De oude grenzen van Syrië komen niet terug

IS lijkt zowel in Syrië als in Irak aan de verliezende hand. Maar hoe zullen Syrië en Irak er bij een steeds verder afkalvend IS uit komen te zien?, vraagt freelance journalist Evert te Winkel zich af.

Het is jammer dat Nederlandse media vooralsnog weinig aandacht hebben voor de op handen zijnde verovering van Manbij, één van de grotere steden in noord-Aleppo, Syrië, en een belangrijk bolwerk van IS. De verovering van deze stad zou niet alleen IS verder isoleren, maar kan de toekomst van de hele regio veranderen.

Troepen van het SDF (Syrisch Democratisch Leger, een groep milities van Koerdische, Arabisch-soennitische, Turkmeens-soennitische en christelijk signatuur waarvan de Koerdische YPG veruit de grootste is) zijn zelfs volgens de meest conservatieve bronnen bezig met een opmerkelijk snelle opmars aan de westkant van de Eufraat, waarbij Manbij de hoofdprijs zou zijn die het goed georganiseerde SDF bijna niet meer kan ontgaan.

Bij een eventuele verovering van Manbij, worden IS-hoofdstad Raqqa en de grensovergang Jarabulus van elkaar gescheiden, waardoor beide meer geïsoleerd raken en het moeilijker wordt voor IS om nieuwe strijders aan te trekken en aanslagplegers vanuit het zogenaamde kalifaat naar Europa te laten reizen.

De context van de strijd om Manbij

Na 2015, een uiterst slecht jaar voor IS met het verlies van grote lappen grond in het noorden van Syrië aan het SDF, het verlies van steden als Palmyra en Qaryatayn in Syrië en Ramadi en Tikrit in Irak, vertraagde de opmars tegen IS enigszins, met het in april veroverde Hït als enige grote stad die veroverd werd. De verovering van Manbij zou echter het zogenaamde kalifaat van IS over de hele linie verzwakken en de groep verder in het nauw brengen, en in dat opzicht is Manbij van groter belang dan de verovering van Falloejah, waar het Iraakse leger op dit moment (bij schrijven op 2 juni) mee bezig is.

Als dit gebeurt, is het interessant om verder te kijken naar hoe Syrië en Irak er bij een steeds verder afkalvend IS uit komen te zien (bij het hoogtepunt van IS, eind 2014, had IS een groter gebied in handen dan het totale grondgebied van Syrië). Voor Irak verandert er niet zoveel. De Iraakse Koerden hebben al verregaande autonomie in het noorden en noordoosten van Irak. Misschien dat de Koerdische regio naar een referendum onafhankelijk wordt, maar dat zou niet zoveel aan de huidige situatie veranderen.

In Syrië is een heel andere situatie. In Syrië zijn een groot aantal strijdtroepen actief, waarvan sommige slechts streven naar het afzetten van Assad, maar verschillende streven naar een eigen onafhankelijke staat, waarvan Al-Qaida-filiaal Al-Nusra (In de Idlib-provincie), IS en Syrisch Koerdistan (Rojova) de grootste zijn. IS en Rojova zijn in feite al onafhankelijke staten: beide hebben effectief en langdurig gezag over een groter grondgebied met een bevolkingsaantal van betekenis, heffen daar belastingen en organiseren eigen leger, politie en gezondheidszorg. Rojova heeft daarbij ook nog diplomatieke banden, zij het grotendeels officieus, met landen als de Verenigde Staten, Rusland en het Syrië van Assad.

