Bij haar afscheid noemde Femke Halsema de filosoof Popper. Hij had ooit “optimisme een plicht” genoemd. Halsema maakte geen opgewekte indruk, zodat het citaat een beetje leek op een uitwijkactie om haar teleurstelling mee te verbloemen. Maar de formulering bleef bij mij hangen.
Na enig zoeken vond ik de tekst, in een speech van Popper uit 1992:
“Before I finish, I should just like to clarify this phrase, “Optimism is a duty”. The future is open. It is not fixed in advance. So no one can predict it – except by chance. The possibilities lying within the future, both good and bad, are boundless. When I say, “Optimism is a duty”, this means not only that the future is open but that we all help to decide it through what we do. We are all jointly responsible for what is to come. So we all have a duty, instead of predicting something bad, to support the things that may lead to a better future”. (p.143/144)
Ook in een interview in Der Spiegel liet Popper zich zo uit: “Optimism is a duty. One must focus on the things that need to be done and for which one is responsible.” (p.135)
Wie wil kan hier nog steeds de anti-marxist in zien: de geschiedenis heeft geen zin en leidt nergens naar toe. Maar ook de Kantiaan: de zin van het bestaan ligt in de morele opdracht de wereld beter te maken voor onze nazaten.
Rutte noemde Halsema een “moderne liberale politica”, hetgeen mij een terechte loftuiting lijkt: maar waar positioneert die hem zelf, als hij dit oprecht vindt?
Karl Popper
Belangrijker vraag is natuurlijk: we hebben de plicht tot optimisme, maar is er ook reden voor optimisme? Tenslotte heeft de wereld nog meer dan 20.000 kernwapens vuurklaar, een klimaatprobleem van enige omvang, een oudtestamentische vete in het Midden-Oosten, een energie- en een kredietcrisis. Daar wordt Sinterklaas niet vrolijk van. Maar, zoals Popper zegt, wij zijn bij machte te leren van onze fouten.
Europa
Herman van Rompuy werd in Brazilië gevraagd, naar het concept en het recept van de Europese eenwording, zodat men ook in Zuid-Amerika aan een dergelijke eenwording kon beginnen. Maar, zei Van Rompuy in Buitenhof: dat recept heb ik niet: Europa’s eenheid is gebouwd op de graven van miljoenen onschuldige mensen. Zo’n les wens ik Latijns Amerika niet toe.
Dat is een diep optimistische getuigenis: Europa heeft twee bloedige oorlogen nodig gehad om zijn eenheid op te vestigen. Die eenheid groeit, hortend en stotend, op het “nooit weer gevoel”, vooral in de Duitse en Franse politiek. Iedereen mag zeuren over de kosten van de EU, de bureaucratie of het subsidiairiteitsbeginsel, maar we hebben geleerd en sinds 1945 is het vrede in Europa.
Energie
Wat mogen we van de technologie verwachten? Gordon E. Moore, een van de oprichters van Intel, voorspelde al in 1965 dat de capaciteit van de chip tegen gelijkblijvende kosten, iedere 18 maanden zou verdubbelen. Dat werd later “de wet van Moore”. Het ging alleen nog veel beter. Kurzweil toont aan dat de prijs/prestatieverhouding van informatie-technische producten in exponentieel tempo daalt, ook al vele jaren. Op grond hiervan is de stelling dat zonne-energie de beste kansen biedt om op redelijk kort termijn in de mondiale energie behoefte te voorzien, geen onzin. (Zie: Wim de Ridder, “De wereld breekt open”, 2010, p. 119-120) Als wij nog twintig jaar investeren in nanotechnologie en zonne-energie, is het probleem van CO2, opwarming van de aarde en kernafval bezworen.
Internet
De politieke betekenis van de ICT-revolutie is nog niet echt doorzien. De verkiezing van Obama kon door gewiekst gebruik van de nieuwe mogelijkheden. De toekomst van het auteursrecht is twijfelachtig, door de snelle ontwikkeling van nieuwe normen en verbreidingstechnieken.
