ANALYSE - Iedereen wordt moe van het ‘Griekse drama’, maar het einde lijkt in zicht. Er zijn nu vijf maanden voorbij sinds de nieuwe regering in Griekenland opnieuw is gaan onderhandelden over de financiële hulp die het land krijgt. Het geld is nu op en er moet iets gebeuren. Als Griekenland de volgende aflossing niet kan betalen (eind komende week) zal de ECB stoppen met steun aan de Griekse banken. De geldautomaten zijn dan in een paar uur leeg en Grexit een feit.
Waarom duurt het zo lang? Wat is precies het verschil van mening tussen de Griekse regering en de Europese onderhandelaars? Komt het omdat er linkse ideologische scherpslijpers aan de macht zijn gekomen? Of is het slimme onderhandelingen tactiek?
Chicken game
De Grieken proberen tijd te rekken om er zo veel mogelijk uit te halen en Yanis Varoufakis, de minister van financiën, schijnt een groot speltheoreticus te zijn. Zo wordt in Nederland althans bericht over de onderhandelingen. ‘Wie beweegt in het Griekse Endspiel?’ kopte het Financieel Dagblad op zaterdag 20 juni [1]. ‘De ontknoping van de spannendste pokerpartij ooit binnen de Europese Unie’ schrijft de krant op de voorpagina. Dit is onserieuze en misleidende verslaggeving, omdat het de Grieken wegzet als roekeloze pokeraars. Het doet bovendien geen recht aan de problemen waarin het land verkeert sinds het de afgelopen vijf jaar door de trojka ambtenaren namens de Europese schuldeisers, werd bestuurd.
Hulp?
Waarover wordt onderhandeld? Ogenschijnlijk gaat het over hulp aan Griekenland. In ruil voor hervormingen krijgt het land honderden miljarden euro steun. De onderhandelingen gaan over die voorwaarden waaronder zij de hulp krijgt: De Grieken moeten in ruil voor de hulp hervormingen uitvoeren.
Maar het hulpgeld gaat niet naar Griekenland, laat staan naar de Griekse burger. Alle hulp gaat direct terug naar de crediteuren: het IMF, de eurolanden en de ECB. Griekenland heeft zelfs een klein overschot (als je de aflossing en rente niet mee telt), en ook dat geld gaat naar schuldaflossing. De onderhandelingen gaan dus alleen over de voorwaarden van de hulp: welke hervormingen moeten worden uitgevoerd?
Absurd
Over die hervormingen zijn veel misverstanden. In de eerste plaats wordt vaak de indruk gewekt dat Griekland onvoldoende hervormt. Niets is echter minder waar want er is geen land dat zoveel heeft hervormd als Griekenland.
Het verzet van de nieuwe regering heeft dan ook een heel andere reden. Want de hervormingen die de afgelopen 5 jaar zijn uitgevoerd zijn geen echte hervormingen, maar bezuinigingen. Door deze bezuinigingen is de economie met 25% gekrompen. Meer dan kwart van de bevolking is werkloos en jongeren verlaten het land omdat er geen werk is. ‘Hervormen’ zoals de Europese landen dat willen, werkt dus niet, integendeel, het maakt de crisis alleen maar erger. Daarom liggen de Grieken dwars en daarom noemen zij de voorstellen van de Europese onderhandelaars absurd. Net zo absurd als het is om door te gaan met een behandeling die de patiënt zieker maakt in plaats van beter.
Gestaalde marxisten
Dit verhaal wordt echter maar zelden verteld in de media. Veel mensen kunnen dan ook niet begrijpen waarom de Grieken zo ‘halsstarrig zijn’. In de media wordt de indruk gewekt dat Griekenland geleid wordt door radicale marxisten. Bijvoorbeeld in het FD, als Rik Winkel een artikel van Alexis Tsipras bespreekt [2]. Volgens hem werpt het ‘document een fascinerend licht op Tsipras’ gestaalde onderhandelingstactiek en neomarxistische vocabulaire’. Tsipras is een ‘linkse radicaal uit de militante Griekse school, zonder gebruikelijke verankering binnen de traditionele politieke machtsblokken’. Ik daag u uit om het artikel eens te lezen zodat u zelf kan oordelen wie de echte radicaal is: Alexis Tsipras of Rik Winkel.
