COLUMN - 
Peter Breedveld nodigde Marcel Hulspas uit een stukje op zijn blog te schrijven. Dat werd Is de islam nog te redden?, waarin Hulspas forse kritiek leverde op het meest recente boek van Ayaan Hirsi Ali. Hirsi Ali pleit in haar boek voor een hervorming van de islam en Hulspas betoogt in zijn stuk dat dat met geen mogelijkheid haalbaar is. Een hervorming à la Reformatie in het westen is al lang aan de gang en bestond niet alleen in het westen, maar ook nu binnen de islam vooral uit een fundamentalistische ‘terug naar de wortels’-beweging waar net als destijds weinig heil van te verwachten is.
Hulspas acht het ook buitengewoon onwaarschijnlijk, en volkomen onlogisch om te verwachten, dat moslims zomaar gaan doen alsof bepaalde verzen niet meer in de koran staan: er staat wat er staat en daar ga je niks meer aan veranderen. Van alle oorzaken van extremistisch terrorisme die je zou kunnen aanwijzen, is de islam degene waar je het minste invloed op kunt uitoefenen. Niet eens proberen dus, aldus Hulspas, dat zou maar getuigen van naïef optimisme.
In het Midden-Oosten zal die hervorming er nooit komen en daarvoor noemt hij enkele oorzaken die niets met de islam zelf te maken hebben: corrupte regimes, de Saoedische Wahabieten en hun oliedollars, de frustratie bij de gewone bevolking. Zonder het erbij te zeggen, noemt hij daarmee enkele oorzaken die wellicht wél beter aan te pakken zijn.
Hulspas is bijzonder pessimistisch: “Het enige dat we kunnen hopen, is dat de huidige oorlog tussen soenni en shia zó lang zal duren, en zó bloedig zal worden, dat moslims uiteindelijk leren dat de staat het religieus geweld moet inbinden. Nieuwe dictators zullen daarna voor een verstikkende rust kunnen zorgen. Dat is de enige ‘hervorming’ die we op de lange termijn kunnen verwachten.” Je moet wel een héél groot cynicus zijn als je dat vooruitzicht ‘hoop’ durft te noemen. En het is ook niet het enig denkbare vooruitzicht dat uit een dergelijk bloedig conflict zou kunnen voortkomen.
Voor het westen is Hulspas optimistischer: hervorming zal daar wel plaatsvinden en tot de broodnodige discussie leiden. Voor moderne westerse moslims zal dat ook duidelijk maken wat hun geloof dan wél inhoudt, behalve de ontkenning van wat fundi’s ervan maken, want daar ziet Hulspas een ‘muur van zwijgen’: buiten de ‘gekkies’ horen we van moslims die het wel goed voor hebben met de wereld maar niet hoe zij hun geloof dan wél zien. Naar zijn zeggen is dat ingegeven door de angst van de rekkelijken om door de preciezen voor afvallige te worden aangezien.
Peter Breedveld reageerde de volgende dag met een stuk getiteld Is Marcel Hulspas nog te redden? Daarin spreekt hij Hulspas vooral aan op die ‘muur van stilzwijgen’. Die is er volgens hem niet, maar wordt gecreëerd door de westerse media. Er zijn zat rekkelijken te vinden die ook kunnen uitleggen dat bepaalde koranverzen nu eenmaal in hun tijd en context begrepen moeten worden, maar de media hebben uitsluitend belangstelling voor de preciezen, fundi’s en Hulspas’ ‘gekkies’.
Zo ontstaat niet alleen vanzelf het beeld van een godsdienst die slechts leidt tot gevaarlijke gekken, maar ook van een wereld waarin die godsdienst allesbepalend is. Tegenover die focus op ‘islam’ stelt Breedveld een hele reeks sociale, economische en politieke oorzaken die evengoed – in zijn visie beter – kunnen verklaren waarom er zoveel geweld speelt in de ‘islamitische wereld’. Naast de steun voor corrupte regimes, (neo)kolonialisme en militair ingrijpen laat hij zeer eloquent zien dat al het persoonlijke politiek is, en andersom:
dat een vader de wapens oppakt als hij zijn zoon aan stukken gereten ziet worden, dat een moeder, gek van verdriet over het verlies van haar kinderen, een bomgordel omdoet en zich troost met de gedachte, de illusie, dat ze haar schatjes straks in het hiernamaals zal terugzien
Ik denk dat Peter Breedveld zich niet heeft gerealiseerd dat hij met die laatste illusie aangeeft dat islamitische ideeën wel degelijk een rol mee kunnen spelen in het besluit tot geweld, en zo Hulspas een klein beetje in de kaart speelt. Hij doet dat grootschaliger met zijn opmerking dat Indonesische vrijheidsstrijders zich geïnspireerd voelden door de koran (al vind ik dat persoonlijk niet echt een goed voorbeeld van ‘terroristen’).