Door Wiki-leaks ontstaat wellicht een nieuwe transparantie in het openbaar bestuur. Had de oorlog in Irak kunnen worden gevoerd, als de nieuwe openbaarheid al enige jaren geleden was gevestigd? Ook de vraag of de aanslag van 9/11 had kunnen worden uitgevoerd, wordt in twijfel getrokken. Voor een deel is fragmentatie en nieuwe verhoudingen het gevolg van het benutten van internet. Er zijn grote risico’s, zeker, denk aan informatie ophoping bij Google, denk aan de productie van boeken, die wordt bedreigd door digitalisering en E-reader. Maar de nieuwe mogelijkheden en kansen zijn duizelingwekkend.
Democratie
Dubbele gevolgen dreigen: internet kan een eilandenrijk van kleine meningen opleveren, die niet worden getest en geconfronteerd. Rare denkbeelden kunnen bij gebrek aan tegespraak uitgroeien tot wanstaltige gekte.(fundamentalisme en terrorisme) Aan de andere kant is het ook de mogelijkheid je te laten horen, een virtuele gemeenschap van gelijkgestemden te vormen. Daar is niets op tegen, maar onze politieke systemen kunnen daar nog niet goed mee om gaan. Dat is niet verwonderlijk, omdat zij in essentie al meer dan een eeuw onveranderd zijn.
Economie
Er moet orde op zaken worden gesteld, zo beweert deze regering. Dat is natuurlijk holle politieke retoriek. De crisis is bestreden met de recepten die Keynes op basis van de vorige crisis heeft ontwikkeld. De kern daarvan: zorg dat je als overheid de vraag in stand houdt, als de particuliere vraag het laat afweten. Dat is over de gehele wereld het recept geweest en heeft de economische neergang redelijk goed afgeremd en beperkt. Nu is er wel een probleem met rijksbegroting en staatsschuld, maar dat kan worden aangepakt. Misschien is het ook goed in het voorbijgaan die krankzinnige bonussen even weg te reguleren. Want het idee dat alles altijd crescendo gaat, omdat we zo goed zijn, of het verdienen, of er recht op hebben, was de oorzaak van het dreigende omvallen van de banken en de crisis. Laten we de bankiers even tonen dat wij die les wel hebben begrepen.
Kortom
Het is verplicht om optimist te zijn. Halsema deed er goed aan daar, met Popper, nog eens aan te herinneren. We hebben geleerd dat het slimmer is elkaar niet in oorlogen om zeep te helpen, dat het onrecht is om kinderen met HIV ter wereld te laten komen, dat bankiers gewone bureaucraten zijn, die geen recht hebben op miljoenen als beloning voor wat zij met andermans geld doen. Als de Korea’s, Pakistan, Israël en Iran een beetje wijsheid opbrengen, is er geen reden om ons over de toekomst van de mensheid grote zorgen te maken. Kleine wel, maar daar slaap je wel goed op.
Karl Popper, “All life is problem solving”, Londen, 1999
Reacties (12)
Het optimisme van Popper is de hoop van de katholieke kerk.
Het is imaginair, irreëel, manipulatief.
Het is ook unidirectioneel.
In gebruik van dit soort begrippen dient meer de balans te liggen van de negatieve tegenpool: Optimisme heeft waarde als ik ook pessimistitisch mag uiten, vrede heeft waarde als ik soms mag vechten voor wat ik wil, vrijheid heeft waarde als je soms ook beperkt mag zijn etc…
Overigens alle sympathie voor Popper en Halsema en de uitspraak: taal is beperkt en de meest positieve geest kan nooit volledig duidelijk maken wat duidelijk moet worden en in de geest dat de toekomst het enige is wat we hebben kun je beter positief zijn dan een chagrijnige kankerpit.
Maar vergeet nooit bij positieve zaken de negative tegenpolen te melden.
In die zin ben ik het oneens met Popper als hij zegt: So we all have a duty, instead of predicting something bad, to support the things that may lead to a better future
“Europa’s eenheid is gebouwd op de graven van miljoenen onschuldige mensen. Zo’n les wens ik Latijns Amerika niet toe.”
Die Van Rompuy. Europa’s “eenheid” is niet “gebouwd”, maar afgedwongen, na de oorlog, door de Amerikanen. Tegen de Russen, die in de oorlog 30 miljoen mensen hebben verloren, waarvan de helft burgers.
En dan “Latijns” Amerika, what’s in a name, mijn hemel, daar hebben we hele volkstammen uitgeroeid.
Internet “Rare denkbeelden kunnen bij gebrek aan tegespraak uitgroeien tot wanstaltige gekte.(fundamentalisme en terrorisme)”
Bedoeld wordt de “rare denkbeelden” van het zogeheten beschaafde Westen? in WO1 vielen 20% burgerslachtoffers, in WO2 50%, in Vietnam 70% en in Irak 90%.