Onbetrouwbare Grieken
Soms wordt op heel subtiele manier stemming gemaakt. Je moet er goed opletten om het zien. Op 10 mei had Nieuwsuur een item over de verlenging van het voorzitterschap van de Eurogroep van Jeroen Dijsselbloem. In een bijzin laat Chris Ostendorf merken hoe hij over de Grieken denkt. Volgens Ostendorf is de belangrijkste taak die Jeroen Dijsselbloem nu heeft en waarmee hij zich nu moet bewijzen, dat hij ‘moet proberen Griekenland zich verantwoordelijk te [laten] gedragen als euroland’. Het is maar dat u het weet: ‘Grieken, niet te vertrouwen!’
Het gevaar
Als iedereen zou beseffen wat er op het spel staat, kan een ramp misschien voorkomen worden: uittreding van Griekenland. Maar zelfs mensen die beter zouden kunnen weten praten hierover alsof het een reële mogelijkheid is. Ook Schäuble en Dijsselbloem verkeren in de veronderstelling dat Europa nu sterk genoeg is om de gevolgen op te vangen. Maar zelfs als de Europese en de Griekse economie geen grote klap krijgen – wat waarschijnlijk wel het geval zal zijn – dan nog is het voor de euro een ramp: want het laat aan iedereen zien hoe kwetsbaar de muntunie is.
Radicale ideologen
Oud Premier Letta van Italië schetst in een interview in de Spiegel een onheilspellend toekomstscenario [3]:
Als Podemos in Spanje de verkiezingen in december dit jaar wint, en als over twee jaar in Italië iemand als Beppo Grillo wordt gekozen en Syriza regeert dan nog in Griekenland, dan hebben drie centrale Europese landen een heel andere politieke leiding. Dat zou het einde van Europa zijn, het einde van de euro.
Letta’s voorspelling laat zien hoe bedreigd de Europese leiders zich voelen, en hoe ze denken de crisis te moeten bestrijden. Griekenland moet hard aangepakt worden en desnoods uit de euro gezet worden. Het Griekse voorbeeld toont wat er gebeurt met je land als je als volk een ‘foute’ regering kiest.
Deze reactie zal de afkeer van Europa en de euro alleen maar versterken. Bovendien is het onwijs beleid: door de afgedwongen bezuinigingen zal de economie verder krimpen en loopt de werkloosheid op. De Europese elite is blijkbaar niet in staat om te begrijpen dat het strenge begrotingsbeleid, zoals vast gelegd in het Stabiliteit en Groeipact, het tegengestelde effect hebben.
Weinig keuze
De weigering van Athene om de ‘absurde voorstellen’ van Europa uit te voeren – is dan ook helemaal niet zo absurd. De Europese elite is zelf star en doctrinair. Zij zijn het die zich hebben verbonden aan achterhaalde neoklassieke economische principes en zij zijn het zelf die star en ontoegeeflijk zijn. De echte radicalen zitten in Berlijn, Brussel en Den Haag.
Wat er de komende weken gaat gebeuren kan ik niet voorspellen. In het beste geval kunnen we hopen op een voortzetting van de onderhandelingen. Er zijn nu aanwijzingen dat de Grieken zullen toegeven. Zij hebben weinig keuze en moeten uit twee kwaden kiezen: doorgaan met absurd beleid dat onnodig leed veroorzaakt, of voor de chaos die het gevolg zal zijn, als zij de volgende aflossing niet kunnen betalen. Maar wat de Griekse regering ook kiest: de toekomst is somber, niet alleen voor Griekenland maar voor heel Europa.
Update 22 juni:
Voor wie het op de voet wil volgen kan ik deze pagina met live updates van de Guardian aanbevelen: Eurozone crisis live.