Het grappige is dat beide heren het eigenlijk met elkaar eens zijn. Hulspas geeft een aantal goede redenen om kritiek te uiten op het idee dat de islam hervormd moet worden en Breedveld draagt daar extra redenen aan bij. Breedveld wijst op de vrijwel exclusieve belangstelling in de westerse media voor alleen de meest extreme en gevaarlijke moslims waar Hulspas erkent dat er altijd gekkies zullen zijn.
Maar beide verklaringsmodellen schieten ook schromelijk tekort. Zo is Hulspas’ idee dat terrorisme mede wordt ingegeven door de inhoud van de islam alleen al op zuiver statistische gronden onhoudbaar. De beste manier om dat te laten zien, is te verwijzen naar een website getiteld the Religion of Peace, een rechtse haatsite (a pluralistic, non-partisan site volgens henzelf) die een standpunt aan de man wil brengen dat nog veel verder gaat dan dat van Hulspas: de islam is terrorisme.
Daartoe houden ze alle gewelddaden wereldwijd bij die in naam van de islam heten te zijn zijn gepleegd sinds 9/11 en dat zijn er een boel: 27.322 toen ik het vandaag checkte. De makers hopen dat de schrikbarende hoogte van dat getal enig gewicht in de schaal legt, maar wie een beetje kan rekenen (moslims wereldwijd: 1,6 à 2,1 biljoen en 9/11 was 5.189 dagen geleden) kan puur rekenkundig maar tot één conclusie komen: het aantal tot terrorisme geneigde moslims is juist schandalig laag. Zó schandalig laag, dat het veronderstellen van een verband tussen islam en terrorisme een lachertje wordt. Het verband tussen het aantal ooievaars en het aantal geboorten in een regio is stukken beter gedocumenteerd.
Hulspas blijkt zich daar ook van bewust te zijn. Herhaaldelijk benadrukt hij dat de islam maar één oorzaak is en en passant noemt hij andere oorzaken die niets met het geloof te maken hebben. Hij weet dus dat zijn verklaringsmodel tekort schiet en geen volledige verklaring vormt.
En ook Breedvelds idee dat de oorzaak van terrorisme gezocht moet worden in sociaal-politieke omstandigheden, en dan met name de nogal schadelijke wijze waarop het westen zich al decennialang met het leven in niet-westerse landen bemoeit, schiet tekort. De bemoeienis van het westen met andere landen houdt namelijk niet op bij de islamitische wereld. Ook elders zijn voorbeelden te vinden van door de VS gesteunde corrupte en dictatoriale regimes. In het recente verleden heeft het westen niet exclusief bommen gegooid op moslims.
En een knappe jongen die mij kan uitleggen hoe een Amerikaanse bom een rouwende huisvader ertoe kan bewegen los te gaan op… Yezidi’s, Mandeërs en Sji’ieten (zoals iedereen weet immers Amerika’s grootste en meest betrouwbare bondgenoten) of op burgers in Frankrijk (zoals iedereen weet dé grote voorstander van de Amerikaanse inval in Irak).
Reacties (10)
Mooi hoe je de cijfers van die haters tegen ze gebruikt. En ja, zoals altijd ligt de waarheid in het midden. Ontkennen dat moslimterrorisme en de islam met elkaar verbonden zijn is net zo onzinnig als claimen dat het er uitsluitend toe doet.
Als nuancering: Er zijn inderdaad zat andere plekken die te maken hebben gehad met westers ingrijpen, alleen ik vraag me af of er plekken zijn die daar zo lang en gestructureerd mee te maken hebben gehad als het Midden-Oosten.
Ik heb een eerdere verwijzing naar deze blogposts van Hulspas en Breedveld langs zien komen. Als lezer ben ik toch eerder geneigd Hulspas zijn post te aanvaarden, simpelweg omdat Breedveld op zijn typische manier uit de bocht vliegt en Hulspas voor alles en nog wat uitmaakt en cynische ’typos’ maakt. En dat terwijl er best wel het een en ander aangemerkt kan worden op het stuk van Hulspas.
