ACHTERGROND - Dit is de vijftiende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.
Wat betreft de onsterfelijkheid van de ziel meende Plato een rationeel bewijs te hebben gevonden. Zijn argumentatie gaat ongeveer als volgt:
Wat maakt dat wij een mens als een mens zien, een paard als een paard, en een tafel als een tafel? Iedere individuele verschijning verschilt toch wel iets van het beeld dat we van die dingen bij ons dragen? En toch herkennen we al die voorwerpen meteen als dat wat ze zijn.
De ideeën
Kennelijk, zegt Plato, herkennen wij in de verschillende waarnemingen iets van een abstract begrip. We hebben klaarblijkelijk een blauwdruk in ons hoofd van hoe een mens, een paard en een tafel eruit moeten zien. En dat geldt niet alleen voor het idee van een mens, van een paard en van een tafel, maar ook voor abstracte ideeën als ‘het goede’ en ‘het schone’.
Maar hoe zijn we aan die ideeën gekomen? Volgens Plato is alle kennis bij onze geboorte al in de geest aanwezig. Iets nieuws leren is volgens hem niets meer dan iets herkennen.
Omdat de mens de abstracte vormen kan herkennen, moet hij ze vóór de geboorte van het lichaam aanschouwd hebben. Ziehier Plato’s bewijs voor onsterfelijkheid.
Ideeënleer, vormenleer
Voor Plato’s leer van de abstracte vormen wordt vaak de term ‘ideeënleer’ gebruikt, naar het Griekse woord dat Plato gebruikte: idea. De term ‘vorm’ is echter een betere vertaling, omdat volgens Plato de vormen niet alleen in de gedachten aanwezig zijn, maar ook echt bestaan. Het absoluut schone is volgens Plato niet zomaar een abstract idee, het bestaat in de geestelijke wereld ook echt, als een absolute vorm.
Volgens Plato is het levensdoel van de mens om zijn ziel voor te bereiden op de overgang naar een volgend leven. Dit kan het beste door zich tot de kennis te wenden, en die is te verkrijgen via de rationele analyse, via de filosofie. Het afscheid nemen van het lichaam wordt vergemakkelijkt als de mens zich tijdens zijn leven al tot de abstracte vormen richt, en niet tot de concrete verschijnselen.
Deze reeks is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.