Noten
[1] Wie beweegt in het Griekse Endspiel? Financieel Dagblad 20 juni 2015.[2] Tsipras bereikt precies dat waar hij zo bang voor is. Financieel Dagblad 6 juni 2015.
[3] Der Spiegel, Heft Nr. 25, 2015. Vertaling uit het Duits van mij.
Afbeelding
Flickr (cc), European Parliament President Martin Schulz and Greek Prime Minister Alexis Tsipras
De toelichting op Flickr vermeldt nog volgende: During the press point Mr Schultz said that “Mr.Tsipras is battling for European cooperation, not only seeking a solution for Greece. He has my full support”. The president also stressed “the need for a framework for” constructive dialogue and solutions”.
Reacties (31)
“Maar zelfs als de Europese en de Griekse economie geen grote klap krijgen – wat waarschijnlijk wel het geval zal zijn – dan nog is het voor de euro een ramp: want het laat aan iedereen zien hoe kwetsbaar de muntunie is.”
Tuurlijk. Dus blijven ze er in en denkt iedereen dat we een geweldige muntunie hebben. Laat me niet lachen…
Veel verontrustender: onze eigen Dijsselbloem pleit voor meer souvereiniteitsoverdracht naar de EU als Eurovoorzitter. Toch merkwaardig, dat een Nederlandse minister van Financien z’n eigen ministerie zo te grabbel gooit. Deze man zijn loyaliteit is zeer twijfelachtig, op z’n gunstigst.
Als de economie 25 procent daalt omdat de overheid bezuinigd is er sowieso structureel iets mis met een economie. Dat geld is immers niets anders dan gerecycled winst wat eerst door burgers en bedrijfsleven opgebracht moet worden. Elke Euro die de overheid uitgeeft, kunnen burgers en bedrijven immers minder uitgeven en meestal zit daar een flink stuk extra verlies in, zeker met zo’n inefficiënte overheid als in Griekenland die geld uitdelen aan de kiezers belangrijker vindt dan structureel investeren.
Wat er in het verleden is gebeurd is, dat er veel geleend geld door de overheid de economie is ingepompt, zo kan je een tijdje het doen voorkomen dat het economisch beter gaat dan de in werkelijkheid. Het zou leuk zijn als je dat geleende geld telkens af kan schrijven onder het mom van dat is de schuld van de vorige regering, maar zo werkt het helaas niet in de wereld.
Of je nu Marxist, links of rechts bent, de wiskundige en boekhoudkundige grondprincipes veranderen er niet door. En zolang er in Griekenland geen partij komt die dat beseft, gaat het niet goed komen. Met heel veel bluf en speltactiek kan Varoufakis het op de pof leven nog even rekken, maar eens is het gebeurt. De bezuinigingen zullen dan steeds groter en ingrijpender worden voor de Grieken, hadden ze al veel eerder het pad van Spanje, Portugal en Ierland gevolgd, dan waren ze nu al lang uit de problemen geweest.
@2: Inderdaad, dat is verontrustend, maar niet verrassend.
Dijsselbloem verwoordt daarmee de gangbare opvatting onder de Europese regeringsleiders. Hun analyse is als volgt: de euro werkt niet omdat er niet een, uniform economisch beleid is. Dat kan alleen afgedwongen worden als landen hun soevereiniteit afstaan. De theoretische onderbouwing hiervoor is de Optimum currency area van Robert Mundell. Dit is een heilloos plan omdat het politiek onhaalbaar is – dat hoef ik niet uit te leggen hier denk ik ;-). Vervelender nog is dat het niets doet aan de oorzaak van de eurocrisis: de loondumping door Duitsland en Nederland zoals ik in mijn serie over de eurocrisis heb uitgelegd.
Ook Dijsselbloem is net zo’n radicale, conservatieve ideoloog als de rest van de club die Europa nu bestuurt. Ik twijfel niet aan zijn loyaliteit, wel aan zijn inzichten.
