ACHTERGROND - U hebt de beelden ongetwijfeld gezien: aanhangers van de zogenaamde Islamitische Staat vernietigden oudheden in het museum van Mosul. Ik ga er niet naar linken, om redenen die u zo zult horen. Dat hoeft ook niet: u bent mediavaardig genoeg om te weten dat de vraag niet is wát het nieuws is maar waaróm het nieuws is. Waarom kreeg u deze beelden te zien?
Het is namelijk, om te beginnen, bepaald geen nieuws dat religieuze fanatici de musea in het Midden-Oosten plunderen of kapot maken. Een maand geleden werd het museum van El Arish in Egypte onder handen genomen. Dat kreeg u niet te zien. De musea van Deir ez-Zor, Palmyra, Malawi en Bani Walid zijn eveneens geplunderd en ook dat was geen echt nieuws.
Wat u dit keer te zien kreeg, was bovendien maar een heel klein deel van het verhaal. Die musea worden namelijk geplunderd met een concreet doel: de voorwerpen verkopen aan rijke westerlingen. De kleitabletten uit het museum van Mosul, ooit opgegraven in de Assyrische hoofdstad Nineve, lijken al eerder te zijn verkocht (al is een deel van de collectie in veiligheid gebracht in Bagdad). Wat u vorige week zag was slechts de vernietiging van het onverkoopbare materiaal: standbeelden die te groot waren om te vervoeren en te bekend om te verkopen, samen met gipsafgietsels van voorwerpen in westerse musea. De echte schade was al eerder toegebracht. Dit was slechts het laatste bedrijf, vergelijkbeer met een soldaat die nog even een handgranaat werpt in een al geplunderd huis.
Maar zelfs als we beelden zouden hebben van het wegnemen van kleitabletten, sierraden, zegelringen, munten, aardewerk en kleine sculptuur, zagen we maar één helft van het verhaal. Naast de dief staat immers de heler. Dat is niet zelden een Amerikaanse christen die spullen wil hebben die hem dichter bij de Bijbel brengen, bijvoorbeeld omdat ze afkomstig zijn uit de bijbelse stad Nineve.
De helers komen niet in beeld: we weten nog niet wie het Iraakse materiaal hebben gekocht. Over Egypte, waar de vernietiging en verkoop van oudheden wat eerder zijn begonnen, hebben we echter wel wat duidelijkheid en hier is de wetenschappelijke schade in beeld te brengen.
Er zijn namelijk papyri opgedoken die afkomstig zijn van zogeheten kartonnages (het papier-maché-deel van een mummie). Dat is niets nieuws, maar het interessante is nu dat ze te jong zijn. Egyptologen meenden te weten dat kartonnages werden gemaakt tot het begin van de jaartelling. Bij de nu opgedoken papyri behoren echter een fragment van het evangelie van Marcus, een tekst die pas rond het jaar 70 n.Chr. is geschreven, en fragmenten van de dichteres Sapfo, die zijn gekopieerd in de derde eeuw n.Chr. Met andere woorden: de Egyptenaren zijn langer doorgegaan met het maken van kartonnages dan oudheidkundigen dachten.
Dat is nieuws, maar de wetenschappelijke opwinding gaat meteen over in frustratie, aangezien we die onverwacht jonge kartonnages niet meer kunnen bestuderen. Ze zijn immers kapot gemaakt. In het geval van het Marcusevangelie waren het Amerikaanse christenen die onvervangbare wetenschappelijke data vernietigden, en voor de Sapfo-papyri zijn vier andere herkomsten genoemd, maar het staat vast dat momenteel in Egypte op grote schaal jonge kartonnages worden gesloopt. De aanwinst van de verzamelaar is zo het verlies van de wetenschap en de mensheid.
We hebben dus een giftige cocktail, waaraan islamitische plunderaars in diverse landen, gewetenloze tussenhandelaren en westerse afnemers elk bijdragen hebben geleverd. Wat de schade in Irak en Syrië is, kunnen we door de parallel met Egypte vermoeden, maar we weten het momenteel nog niet. Het filmpje is in feite totaal oninformatief.
