.
Het is maar één klein doorkijkje naar een oeroude cultus. Frustrerend weinig. Wat van offers ontving de godin? Waren er mythen? Wat is de rol van de hond, van de mand met appels, van het scheepje? Hoe zag de eredienst eruit? Werd van iemand die Nehalennia vereerde, een bepaalde vorm van gedrag verwacht? Waarom lijken de afbeeldingen sprekend op die van Herecura, een godin die vooral bekend is uit het gebied van de Adriatische Zee? Leeft Nehalennia voort in de naam ‘Neeltje Jans’?
We hebben geen flauw idee. Ooit riepen schippers haar aan in levensbedreigende situaties, ooit was ze belangrijk. Op wat kleine doorkijkjes na, is ze volkomen vergeten. 486 woorden in een column op Sargasso. Relevantie nul. Vergeten, verdwenen, verzwolgen, fascinerend.
Reacties (15)
Relevantie nul.
Naast alle reli-discussies is een vergeten godin best relativerend. Dat is geen nul-relevantie.
Vergeten, verdwenen, verzwolgen, fascinerend.
Best goed om zoiets in herinnering te brengen, zie hierboven.
En verder: welke onverlaat komt er op het idee een Romeinenweek in te stellen. Een rechts-radicale fascist? Want dat waren de Romeinen natuurlijk wel. Toch?
Of gaan we over een tijdje de Duitser verheerlijken/herdenken in een Duitserweek?
Kul en onzin dus.
Historisch besef moet anders kunnen.
Bij zo’n godin hoort een apart volkje. Ik neem dan aan dat de leden ervan het Gysselings spraken en donker haar hadden. Dat laatste is een apart Zeeuws genetisch trekje dat verkeerdelijk aan Spaanse bezetters uit de 17 eeuw is toegeschreven. Het ligt ook niet voor de hand dat ze de nogal wilde vissers en jagers zijn waar Caesar het over had.
Ik zeg: opgraven al die boel. Meer, meer, meer.
Er is een fossiel slakje naar de godin vernoemd, Gibbula nehalenniae, drie miljoen jaar oud, bekend uit de ondergrond van Zeeland. Blijkt op een verkeerd type exemplaar te zijn gebaseerd en zal dus net als de onbegrepen godin weer in de vergetelheid raken. Mooie parallel. Dank voor weer een mooie overweging @0.
@1: QWERTY: Je reactie is te leuk om niet wat uitgebreider op in te gaan. Ik heb via de redactie geprobeerd je mailadres te krijgen, zodat ik het even met je kan kortsluiten, maar dat is niet gelukt. Je krijgt morgen of overmorgen een speciaal stuk – waarom Romeinen geen fascisten zijn, waar dat idee vandaan komt (je bent de enige niet) en waarom een Romeinenweek eigenlijk best nuttig is.
Altaren voor Nehalennia, wie wordt daar beter van? Hoe kan dit hebben gewerkt?
Kleine dorpen aan de kust, zijn die niet cultuur-etnisch trots op die prachtige offerblokken voor hun eigen godin? Pak die kans als een vorm van tolwinning of als vergoeding voor loodsdiensten in de naam van Nehalennia. Honderden prachtige eerbewijzen in hun dorp en daarbuiten aan henzelf onder auspicien van de machtige Romeinen. Die dorpjes werden zo anders dan dat van Asterix, bij Toutatis.
@4: Dat is aardig @Jona, ik vond die -6 al wat extreem. En ik begrijp natuurlijk ook wel dat Romeinen zeker geen fascisten zijn in de moderne zin. Bundeling van krachten is nog wat anders. Maar goed, ik hou van gechargeerd reageren en dat impliceert dat soort misverstand zaken. Ik zie je stuk tegemoet.
Maar waarom er nou speciaal een Romeinen-week is, daar ben ik best benieuwd naar. Ik wacht eigenlijk ook op de Frankenweek, Griekenweek (al zijn die in NL wat minder van belang) en wellicht is Batavierenweek nog wel aardiger. Wel tegelijk met de Friezenweek dan hè. Misschien is Vaticaanweek ook aardig, dat zijn uiteindelijk in NL overheersers zonder land geweest.
NB: mijn nick hier is met een niet werkend emailadres. Ik heb daar redenen voor. Mocht je echt redenen hebben om te emailen dan kan ik daar natuurlijk wel voor zorgen, ik neem aan dat jij makkelijker te bereiken bent :)
Hond: symbool voor trouw.
Appels: vruchtbaarheid.
@7: Is middeleeuws, ik weet niet of dat in de Romeinse tijd ook al zo was. Met name van die hond vraag ik me dat af. Het heiligennet (jaja!!!) zegt hierover : In de Grieks-Romeinse mythologie [hoort de hond] bij de god Hermes of Mercurius.
Verder:
Symbolen van aap tot zwaan zegt toch iets anders. Cerberus is niet echt een trouw beestje. Is ook niet Romeins, maar waken zou me – zeker in de context als beschreven- niet verbazen. Nehalennia zou dan de [bewaakster]godin van de vruchten van de aarde (de appels) kunnen zijn waar de hond haar helpt met bewaken. Aardewerk is dan ook [een vrucht van de] aarde.