@3: De overheid maakt ook deel uit van de economie. Of geld door overheid of door burgers wordt uitgegeven maakt niets uit: de economie krimpt even hard.
@3: Erm elke euro die de overheid uitgeeft kan de burger minder uitgeven? Wat voor economie les heb jij gevolgd?
Stel de overheid legt voor 1 miljard een spoorlijn aan, daar moeten dus mensen voor werken, treinstellen voor gekocht worden, etc, etc.
Die 1 miljard komt dus bij de burger terecht en verdwijnt dus niet magisch. Of ben jij zo’n henk die gelooft dat geld magisch in pin automaten verschijnt en niet gedrukt word door de overheid. Waarna de “Henk” het geld naar de “roverheid” moet toe brengen (Vaak gebruikt woordgrapje). Ook al geloof je dat, dan nog is het niet elke euro wegens de eerder omschreven situatie.
Geld verdwijnt niet zomaar hoor.
Laatste fase?
Ik gok op het begin van een nieuwe fase, met een hele lange terugbetalingsregeling en en behoorlijke kwijtscheldingen.
@7:
Daarin ga je gelijk krijgen. De komende jaren zal Griekenland een zorgenkind blijven. De EU gaat van lening, naar kwijtschelding, naar herfinanciering, naar ‘we hebben te weinig bevoegdheden’. Totdat iedereen murw is en accepteerd heeft dat dit tegenwoordig voor beleid wordt uitgemaakt.
@8:
Het is minder rampzalig dan het lijkt.
In de V.S. zijn ook een aantal staten compleet failliet (failliet geweest) en de economie klimt wonderwel weer uit het dal :-)
Off topic:
Volgens Cartoonist Jesse van Muylwuyk, is Tripas in gesprek met Unesco om de Griekse Staatsschuld op de Werelderfgoedlijst te krijgen :-)
@3:
Als Europa dezelfde bezuinigingseisen had opgelegd aan Nederland als aan Griekenland was het hier net zo gegaan. Ga maar na wat de gevolgen zijn wanneer bijvoorbeeld de hypotheekrente aftrek van de een op de ander dag wordt afgeschaft. Dat levert de staat op papier een paar miljard op.
Je ziet volgens mij niet in dat de hulp aan Griekenland geen hulp is, maar een infuus waarmee de leiders binnen de EU een neo-liberale agenda proberen op te leggen. Vergelijk het met de manier waarop de maffia kleine middenstanders opzadelt met schulden om ze daarna tot op het bot uit te kunnen kleden.
Er wordt beweerd dat Griekenland moet kiezen, maar de belangrijkste keuze moeten we als Europa maken. Kleden we de grieken tot op het bot uit en gooien we de resten in de uitverkoop of helpen we de Grieken weer overeind en zorgen we dat het land democratisch en economisch perspectief krijgt.
Verder moet je oppassen wanneer je je beroept op wiskundige principes. Het is een wiskundig principe dat we onszelf met het huidige sterven naar op productie gebaseerde economische groei ten gronde richten.
Voor ons nageslacht zou het een zegening zijn wanneer we ons verbruik van grondstoffen drastisch omlaag brengen.
@9:
Klopt, na regen komt zonneschijn. Dat zal altijd zo zijn. Niets is blijvend. Alles verandert. Morgen komt de zon weer op. Nieuwe ronde nieuwe kansen. Een kapotte klokt heeft twee keer per dag gelijk et cetera…….
Maar dan ff to the point? EU is niet gelijk aan Amerika.
@12:
Klopt:
Het “financiële opperhoofd” heeft daar meer te zeggen dan de “Europese bewaker” ;-)
@11: Portugal, Spanje, Ierland, Italië hebben de hervormingen wel doorgevoerd en die groeien nu weer.
Daarnaast als Griekenland het begrotingstekort niet was gaan verkleinen hadden ze dat tekort moeten financieren, en dan was de schuld dus nog groter geweest.
“Zij zijn het die zich hebben verbonden aan achterhaalde neoklassieke economische principes”
Ik weet niet of het neo-klassiek is.