Wat ons terugbrengt op de vraag waarmee we begonnen: waarom kregen we het getoond? Waarom is juist dit gefilmd? Ik vrees dat het antwoord hetzelfde is als voor de onvergelijkbaar veel verschrikkelijkere beelden van mensen die worden gedood. ISIS is, met een woord van de Turks-Amerikaanse archeoloog Ömür Harmanşah, een gruwelijke reality show.
The violence is choreographed and planned precisely for the video footage to be produced – a visual spectacle of violence to be shared by us in social media. By sharing these videos, we become ISIS’s media outlets who disseminate and propagate their ideology.
En niet alleen dat. Door de vernietiging te tonen, geeft de zogenaamde Islamitische Staat aan dat veel werelderfgoed toch al kapot is, dat verdere protectie vergeefs is en dat oudheidkundigen eigenlijk maar belachelijk zijn als ze hun bezorgdheid uitspreken. Het einde van de bescherming van het erfgoed is een voldongen feit en u mag het dus gewoon kopen – en de oorlogskas van ISIS spekken. Hoe lucratief die handel is, bleek toen een USB-stick werd gevonden met een deel van de administratie van de verkoop van oudheden uit het Syrische Al-Nabk: ISIS had zo’n zesendertig miljoen dollar binnengehaald. Het delen van het filmpje op de sociale media is een soort wapen waarvan ISIS propagandistisch en financieel profiteert. Ik link er daarom niet naar.
Het is om moedeloos te worden, maar bedenk ook dit: het bodemarchief is onvoorstelbaar groot. Al zou ISIS zich een jaar lang uitsluitend bezighouden met het kapotslaan van beelden, dan nog is het grootste deel intact. Ik weiger te denken dat bezorgdheid en verontwaardiging belachelijk zijn.
**
Tot hier en niet verder. Ik ben de komende tijd voor mijn werk in Iran, waar toegang tot het internet niet zo vanzelfsprekend is als in Nederland, en ik zal na terugkeer druk zijn met een nieuw tijdschrift over de Oudheid. De tijd die ISIS zo haat.
Mijn plaats wordt tijdelijk overgenomen door wetenschapsjournalist Marcel Hulspas. Als u mijn stukken leuk vindt en geïnteresseerd bent in het tijdschrift, dan is deze link voor u; als u blij bent dat ik vertrek, geef uw vijanden dan deze link.
Reacties (13)
Jona, hou het heel in Iran (ik weet uit eigen ervaring dat het momenteel een oase van rust is) en dank voor deze krekheldere uiteenzetting.
Media laten zich veel te veel gebruiken als verlengstukken van de terroristen. Het gaat terroristen er om onrust te zaaien in het kamp van de westerse vijand. Ze zijn daarvoor volledig afhankelijk van de ontzetting die media hier teweeg brengen. Waarom werken media er zo gretig aan mee? Waarom lezen we zo weinig over de plundering en heling die hierboven beschreven staat?
@2:
Wat zijn jouw antwoorden op die vragen?
Naar mijn idee is dit niet zo moeilijk te verklaren, en staat ook al in het stuk van Jona: er zijn geen beelden van. De hele illegale handel speelt zich in het verborgene af; Syrië en Irak, en zeker IS gebied, zijn levensgevaarlijk voor journalisten dus beelden van de schade zijn er ook niet; en de media missen de specialistische kennis om hier uit zichzelf een verhaal van te maken.
In feite is Jona in de unieke positie om dit verhaal de wereld in te krijgen, als expert in zowel de Oudheid als in wetenschapscommunicatie. Hopelijk wordt het opgepikt door andere media.
En over waarom de media meewerkt aan propaganda van IS: ’terrorismebestrijding’ behoort niet tot het takenpakket van de media. Laten we dat vooral zo houden.
@3
“En over waarom de media meewerkt aan propaganda van IS: ‘terrorismebestrijding’ behoort niet tot het takenpakket van de media. Laten we dat vooral zo houden.”
Het aanwakkeren van het conflict behoort ook niet tot het takenpakket maar dat doen ze met groot enthousiasme.
bijvoorbeeld:
http://www.metronieuws.nl/buitenland/2015/03/is-liet-moeder-eigen-zoon-opeten
@4: Als het aanwakkeren is om dat nieuwsbericht te plaatsen, doe jij precies hetzelfde door ernaar te linken.