Als ze verder niet beschreven is zal het wel een erg lokale godin zijn geweest van lage rang. Minder dus een Romeinse godin dan een godin van de Lage Landen. Scheepjes varen met producten is altijd risicovol geweest.
In de middellandse zee en op de Rhone vinden ze prachtige dingen in boten. In NL dus blijkbaar alleen godinnen in het zand.
[Ik verzin ze waar je bij staat.]
edit: klinkt niet echt strijdig met wat Herecura was of deed.
@8
Ja, Christelijke invloeden (die dus later verschenen) erbuiten laten is belangrijk. Overigens zijn de meeste oude Indo-Europese religies verwant. De pantheons van de Kelten en Germanen zijn verwant aan die van de Romeinen en Grieken en zelfs het Hindu pantheon. Uit die andere tradities valt dus een en ander te beargumenteren over Nehalennia maar het blijft bij speculatie.
@9 Bij de Hindus en Grieken zie je wel sterke infiltratie van de landbouwcultus die door de Indo-Europeanen is overrompeld, met haar goddelijke stieren, heer van de onderwereld met drietandige speer en gulzige moedergodin. Dus ook daar moet je voorzichtig mee zijn als je gaat vergelijken.
@10
En de Griekse en Romeinse religies ware sterk beinvloed door de Egyptische religie die niet Indo-Europees was. Dat klopt allemaal, daarom blijft het dus bij speculatie maar in de tijd dat Nehalennia aanbeden werd waren er ongetwijfeld sterke overeenkomsten tussen haar cultus en die van vergelijkbare goden tot in India aan toe, dat is toch best knap voor zulke volkeren die nauwelijks van elkaars bestaan afwisten.
Een klein beetje ‘reclame’ … :-)
Een paar jaar geleden publiceerde ik mijn research naar Nehalennia in “Nehalennia, godin van de zeekust”.
340 pagina’s, paperback
157 gekleurde en 45 zwartwit illustraties en 14 kaarten
ISBN 978-90-8548-299-4
Uitgeverij: Gigaboek
http://www.gigaboek.nl
De klaptekst luidt:
In dit boek is heel veel materiaal samengebracht rondom de godin Nehalennia. Bovendien worden er enige verrassende nieuwe zienswijzen gepresenteerd.
Het gebied waar ze werd vereerd – in het huidige Zeeland – wordt historisch en actueel beschreven en de geschiedenis van haar votief-altaren uitvoerig verteld.
Een flink aantal bijzonder mooie Nehalennia-stenen zijn in kleur afgebeeld, deels in historische etsen, deels in actuele foto’s, voor zover het nog bestaande stenen betreft.
Het gebied van de godin wordt uitvoerig in een historisch perspectief gezet, inclusief de hydrogeografische ontwikkelingen vanaf de late steentijd tot in de middeleeuwen. Dit en ook de geschiedenis van de kolonisatie van Zeeland worden met deels nieuw getekende kaarten geillustreerd.
Het tijdperk van de romeinse overheersing, de tijd van de Nehalennia-cultus, wordt vanuit verschillende invalshoeken plastisch beschreven.
Dit wordt gevolgd door uitvoerige uiteenzettingen m.b.t. de oorsprong en betekenis van de naam Nehalennia, de invloedssferen van de godin en de samen met haar afgebeelde symbolen.
Na deze duik in het verleden wordt in een laatste hoofstuk verduidelijkt in welke vormen de godin tegenwoordig in kunst en religie weer tot leven is gekomen.
Een uitvoerig trefwoordenregister rond het boek tenslotte af.
@12: Kijkijk, een hele cultuur – of moet ik zeggen cultus – rond Nehalennia. Als ik dat had geweten had ik niet gereageerd.
Misschien moet je dat boek niet onder de naam GardenStone publiceren maar gewoon onder je eigen naam. Of staan er staatsgeheimen in dat boek?
@13: Ach, GardenStone is al zolang mijn schrijversnaam, dat ik daar maar bij blijf. Het scheidt ook mijn privé leven wat van mijn werk als auteur.
Er staan geen geheimen in het boek … geheimen zou ik niet publiceren, dan zouden het immers geen geheimen meer zijn. :-)
De stand van zaken in het laatste hoofdstukje, waarin de stand van zaken rondom een tegenwoordige Nehalennia-verering onder de aandacht komt, zou ik geen cultus willen noemen, zoveel is het niet. Behalve in enige pagane religies was er rond Nehalennia ook een dansproject en een tentoonstelling van een aantal prachtige levensgrote zandsculpturen. In Domburg is een hotel Nehalennia, in Colijnsplaat en het Archeon zijn nagebouwde tempeltjes die er mogelijk zo uitzien als de Nehalennia tempels in de eerste eeuwen – die hebben voornamelijk toeristische achtergronden.
Maar het boek is voor 95 % of meer een historische studie naar de vondsten en de interpretaties ervan.
@12: NEHE in Nehalennia bevat dezelde IE-wortel als in NEStor en Neleus. Betekent: doen terugkeren. Heb ik van Prof. Kuiper.
Νεσ τωρ en Νηλευσ –> Νεhε λαος hij die zijn volk doet terugkeren.
Ook geNEZEn bevat dezelfde wortel.