Achterhaald; dat zeker.
We hebben deze trucs al eens geprobeerd in de jaren dertig, en daar werd het ook niet beter van. Pas na Keynes ging het beter.
http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/06/22/groeten-uit-griekenland-onthullend-portret-van-het-echte-griekenland
@14: Griekenland kan deze schuld niet betalen en een nog hogere schuld ook niet. Heb je je wel eens afgevraagd wie het meeste belang heeft bij het niet verder laten oplopen van de schulden?
De hervormingen van bijvoorbeeld Spanje staan in geen verhouding tot de maatregelen die Griekenland heeft moeten nemen.
@17: Griekenland betaald nauwelijks rente op haar schulden. Een nog lager percentage dan Duitsland en de looptijd is 25-30 jaar. Kunnen ze best betalen.
Ze hebben een kort liquiditeit probleem (overheidstekort) en op de lange termijn een economisch probleem omdat ze niks produceren wat anderen willen hebben. Nepotisme, corruptie en allerlei privileges moet je oplossen om dat economische probleem aan te pakken.
De eis van Europa is dat ze de economie op de lange termijn gezond maken en in ruil krijgen ze op de korte termijn goedkope financiering. Lijkt me niks onredelijke aan.
@18: “Ze hebben een kort liquiditeit probleem (overheidstekort)”
En dat is dus niet waar, tenzij je eerste alinea niet klopt. De Grieken hebben geld nodig om hun kortlopende schulden en rente terug te betalen. Zonder de rentelasten is er een overschot.
@18: Het klopt dat Griekenland de marktrente niet kan betalen, en aflossen pas op termijn kan – een hele lange termijn weliswaar – mits de economie weer gaat groeien.
De economie krijgt geen kans te herstellen door de de bezuinigen, en nu door de lange en angstige onderhandelingen. Niemand durft nu te investeren in Griekenland. Met dank aan onze weigering om de Grieken te helpen (die mogelijk zelfs politiek gemotiveerd is, zoals Letta suggereert).
De Grieken zijn bovendien helemaal niet zo afhankelijk van het buitenland. Ongeveer 25% van de economie is gebaseerd op export, de rest is binnenlandse, lokale economie: detailhandel, productie voor het binnenland, etc.
Nepotisme, corruptie, enz. moeten aangepakt worden, maar is niet de oorzaak van de crisis, niet de oorzaak van het feit dat ze de schuld niet kunnen terugbetalen, en hervormen zal pas op lange termijn effect hebben. Eerst moet de economie weer gaan groeien. Dat betekent dat de binnenlandse vraag herstelt moet worden: dan vinden mensen weer werk en komt de machinerie weer op gang. Daarom doet de Griekse regering ook zo moeilijk over de bezuinigen op de pensioenen: dat is laatste wat veel gezinnen nog drijvende houdt. Het zijn echt niet alleen gepensioneerden die daar van leven.
Nog een terzijde: dat uitkeringen voor pensioenen zo hoog zijn (16%) is geen gevolg van het krimpen van de rest van de economie – wat eens te meer het belang ervan aantoont.
@19:
De rente hoort gewoon bij het overheidstekort natuurlijk. Primair is de target een +2% ja, bereikt door de voorgaande regeringen.
@20
Dat de economie kut is is juist exact de reden dat de rest van Europa de schulden heeft overgenomen en de rente voor Griekenland tot een absoluut laagtepunt heeft gebracht.
Die Grieken moeten gewoon de belastingen wat omhoog gooien en de rente betalen. En verder doorgaan met hervormen, aanpakken van corruptie, belastingontduiking etc.
@22:
Was bij springen van Europa niet meer een daad om de banken, die de Grieken met veel enthousiasme aan schulden hadden geholpen, te ontlasten? ;-)
@22:
Wel de stukjes lezen hoor waar je commentaar onder zet.
@24:
Hervormen heeft niets met bezuinigen te maken en je gebruikt het door elkaar om hetzelfde aan te geven.