Ik had dit verhaal nog niet gehoord namelijk, en nu ben ik nog meer geneigd om de strijd tegen IS te steunen, en dat is dus jouw schuld.
Propaganda om de verkoop van oudheidkundige spullen aan het westen te stimuleren en zo IS te bekostigen. Het klinkt nog logisch ook. Ik had er zo nog niet naar gekeken. Dank.
En kom heel terug.
@3: Even een variant op een oud affiche van pacifisten:
Stel er is een terrorist en die wil ons met een terreurdaad vreselijk angst aanjagen, maar hij hoort dat geen enkel medium bereid is er over te berichten….
Je veronderstelt dat de media nu geen rol spelen bij het terrorisme. Dat lijkt mij een grote vergissing. Zonder media bereiken terroristen nooit hun doel.
@5
Goh, mijn schuld.
Nou mijn verontschuldiging dan ook maar.
@7:
Dat veronderstel ik helemaal niet. Ik zeg alleen dat het niet de taak is van de media om aan terrorismebestrijding te doen (al zou de overheid dat maar wat graag willen). De taak van de media is om ons te informeren en eventueel het gebeurde te duiden, en dat kan betekenen dat je dingen laat zien die de terroristen in de kaart spelen.
Overigens is het in het geval van het filmpje met beelden die worden stukgeslagen helemaal niet duidelijk dat dit de terroristen in de kaart speelt. Voor het overgrote deel van de mensen bevestigt dit namelijk het beeld dat IS barbaren zijn die zo snel mogelijk gestopt moeten worden, en draagt het vertonen van dit filmpje juist bij aan de ondergang van IS.
@7: En nu claim jij dat terroristen niets zouden doen als er geen media-coverage is?
Betreffende IS lijkt me dat nogal onwaarschijnlijk, want zij hebben nog een ander doel dan angst zaaien: land veroveren. Dat deden ze al voordat de media zich erop worpen, en ook al op een gruwelijke manier.
@10: Dan zijn het niet enkel terroristen (maar goed, die term is de laatste tijd toch al enorm verwaterd). Je kunt er trouwens niet omheen dat de gefilmde en geregisseerde executies van IS toch echt puur bestaan bij de gratie van de vele media die ze gretig verspreiden. De enorme moeite di bv gestoken werd in de executie van die Jordaanse piloot zou anders ook nogal onverantwoord zijn.
Verder geldt ook in het algemeen: Terrorisme behelst het zaaien van angst onder de algemene bevolking om zo via draagvlak daaronder het beleid van een regering te beïnvloeden. Media spelen daarin een cruciale rol. Zonder verspreiding van de kennis ervan zijn gruwelijkheden, hoe gruwelijk ook, geen terrorisme (eerder sadisme). Als niemand weet hoe gruwelijk je iemand hebt omgebracht, is er aan die gruwelijkheid zelf ook geen enkel nut.
@9:
Die confrontatie is natuurlijk precies waar ze op uit zijn, dus in die zin speelt de aandacht die ze krijgen ze wel degelijk in de kaart.
Dat het niet in hun rationele eigenbelang is om dit soort filmpjes naar buiten te brengen is duidelijk. Maar wie aan zijn rationele eigenbelang denkt gaat sowieso geen oorlog voeren.
@12: Het lijkt mij dat waar een mediaorganisatie dit op moet beoordelen het uiteindelijke effect is, en niet de intentie van de terroristen.
Jouw punt onderstreept nog meer dat het nog niet zo eenvoudig is om het effect van berichtgeving te bepalen
Het is bovendien slechts een van de afwegingen die je moet maken.
@11:
Dat is op zich zo, maar IS is daarbij niet meer afhankelijk van de traditionele media. Een onthoofdingsfilmpje van IS vindt zijn weg naar de doelgroep razendsnel via sociale media, of traditionele media daar dan iets mee doen is bijzaak. Dat is fundamenteel anders dan 10 jaar geleden, toen Osama bin Laden Al Jazeera nog nodig had om zijn boodschap te verspreiden. Traditionele media zijn eerder volgend dan leidend in de verspreiding van dit soort filmpjes.