De grens met Turkije

Assad heeft eerder steun van Rusland gekregen, maar die steun is al na korte tijd grotendeels afgebouwd. Weliswaar is daarmee het strijdtoneel in Syrië behoorlijk gekanteld in het voordeel van Assad, maar het leger van Assad is niet sterk genoeg om naast IS, Al-Nusra en de verschillende overige rebellengroepen ook het sterke Rojova te kunnen bestrijden, zeker niet daar deze groep steun ontvangt van de Verenigde Staten. Daarnaast lijkt er een stilzwijgende niet-aanvalsovereenkomst tussen het Syrische leger en het SDF te bestaan, zodat de Syrische enclaves in Al-Hasakah en Qamishli (noordoost-Syrië) en de Assad-troepen in de nabijheid van Aleppo grotendeels met rust worden gelaten door de SDF en vice versa. Assad lijkt daarmee een onafhankelijk Rojova langs de Turkse grens te accepteren.

Het is een lang gekoesterde wens van de SDF (met name de YPG) om het grote Koerdische grondgebied ten oosten van de Eufraat, met Kobani en Tell Abyad als grotere plaatsen, te verbinden met de Afrin-enclave in het westen. Turkije is hier heel erg op tegen, de Turken zitten niet te wachten op een Koerdische staat langs hun hele zuidgrens. Die angst is niet zo gek, de ervaringen met de PKK in met name zuidoost Turkije zijn heel erg beroerd, met name in de jaren ’90 was de angst voor PKK-aanslagen groot. Nog altijd wordt de PKK gezien als een terroristische organisatie, onder meer door de Europese Unie, de Verenigde Staten en de NAVO.

Nu het vredesproces dat in 2013 tot een wapenstilstand leidde hardhandig afgebroken is en een zware strijd tussen PKK en het Turkse leger is uitgebarsten, lijkt het er niet op dat de PKK die status als terreurorganisatie snel zal verliezen. Er valt veel meer te zeggen over deze strijd van de PKK en over de vraag of de Turkse regering de strijd met de PKK heeft opgestookt om politieke redenen, maar hier is niet de plek daarvoor. Belangrijk is wel dat de YPG, die zoals gezegd de belangrijkste en ruimschoots grootste militie is van het SDF is, een zusterorganisatie is van de PKK, beide hebben al lange tijd contacten. De contacten zijn veel minder met Iraaks Koerdistan, dat juist de banden met Turkije versterkt heeft.

Om te voorkomen dat de YPG via de SDF de macht zou grijpen in het gebied rondom Manbij, heeft Turkije een tweesporenbeleid gevoerd. Turkije dreigde met bombardementen en zelfs troepen op de grond als de YPG de Eufraat zou oversteken, wat de situatie in Syrië nog ingewikkelder zou maken en waar niemand op zat te wachten. Daarnaast steunde Turkije een groep relatief gematigde rebellen (bij alle strijdgroepen in Syrië, inclusief het leger van Assad en het SDF, valt de vraag te stellen hoe gematigd zij zijn. Die vraag is gemakkelijker te stellen dan te beantwoorden) in de Azaz-enclave, net ten westen van Afrin, die een soort bufferzone zou moeten vormen tussen Turkije, IS en de twee Koerdische regio’s. Met name het tweede spoor is mislukt: De afgelopen week is de Azaz-enclave vrijwel ineengestort, waarbij deze in tweeën gebroken is en de rebellen in deze regio’s eigenlijk niets meer kunnen dan IS zo goed mogelijk tegenhouden.

Naar een onafhankelijk Rojova

Nu de kans verkeken is dat de Azaz-rebellen voor een bufferzone kunnen zorgen, zou de enige optie van Turkije zijn om zelf met militairen een bufferzone af te dwingen. Buiten dat Assad dit vermoedelijk niet toe zal staan, lijkt het erop dat Turkije ook geen zin heeft om hier het leven van haar militairen voor in de waagschaal te stellen. Het is ook mogelijk dat overleg met NAVO-landen, voornamelijk de Verenigde Staten, en Rusland, Turkije heeft overtuigd om het SDF de kans te geven, onder voorwaarden. Wat het ook is, op dit moment moet Turkije noodgedwongen de ontwikkelingen in Syrië volgen in plaats van sturen, zoals Wladimir van Wilgenburg in een sterke analyse schrijft. Die ontwikkeling is dat het SDF de aanval op Manbij opent en zo een aaneengesloten Rojova dichtbij brengt.