Hervormingen zorgen niet voor werkloosheid. Stellen dat bezuinigingen schuldig zijn aan de werkloosheid is ongefundeerd.
Een heleboel landen hebben hevig bezuinigd en alleen bij Griekenland/Spanje is de werkloosheid maar door blijven stijgen. Niet door de bezuinigingen maar doordat hun economie compleet inefficiënt is. In 2012 had Griekenland nog een tekort van 10%, dus met bezuinigen viel het toen ook wel mee. Ierland heeft grotere tekorten weggewerkt dan Griekenland.
http://www.google.com/publicdata/explore?ds=z8o7pt6rd5uqa6_#!ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=unemployment_rate&fdim_y=seasonality:sa&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=country_group&idim=country_group:non-eu&idim=country:ee:el:ie:lv:lt&ifdim=country_group&tstart=1142982000000&tend=1429653600000&hl=en_US&dl=en_US&ind=false
@25:
Wat een gezwam:
Voorbeeld bezuinigingen Nederlandse zorg →
Vele verzorgenden in de WW en hulpbehoevenden in de ellende.
Verder raad ik je aan je iets beter in te lezen voordat je populistisch reageert ;-)
@25: die figuur zegt niets. Je moet gevolgen van de bezuinigingen afzetten tegen de hoogte van de bezuinigingen. Dan zie je dat er een duidelijke positieve correlatie is. Ik kan zo gauw geen link vinden, maar ik weet zeker dat Krugman diverse malen die figuur op zijn blog heeft laten zien. Ik heb hem ook elders gezien.
Ik ben niet degene die die zaken door elkaar haalt, dat doen de Regenten die Europa besturen. Griekenland doet nu concessies: nog meer bezuinigingen (kortingen op pensioenen, verhogen van belastingen). Dat zijn de gevraagde ‘hervormingen’ die nodig zijn in ruil voor hulp bij aflossing van de schuld.
@25: Ierland had een probleem. Een huizenbubbel. Gefinancierd door de banken. Die bubbel liep korstondig leeg, maar is alweer aan het opblazen. De oorzaak van de crisis in Ierland is echter niet weg.
@16 bedankt, lijkt me een interessant boek. Dat aspect van het verhaal blijft meestal onbelicht. Als je ziet wat de gevolgen zijn van beleid ga je er anders over denken. Het liefst zouden de technocraten de mensen afschaffen: die staan allen maar in de weg bij een efficiënte oplossing.
@27:
Bedoel je het multipliereffect > 1?
https://sargasso.nl/wvdd/berichtgeving-griekenland-een-farce/
@30: Het is niet de figuur die ik bedoel. Van hem, of elders (ik kan de link(s) zo gauw niet vinden) heb ik figuren gezien waarin de bezuinigingen op de horizontale as staan (links weinig bezuinigd, rechts veel – Griekenland staat dan helemaal rechts) en vertikaal de economische groei. Dat laat overtuigend zien dat er een negatieve correlatie is tussen ‘begrotingsdiscipline’ en groei van BBP.
Het is zo frustrerend – Klokhuis schrijft er vandaag ook al over – te zien dat de meerderheid van de pers en de politiek dit gewoon negeert. Men wil/kan dit niet zien.
– Dat de politiek het niet wil, kan ik ergens nog begrijpen (toegeven dat je fout zit is heel moeilijk – vooral als dat betekent dat je per ongeluk miljoenen mensen tot de bedelstaf hebt gebracht en leven van nog veel meer mensen vergalt hebt).
– Economen kan ik ook nog begrijpen: die verdienen er een goede boterham mee. Als ze een keer de waarheid zeggen worden ze uit gekost zoals Ewald Engelen.
– Bij de media is wat diverser. Mogelijk gaat het om toegang. Of het is group-think en sociale controle. Of denken ze dat de bestaande orde in gevaar (bij conservatieven). Verder kan ik no luiheid, gebrek aan geld, druk door adverteerders, druk door eigenaren van de publicaties bedenken.