ACHTERGROND - [Dit is de vierde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die vooral bekend is om zijn ideeënleer, om de aseksuele liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Plato’s filosofie is echter breder en gaat dieper.]
Er valt veel voor te zeggen dat onze hedendaagse maatschappij eerder geregeerd wordt door het geld dan door het volk. In die zin heeft ze meer weg van een Griekse oligarchie dan van de Atheense directe democratie. Daarom is de kritiek die Plato had op de oligarchie, wellicht herkenbaar.
Oligarchie
In een oligarchie, zegt Plato, is geld een doel op zich. Net als democraten hebben oligarchen het niet zo op met kennis en kunde. Of iemand gaat besturen hangt in dit bestuurstype meer af van de inhoud van zijn beurs en zijn connecties, dan van zijn capaciteiten.
In een dergelijke maatschappij is iedereen dus gericht op geld. Mensen lenen geld om macht en status te kopen. Door rente en schuld groeit de kloof tussen arm en rijk. Er kan nooit rust en vrede heersen, want de klassenstrijd zal altijd voortwoeden. Zelfs als die ten einde komt, heerst er onder degenen die aan lager wal zijn geraakt nog altijd criminaliteit.
Tirannie
Volgens Plato is dus ook de oligarchie een staatsvorm waarin het alleen maar mis kan gaan. De tirannie als staatsvorm komt er in zijn analyse echter nóg slechter vanaf. Een tiran denkt enkel aan zichzelf en pleegt daardoor roofbouw op de samenleving. Het volk waarover hij heerst, is altijd arm. Er is meer pijn en lijden dan waar dan ook.
Maar niet alleen het volk, ook de tiran zelf zit in een ‘gevangenis’. Omdat hij geweld gebruikt om aan de macht te blijven, wordt hij altijd bedreigd. Hij is afhankelijk van mensen van het laagste allooi, die hij nooit helemaal kan vertrouwen. Daarom staat hij uiteindelijk altijd alleen.
Timocratie
Voor een timocratie, een militaire dictatuur zoals die in Sparta, kon Plato nog wel wat respect opbrengen. Hier heerst tenminste orde. Maar erg enthousiast wordt hij er ook niet van.
Een timocratie is immers een anti-intellectualistische en materialistische samenleving, waarin mensen het gewoon zijn te likken naar boven en te trappen naar onderen. Het is bovendien een oorlogszuchtige samenleving. Er heerst dan wel orde, maar geen wijsheid, en geen rust.
[Wordt vervolgd. Deze reeks is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.]