Zo gaat hij nauwelijks in op de ‘vijf centrale voorschriften van de islam, die er volgens Hirsi Ali zijn. Het lijkt me juist niet zo moeilijk om aan te tonen dat die vijf centrale voorschriften die alle moeten verdwijnen, namelijk óf centraal zijn voor haast elke religie, óf juist geen verband hebben met religie, óf juist geen verband hebben met de vermeende kwaadaardigheid van de islam. In plaats daarvan probeert hij Hirsi Ali irrelevant te maken door een ad hominempje:
“Ayaan heeft last van denken in parallellen… Ayaan doet hink-stap-sprong… Ayaan heeft nooit geleerd…”
Nu heb ik het boek van Hirsi Ali niet gelezen, maar denken in parallellen, vergelijkingen trekken is niet slecht op zich, zolang je maar weet waar de vergelijking ophoudt. Op zijn hoogst dat Hirsi daar moeite mee heeft. Zelf denk ik niet dat Hirsi Ali het mis heeft als ze stelt dat de Reformatie aan het begin heeft gestaan van de Verlichting. Door de corruptie en verrijking van de Kerk en haar centrale gezag in de wereldse sfeer werd men aangespoord moraliteit in zichzelf, in het individu te zoeken. En van individuele moraliteit naar een cultuur waarin onafhankelijk denken meer wordt getolereerd, is niet zover. Het verschil met de Islam zit hem erin dat die cultuur van het onafhankelijke denken (Westers) nu juist zowel dominant is, alsook níet het antwoord blijkt op problemen. Een verlichte Islam lijkt me in dat geval dan ook niet mogelijk, om de reden dat het verlichte christendom juist wordt gezien als gefaald. Een Reformatie van de islam waarin nu juist meer nadruk op het collectief ligt, lijkt me waarschijnlijker. En of dat een islam is die harmonie wil afdwingen door het zwaardere, of door samenzang, durf ik niet te zeggen.
Ook vind ik de stap die Hulspas maakt raar: na jaren oorlog zouden soennieten en sjiieten zich maar makkelijk neerleggen bij de seculiere autoriteit van een staat, hoogstwaarschijnlijk onder een dictator. Waar komt die (seculiere) dictator vandaan? Waarom zou die plotselinge scheiding van staat en kerk zomaar kunnen? Of heeft Hulspas allemaal theocratietjes in gedachten, zoals Iran en het Kalifaat? En waarom zou die toestand dan wél vreedzaam zijn?
Nee, het is geen wonder dat IS zich afzet tegen het Westen, waar ook de meeste terroristen vandaan komen. Het materiële aspect van de Verlichting, het huidige kapitalisme, is niet goed (genoeg) voor hun geweest, en het ‘geestverruimende’ aspect van de Verlichting is zowel beangstigend, maar ontneemt hen ook de hoop op een goed hiernamaals.
Misschien is het grootste probleem nog wel de neiging om één overkoepelend verhaal te willen vertellen over (in dit geval) de moslimwereld, met slechts een beperkt aantal verklarende factoren, en de neiging om daarnaast in dichotomieën te denken: iets is waar óf niet waar. Dus de Islam is wel of niet verantwoordelijk voor het geweld, of het is wel of niet de schuld van het westen.
Niet alleen is dat nogal een uitdaging voor een groep van 1,5 miljard mensen, bovendien is het speelveld voortdurend in beweging. In 2011 nog gingen Arabische burgers massaal de straat op om vreedzame verandering te eisen; In 2015 laat het Westen zich de interventie-kaas van het brood eten door Rusland.
Je kan prima de invloed van religie of het beleid van het westen op de islamitische terreur onderzoeken, als je er maar open voor staat dat het antwoord ook een beetje waar, soms waar, tegelijk wel én niet waar, vroeger waar maar nu niet meer etc. kan zijn. Een brede geopolitieke blik en een smalle psychologische blik kunnen prima naast elkaar bestaan in het verklaren van een terreurdaad. Denken in waarschijnlijkheden en betrek altijd de context erbij.
@3
Het is idd nogal gemakkelijk om één overkoepelend verhaal te willen vertellen over de moslimwereld. En daarbij allerlei statistiek aanwenden voor de persoonlijke kijk op de moslimwereld. Er is domweg niet één verhaal over te vertellen.
En juist daarom blijft de discussie over de moslimwereld doorgaan. Alle posities die worden ingenomen hebben ergens wel een punt.
Hoe dan ook; door terrorisme heeft de islam zichzelf wel op de kaart gezet.
@2: “…. de Reformatie aan het begin heeft gestaan van de Verlichting. Door de corruptie en verrijking van de Kerk en haar centrale gezag in de wereldse sfeer werd men aangespoord moraliteit in zichzelf, in het individu te zoeken” Reeds achterhaalde visie. De reformatie was uiteindelijk net zo dogmatisch zo niet erger dan de Katholieke kerk. In de Republiek bijvoorbeeld waren het de hard-core Calvinisten die juist de tolerantie wilden indammen. Een tolerantie die trouwens stukken minder tolerant was dan we het er tegenwoordig graag doen lijken, maar dat terzijde.