Als het SDF Manbij verovert, moet er nog altijd een groot gebied veroverd worden om Afrin te bereiken, met daarbij vermoedelijk ook het stadje Al-Bab, al kunnen ze dat ook ontwijken. Maar als Manbij veroverd wordt, verlengt de SDF daarmee de aanvoerlijnen voor de noordelijke IS-gebieden aanzienlijk en zal de groep juist in het noorden steeds verder in het nauw komen. De vraag is dan meer wanneer de aansluiting wordt gemaakt en niet langer of.

Zodra het SDF Kobani en Afrin met elkaar verbonden heeft, zal de onafhankelijke Koerdische staat in Syrië vermoedelijk snel uitgeroepen worden (ik heb al eerder geschreven dat dat volgens mij een voornaam doel is van de YPG en het SDF). Voor die tijd is Afrin nog kwetsbaar en zal het SDF proberen te vermijden anderen tegen de haren in te strijken.

Binnen de internationale gemeenschap is grote overeenstemming dat IS en Al-Nusra onwenselijk zijn. Om zelf geen totale paria te worden, zal Assad zich er vooral op richten om die twee groepen uit Syrië te verdrijven, naast natuurlijk de vele splintergroepen die ik in dit overzicht niet meeneem (er zijn ook splintergroepen die juist voor Assad vechten, waaronder Hezbollah).

Koerdische autonomie?

Mijn vermoeden is dat de andere partijen die voor onafhankelijkheid strijden of tegen Assad uiteindelijk zullen wegvallen en dat alleen de Koerden overblijven, die dan inderdaad een eigen staat zullen uitroepen. Anders dan in Irak zullen zij naar mijn idee direct volledig zelfstandig worden, ze zijn nu al sinds 2014 effectief zelfstandig en zijn ook militair sterk, al is moeilijk in te schatten wat de afwezigheid van een eigen luchtmacht voor impact heeft. Semi-autonomie zoals nu (nog) in Irak zou voor de Syrische Koerden ten opzichte van nu een stap terug zijn. Dus de grenzen van Syrië die je op de basisschool geleerd hebt, keren na de oorlog niet terug.

Als de Syrische Koerden in noord-Syrië een onafhankelijke staat uitroepen, en daar niet gelijk de zure vruchten van plukken door een Turks ingrijpen, dan geeft dat Iraaks-Koerdistan de wind in de rug voor hun referendum. En dat referendum aan de andere kant geeft de Syrische Koerden weer steun in de rug voor hun onafhankelijke staat. Blijft Turkije over.

Op dit moment wordt in het zuidoosten van Turkije een verschrikkelijke burgeroorlog tussen de PKK (en een aantal andere Koerdische terreurorganisaties) en het Turkse leger uitgevochten. Als Syrische en Iraakse Koerden onafhankelijk van elkaar of gezamenlijk een eigen staat uitroepen, is het niet ondenkbaar dat de PKK in Turkije hetzelfde doet en dan steun zoekt bij de Syrische en Iraakse evenknieën. Zo zou Murat Karayılan, een vooraanstaand leider van de gewapende tak van de PKK en mede-oprichter hiervan, woensdag gehint hebben op een onafhankelijk Koerdistan met inbegrip van de Turkse Koerden.

Lees verder ook dit interessante artikel van de Washington Post over wat Washington wil met de Koerden in noord-Syrië.

Dit artikel verscheen eerder vandaag op de persoonlijke website van Evert te Winkel.

Over de afbeelding: Stipjes zijn dorpen of stadjes, hoe groter hoe meer inwoners. Rood is het leger van Assad en verwante groepen, zwart is IS, geel is SDF, groen zijn alle overige rebellen behalve Jabhat Al-Nusra (Al Qaida), die zijn blauwgroen.

Zie ook deze recente kaart van Thomas van Linge.