Onze jongens

OPINIE - Een nieuwe affaire in onze krijgsmacht lijkt in de maak: volgens Brandpunt Reporter heeft het ministerie van Defensie marinepersoneel jarenlang, willens en wetens, laten werken in een met asbest verontreinigde onderzeeër. Het ministerie ontkent dit. Het zou echter niet de eerste keer zijn dat onnodig gespeeld wordt met de gezondheid en de levens van defensiepersoneel. In dit artikel van János Betkó volgt een overzicht van verschillende affaires, en worden vragen gesteld bij het werkgeverschap van Defensie.

Gifverf, ondeugdelijke landmijnen en munitie met verarmd uranium

Vorig jaar werd bekend dat Defensie haar militairen meer dan tien jaar heeft laten werken met kankerverwekkende chroomverf. Het bestanddeel chroom-6 is zwaar giftig. Het blijkt dat Defensie in 1987 al wist dat de veiligheidsmaatregelen om het personeel te beschermen tekort schoten. Niettemin is tot 1998(!) hier niets aan gedaan, waardoor onnodig militairen ziek zijn geworden en zijn gestorven.

Minstens zo bekend, zijn de onnodige doden die vielen door het gebruik van ondeugdelijke landmijnen. Een van ’s lands bekendste klokkenluiders, Fred Spijkers, maakte bekend dat Defensie deze mijnen gebruikte. Toen een militair in 1984 daardoor overleed, en Defensie claimde dat deze militair was omgekomen door eigen nalatigheid, luidde Fred de klok. Hij onthulde dat al zes dienstplichtigen daarvoor waren overleden door het gebruik van dit soort mijnen. Defensie greep echter niet in, ondanks dat al sinds 1970 bekend was dat deze mijnen onveilig waren.

Een ander voorbeeld van het onzorgvuldig omspringen met de gezondheid van militair personeel komt van over de grens en heeft te maken met een andere kankerverwekkende stof: verarmd uranium. Verschillende krijgsmachten gebruiken het in de koppen van hun munitie. Verarmd uranium is keihard en een zeer effectief pantserdoorborend goedje.

Het kan echter ook leiden tot dodelijke ziektes. Robert Fisk heeft in zijn boek The Great War for Civilisation gedetailleerd beschreven hoe het gebruik van munitie met verarmd uranium tot de meest gruwelijke ziektes heeft geleid onder de lokale bevolking in Irak.* De munitie is ingezet in verschillende gebieden (onder andere Afghanistan, Irak en Kosovo) die later bezet zouden worden. Hierdoor werd niet alleen de lokale bevolking met het gif geconfronteerd, maar ook de eigen militairen.

Ook Nederland heeft zijn troepen laten patrouilleren in gebieden waar dergelijke munitie gebruikt is, bijvoorbeeld in Kosovo. Deze problematiek speelt echter in vele landen, van bijvoorbeeld Italië is bekend dat een aantal militairen zijn overleden als gevolg van het gebruik van deze munitie; ook heeft de Italiaanse regering hiervoor een schadevergoeding uit moeten keren.

Asbest en aansprakelijkheid

Defensie kent in Nederland ook een asbestaffaire: het Cannerberg-schandaal. De Cannerberg was een NAVO-commandocentrum, gelegen in een mergelgroeve ten zuiden van Maastricht. In 1991, toen het centrum nog in gebruik was, heeft TNO een onderzoek gedaan naar het asbest in het gebouw. De conclusie was dat het gebouw onveilig en verontreinigd was; niettemin besloten Defensie en de NAVO om nog tot 1994 het gebouw in gebruik te houden.

Nog een keer: besloten werd om de eigen mensen nog drie jaar in een levensgevaarlijke situatie te laten zitten, tussen de kankerverwekkende rotzooi. Uiteindelijk sloot het complex in 1993. In 1997 werd bekend dat de slachtoffers en hun nabestaanden financiële compensatie kregen van de regering.

Uit dit voorbeeld blijkt dat een schandaal als dit duur kan zijn. Misschien is dat een reden om in soortgelijke gevallen voor de doofpot te kiezen, zoals gebeurde in de zaak Spijkers.

Noem me cynisch, maar ik word ook een beetje wantrouwend van het feit dat onze huidige minister van defensie Hennis probeerde om de generaal, onder wiens verantwoordelijkheid de giftige chroom-6-verf gebruikt werd, tevens leider te maken van het onderzoek naar de gifverf. Wat, door de begrijpelijke ophef, overigens niet gelukt is.

Vragen

Dit alles roept een aantal vragen op. Ten eerste: is het niet raar dat juist de linkse partijen, die in de regel kritisch zijn op Defensie en over gevechtsmissies, zich druk maken over dit soort zaken? In de verschillende artikelen waar ik naar link blijkt dat vooral de SP en GroenLinks boos worden om deze misstanden. Zou het niet logischer zijn als juist de partijen die een sterk en actief leger willen, zich hard maken voor de gezondheid van de Nederlandse militairen? Als je vóór defensie bent, ben je toch ook voor gezonde soldaten, zowel vanwege de effectiviteit van het leger, als vanuit een ethisch standpunt?

Ten tweede: gebeuren dit soort zaken meer bij Defensie dan in bijvoorbeeld het bedrijfsleven? Want daar lijkt het wel op, al bestrijken de voorbeelden uit dit artikel een flink aantal decennia. Ook op andere plekken besluit men wel eens dat mensenlevens minder belangrijk zijn dan geld: een bekend voorbeeld daarvan is een schandalige episode uit de geschiedenis van Ford, waar men berekende dat het goedkoper was om schadevergoedingen uit te keren aan nabestaanden van overleden klanten dan om een serie ondeugdelijke auto’s terug te roepen. Maar zou het zo kunnen zijn dat Defensie in vergelijking met andere organisaties een erg beroerde werkgever is?

Ten derde: als het inderdaad zo is dat dit soort incidenten vaker voorkomt bij Defensie, wat is daar dan de reden van? Een gebrekkig respect voor menselijke levens, vanuit het idee dat verlies van leven aanvaardbaar is om een doel te bereiken (onvermijdelijk als het gaat om het voeren van oorlog)? Of de machocultuur die inherent is aan het krijgsbedrijf, waardoor een soldaat geacht wordt met doodsverachting in de giftige rotzooi te staan en zich niet moet aanstellen?

De belangrijkste vraag is voor mij: wat brengt een land er toe om zo beroerd om te gaan met de jongens en meisjes die hun leven voor ons wagen? Dat een militair dient te beseffen dat het leven in gevaar kan komen bij de verdediging van het vaderland: ja. Daar tekent een soldaat voor, het ultieme offer kan gevraagd worden. Maar dan wel graag als het land of de vrijheid verdedigd moet worden, en niet omdat Defensie een nalatige prutswerkgever is. Toch?

János Betkó blogt voor www.vrij-zinnig.nl, waar dit stuk eveneens verscheen.

* De Grote Beschavingsoorlog, hoofdstuk 18 ‘De plaag’. Waarschuwing: het is een deprimerend en droefstemmend stuk tekst, in een deprimerend en droefstemmend boek, dat echter veel inzicht geeft in de recente geschiedenis van het hele Midden-Oosten.