De uitwassen van de katholieke kerk heeft al veel vaker interne hervormers opgeleverd, ver voor Luther en andere figuren uit de reformatie. En al die hervormers net als Luther, Calvijn etc wilden allemaal terug naar een puur christendom uit vervlogen tijden (herkenbaar?). Dat terug naar jezelf etc was bijvoorbeeld ook terug te vinden bij Fransiscus van Assisi. ook deze werd aanvankelijk als quasi-ketter/ te radicaal geacht, maar zoals vaker in de geschiedenis, soms loopt het anders en de orde der Fransicanen werd uiteindelijk een van de grotere en bekendere klooster orden. Ik ben zijn naam even kwijt maar een tijdgenoot van Assisi hield soortgelijke ideen op na als Franzl maar deze tijdgenoot is wel ge-eindigt op de brandstapel. Punt dat ik wil maken is dat het idee dat het riedeltje: kritiek op katholiek -> reformatie-> verlichting niet een wet van meden en Perzen is. Anders zou dat al veel eerder zijn gebeurd. Het is veel waarschijnlijker dat de Verlichting veroorzaakt is door een paar kritieke individuen die op de juiste tijd en plaats in de geschiedenis hun ding deden.
De protestanten autoriteiten waren net zo beducht voor en anti-Verlichting als de katholieken. Dus dat hele idee van dat de Islam eerst moet hervormen om dan een eigen soort Verlichting door te maken is een beetje een typisch staaltje westers (paternalistisch) denken. En ik ben geen experts maar waarschijnlijk ook geschiedtheoretisch laakbaar (in de zin van herhaalt de geschiedenis zich, kan je leren van geschiedenis, zijn er lessen uit het verleden te leren en vooral zijn deze toepasbare in andere tijden, in andere regio’s, bij andere culturen etc)
Misschien is het grootste probleem nog wel de neiging om één overkoepelend verhaal te willen vertellen over (in dit geval) de moslimwereld, met slechts een beperkt aantal verklarende factoren, en de neiging om daarnaast in dichotomieën te denken
Dit treffende stukje van Cerridwen kan niet genoeg benadrukt worden. Zodra iemand het heeft over “de” Islam is een serieuze discussie niet meer mogelijk.
(evenals bij “de” bankiers waar ik me wel eens aan bezondig, of “de” wetenschap).
Dat zo’n professioneel skepticus als Hulspas ingaat op een uitnodiging van dorpsgek Breedveld. Je weet toch dat je gebasht gaat worden ook al ben je het voor 100% met ‘m eens? Er zijn leukere manieren van tijdsverspilling.
En een knappe jongen die mij kan uitleggen hoe een Amerikaanse bom een rouwende huisvader ertoe kan bewegen los te gaan op…
De interne conflicten staan deels los van Amerikaanse bommen. Het conflict is zodanig meerdimensionaal dat er geen eenduidige antwoorden meer zijn. Maar het lijkt in elk geval duidelijk dat het christelijke westen al eeuwen lang in het MO aan het kloten is. Een zeker haat van de volken daar tegenover dat vermaledijde westen lijkt niet onlogisch.
Daarnaast zijn er de resources en de klimaatproblemen die conflicten genereren en de lokale bevolking weg doet vluchten.
Maar wat stoort is dat deze vraag op het einde van je stukje komt. Ik snap deze zin eigenlijk echt niet. Zonder enig antwoord, zonder enige schaamte, insinueren dat de problemen eigenlijk gewoon lokaal voor het MO zijn. Wat wil jij eigenlijk hiermee @Richard?
Wat in de hele discussie onbelicht blijft is het schaamteloze, eindeloze gedram van het westen op dat gebied. Een gedram dat tussen de oren zit, dat cultureel is. En ja, zoals je kunt verwachten doe ik dat dan maar: De Waarheid! Hij mag hier niet ontbreken. God als afleidingsmanoeuvre.
Ach ja, allicht is het aantal ’terroristen’ uitzonderlijk laag. Maar er wordt wel heel makkelijk gedraaid om nog simpelere zaken als feminisme, homosexualiteit, democratie of mensenrechten in het algemeen. Je kan zeggen wat je wil, maar overal waar Islam regeert gaat het er schrijnend aan toe met die onderwerpen. Ja, de Ottomanen en Perzen lieten zien dat er vooruitgang mogelijk was, maar die tijd is allang vervolgen. Zolang salafistische takken gefinancierd worden door olielanden en de haat tussen shiiten en sunnieten niet gestild kan worden heeft Hirsi Ali echt wel een punt.
@5 De geest van het individualisme was er al wel langer. Met de Reformatie was die geest uit de fles. Al de nieuwe kerken zijn ontstaan vanuit de idee dat de (katholieke) kerkvaders van die tijd het níet beter weten dan die ketters. Dat de geest uit de fles was, betekent niet dat elk van die kerkgenootschapjes niet de geest in hun eigen fles wilden stoppen. Actief beleid om dat individualisme-in-de-knop uit te dragen was niet echt meer nodig.