Ontwikkelingssamenwerking moet duurzaam zijn

ANALYSE - Een minister van Internationale Samenwerking zou handelsbelangen en ontwikkelingssamenwerking goed kunnen laten samen gaan, schreef Jeroen van Gerven vorige week op Sargasso. Handel als speerpunt in OS-beleid is echter al lang de ingezette koers. Dat dit ten koste kan gaan van duurzame ontwikkeling, betoogt Suzanne Kröger. Geld dat bedoeld is voor armoedebestrijding, wordt gebruikt om de verduurzaming van multinationals te financieren.

In 2007 sloot toenmalig minister Koenders de Schokland-akkoorden met diverse publieke en private spelers. De traditionele hulprelaties moesten worden omgebogen; het bedrijfsleven kreeg een grotere rol om het bereiken van de millenniumdoelen dichterbij te brengen. Public Private Partnerships werden de manier om de soms wat verstofte OS-clubs te laten samenwerken met het efficiënt opererende bedrijfsleven. Een duidelijke win-win situatie, iedereen was laaiend enthousiast. Een lijn die nog steviger werd doorgezet door het eerste Kabinet-Rutte.

In deze periode werd ook het Initiatief Duurzame Handel (IDH) opgericht. Het doel: de internationale handel van grondstof tot eindproduct verduurzamen. Terwijl de grote ontwikkelingsorganisaties werden gekort, kreeg het IDH een ruim 20 miljoen euro per jaar om samen met multinationals als Akzo Nobel en Unilever de wereldwijde handelsketens groener te maken. ‘Dat draagt bij aan het wereldwijd bestrijden van armoede, bescherming van het milieu, en maakt duurzame handel tot norm’, valt te lezen op de IDH-website.

Nog los van de vraag in hoeverre een overheid moet meebetalen aan de verduurzaming van bedrijven met miljoenenwinsten, is het IDH een goed voorbeeld van welke dilemma’s er spelen als handelsbelangen en idealistische doelstellingen worden vermengd.

OESO-richtlijnen

Een voorbeeld uit de houtkapsector: in het Congobekken wil het IDH bijdragen aan duurzaam bosbeheer. Een mooi streven, absoluut. Alleen wil het IDH dit doen door de grote industriële houtkapmultinationals te begeleiden op weg naar duurzaam gecertificeerd bosbeheer. Maar in dit gebied, dat wordt geteisterd door burgeroorlogen, corruptie en chronische armoede, zijn deze grote houtbedrijven vaak ook nauw betrokken bij illegale kap en intimidatie van de lokale bevolking.

Afgelopen jaar nam de Kamer een motie aan die de OESO-richtlijnen verplicht stelt voor bedrijven waar de Nederlandse overheid mee samenwerkt. Dit betekent bijvoorbeeld dat bedrijven die mee gaan op handelsmissies niet betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen of corruptie. Tot op heden worstelt IDH met de vraag hoe zij in de praktijk met dit beleid om moeten gaan. Want het zal zeer moeilijk zijn om in de Congobekken een partner te vinden die aan de OESO-richtlijnen voldoet. Datzelfde geldt voor de sojateelt in Zuid-Amerika of de palmolieteelt in Azië. Ook in deze sectoren speelt corruptie, intimidatie en gebrek aan transparantie een grote rol in het verkrijgen van landrechten. Het patroon is steeds hetzelfde: de lokale bevolking wordt stelselmatig van hun land verdreven ten gunste van grote, internationaal opererende bedrijven.

Door met de kleine boeren samen te werken, vaak verenigd in coöperatieven, heb je dit probleem veel minder. Het IDH-programma sluit samenwerking met kleine, lokale partners niet uit, maar door de opzet van IDH, waarbij 50% van de investering uit de zak van een bedrijf moet komen, is dit maar beperkt mogelijk. Voor kleinere bedrijven en boeren is het lastig om deze medefinanciering op te brengen.

Zeer laag ambitieniveau

Het is de vraag welk doel ontwikkelingsprogramma’s als het IDH dienen. Als armoedebestrijding het hoofddoel is, in hoeverre is het verduurzamen van de grootschalige industriële houtkap en/of plantage bedrijven dan de meest effectieve weg? Het verduurzamen van de Nederlandse handelsketens is zeker een economische kans. Maar voor wie?

Het strategische plan van de Nederlandse ambassade in Jakarta geeft meer duidelijkheid. Onder het kopje ‘Bevorderen van Nederlands en economisch belang’ vind je duurzaamheid en de landbouwsector. In de tekst wordt gesteld dat: “Nederland streeft naar verduurzaming van de productieketens van de belangrijkste landbouwproducten die wij importeren.”

Hier kan ik het natuurlijk helemaal niet mee oneens zijn. Sterker nog: Nederland heeft de verantwoordelijkheid om erop toe te zien dat de import van landbouwgrondstoffen niet bijdraagt aan ontbossing, verlies van biodiversiteit of landjepik. Maar om nou OS-gelden te gebruiken om multinationals te bewegen duurzamer te handelen, terwijl zij met die handel miljoenen zo niet miljarden verdienen, getuigt wel van een zeer laag ambitieniveau.

Duurzame Ontwikkeling zou leidend moeten zijn: of dit nou gaat om hoe onze bedrijven opereren in het buitenland, om wat wij als Nederland importeren, of waar wij ons OS-budget aan besteden. Op dit punt ben ik het eens met Jeroen van Gerven. Maar mijn conclusie zou wel een andere zijn: duurzame ontwikkeling moet stevig verankerd worden binnen het ministerie van Economische Zaken, het Ministerie van Buitenlandse Zaken, en ook binnen Ontwikkelingssamenwerking. Het verduurzamen van onze handelsketen moet stevig worden ingezet met regulerende maatregelen, zoals de nieuwe wet om illegaal hout van de markt te weren. Het bedrijfsleven speelt absoluut een cruciale rol en moet op haar verantwoordelijkheid worden gewezen. Maar ik zou OS-gelden gebruiken als additioneel geld om duurzame ontwikkeling te stimuleren op plekken waar het niet vanzelf gaat. En dan denk ik meer aan een project om de lokale bevolking in Congo te helpen met het opzetten van een duurzaam houtbedrijf dan om de inkoopmanagers van grote multinationals te verleiden de juiste grondstoffen in te kopen. Daar hebben ze ons schaarse OS-geld echt niet voor nodig.

Suzanne Kröger werkt bij Greenpeace en coördineert daarvoor de mondiale palmoliecampagne.