Economie: daar zoveel kletspraat achter elkaar, daar begin ik niet eens aan.
“Als de Korea’s, Pakistan, Israël en Iran een beetje wijsheid opbrengen”
Mijn hemel, degene die dit beweert moet wel een enorme numbskull zijn om niet te weten hoe genoemde regimes zijn ontstaan.
De klapper: “We hebben geleerd dat het slimmer is elkaar niet in oorlogen om zeep te helpen” !!! O, dus als we anderen (landen, groepen) om zeep helpen, minderwaardiger mensen dan Europeanen zal ik maar zeggen, is het zeker okee?
Misschien zegt deze Google Ngram iets: in Poppers tijd sprak men over welvaart, in onze tijd over crisis.
De begrippen positief en negatief zijn tegenwoordig anders geladen ;)
Is dit toeval, of hoort dit bij “Sargosso’s week van het hardnekkig optimisme?” Sargasso heeft meer invloed dan we dachten! Alleen jammer dat Halsema het bij die rare rechtse Popper heeft gezocht. Zeker het verkeerde citatenboek gepakt.
Popper vs Ehrenreich, in termen van falsificatie?
Zoveel ontsporingen had ik niet verwacht, maar een “numbskull” kan beter niets verwachten. Misschien nuttig om te vermelden dat de vreselijke regering in Israël is gebaseerd op algemene verkiezingen? Of dat wijsheid geen functie is van een ontstaansgeschiedenis van een regering?
Popper is niet unidirectioneel: je kunt niets zeker weten, dus steun aan wat een betere toekomst brengt, is geen richtingbepaler in feitelijke zin, maar een morele imperatief. Als je overal een negatie bij zoekt, ben je misschien toch wel een Hegeliaan. Daarvan moest Popper niet veel hebben.
Misschien is het wel een vloek, maar mogelijk hebben mensen, die rechts zich heeft toegeëigend, wel eens een goed idee? Ik denk dat La Halsema echt een liberale politica is; maar daarover gaat mijn komende stukje.
Hetgeen mij aan Nederland niet meer bevalt (en hence, de reden waarom ik er niet meer woon): de dictatuur van het positivisme. Het lijken net Denen, maar zonder de inhoud (Vikingenmentaliteit).
In Nederland is men inderdaad verplicht positief te zijn en wordt elke depressie onderdrukt met pijnstillers en medicijnen.
Ik vind dát juist een hele enge ontwikkeling…
Persoonlijk heb ik meer met de uitspraak van Antonio Gramsci:
“I’m a pessimist because of intelligence, but an optimist because of will.”
@8: dat is aardig. Gramsci is mijn oude leermeester. Heb je een indicatie van de plek waar hij dit roept?
@7: ik heb met enige lichtheid zorgen ontvouwd en een paar grote problemen positief bezien. Dat hoeft men toch geen ondragelijke leegte te vinden? Beweer eens iets over het milieu, het Midden Oosten, de openbaarheid…
@10: Volgens internet wordt hij in ieder geval toegeschreven aan een brief uit de gevangenis van 19 december 1929. Kan het origineel zo niet achterhalen, maar als Gramsci het niet zo gezegd heeft maakt dat voor mij deze gevleugelde uitspraak niet minder sterk. Wat het voor mij in ieder geval betekent is dat je in tegenstelling tot de huidige liberale tendens niet slechts in rooskleurige ideeën moet geloven, maar ook je ogen moet openhouden voor de soms harde realiteit. Vanuit een analyse van deze realiteit moet je wat mij betreft de wereld proberen te veranderen.
@1: Maar Halsema erkent toch wel degelijk dat er een negatieve tegenpool bestaat? Zij schetst een samenleving, die zich in toenemende mate laat voortbewegen door een tijdsgeest van angst, verdachtmakingen, repressie en doemdenken, waartegen zij zich wil verzetten door zich te richten op een optimistische hoop hoe het beter kan.
Jammergenoeg alleen is in het verleden vaak gebleken dat bangmakerij, angst kweken en het vinden van een duidelijke gemeenschappelijke vijand/tegenstander veel sterker op de emoties van het volk inspelen.
@10; dank, ik ga zoeken.