Hoe lang het begrip Vogelaarwijk nog blijft bestaan, is een kwestie van afwachten. Maar enige research in de geschiedenis van de Bijlmermeer, prikkelde opnieuw mijn aandacht voor de ambivalente verhouding van bestuurders en politici met bepaalde wijken.
Toen ik in de Bijlmermeer werkte had ik te maken met Han Lammers: volgens een mooie anekdote zei hij, geconfronteerd met een of ander probleem: “De Bijlmermeer, ja, zijn dat niet die flats die je ziet vanuit de trein naar Utrecht?”
Later, in Groningen, moest ik iets opbouwends doen met de Indische buurt. Daarover sprekend met de hoofdcommissaris van politie, werd ik patroniserend toegesproken: “Elke stad heeft wel een wijk, waar zich de problemen concentreren. Met de bestrijding daarvan moet je voorzichtig zijn, want je kunt problemen gemakkelijk verspreiden.”
Daar zit iets in, al is het ontmoedigend… Een paar jaar terug, als commissaris van een woningcorporatie, werd ik geconfronteerd met een collega, die klaagde over het feit dat hij door de gemeente werd gedwongen tot sociale investeringen, zonder dat een steen op de andere kwam. Mijn repliek was dat investeren in mensen toch wel aardig was, maar hij klaagde: “Het succes verhuist…” Ook daar zit iets in. Maar is het daarom dweilen met de kraan open? Ik bedoel: de halve wereld heeft een tijd in de Bijlmer gewoond, dus is het zo erg dat het succes verhuist?
Heel lang geleden stonden er massieve parkeergebouwen in de Bijlmermeer. Dat vonden we al erg genoeg, maar toen moest er ook nog voor worden betaald, naast de toch al niet geringe huur voor een flat. Dat leverde jarenlang geduvel en bewonersacties. De gemeente deed weinig met het grote probleem in de onbeminde wijk. Uiteindelijk kwam een poging om een constructieve oplossing te vinden. De toenmalige adjunct directeur van de gemeentelijke dienst volkshuisvesting, Dirk Frieling, besteedde de laatste weken van zijn dienstverband bij de gemeente geheel aan die zoektocht. Echt succes had hij niet; bij de grote aanpak van de Bijlmer zijn de parkeergebouwen gesloopt. Frieling voorvoelde dat het zo zou gaan: bij een verslag schreef hij deze toegift:
“Arm kind van rijke ouders” (programma voor een kort doch larmoyant verhaal)
Er was eens een kind van rijke ouders. Bij zijn geboorte voorspelden zijn ouders het een mooie toekomst. Kwaadsprekers vertelden rond dat het kind van de chauffeur was. (de moeder wist dat het van de tuinman was.)
Het kind kreeg alles wat zij hart zou kunnen begeren. Speelgoed, waar het niet om vroeg. Kleren, die het nooit zelf mocht uitzoeken. Het lekkerste snoep, maar daar hield het niet van. Maar liefde kreeg het niet.
Het kind groeide treurig op. Zijn moeder zei: “Waarom ben je zo treurig? Hebben wij je niet alles gegeven wat we konden, en meer dan dat?” Maar het kind werd daar niet vrolijk van.
Het kind werd groter en het werd opstandig. Zijn vader zei: “Ondankbare vlegel. Denk er eens aan hoe andere kinderen het hebben.” En hij zei: “Nou, hier heb je een tientje. Ga maar wat kopen. Ik moet andere dingen doen, ik heb het druk, dat weet je.” Maar het kind bleef mokken.
De ouders zeiden:”Het kind moet ziek zijn. Laten wij het naar de psychiater sturen. Die kan ons vertellen wat het kind mankeert.”
De psychiater stelde vast wat psychiaters vaker vaststellen: affectieve verwaarlozing. En hij schreef genegenheid voor.
De vader zei verbitterd: “daar betaal je nu al dat geld voor”; en hij dacht: en het is nog niet eens mijn eigen kind. ( de moeder was na de geboorte van het kind gescheiden en weer hertrouwd.) De moeder zei:”Waar hebben we dit aan verdiend?” Het kind zei niets. En genegenheid kreeg het niet.
En ze leefden nog lang en ongelukkig.”
Het is een prachtige terugblik en vooruitblik over de relatie tussen Amsterdam en de Bijlmermeer, toegespitst op de onvrede over de parkeergebouwen. Doortrekking van het verhaal levert op dat na vreselijke electro-shocks het kind een nieuwe persoonlijkheid kreeg en inmiddels een bevredigende relatie met de ouders heeft ontwikkeld. Maar dat hoort bij de volwassenheid.
Zoals een goed sprookje doet, vestigt het verhaaltje de aandacht op houdingen en verhoudingen, die verborgen blijven: in politieke windowdressing, in mythen, in onverklaarbare blokkades. Het algemene thema is: in het bestuur is liefde nodig voor het object: als die liefde er niet is, wordt het leven lang en ongelukkig, met veel goedbedoelde en vruchteloze adviezen.
Zeker: er zijn probleemwijken. Maar hoe los je problemen op? Je kunt ze (met water) verdunnen, zodat je ze niet meer waarneemt. Dat verdunnen noemen we dan een “oplossing”.
Reacties (27)
Het is de architectuur.
@1,
Ja… wat dat betreft een mooie anekdote: Als je werkzaam in de sociale huursector eens een stel collega’s op bezoek bent in een soortgelijke wijk in Spike City, en aan een stel spelende kinderen vraagt of ze aan kunnen wijzen waar ze wonen en het kind wijst gebarend naar een gallerijflat ‘daar ergens’ dan weet je dat er iets mis is.
KJ, eens. Die flats lijken gehouwen uit troosteloos oostblokbeton. Je waant je daar levend begraven. Het doet me ook altijd denken aan een scene uit Koyaanisqatsi. Zo’n Amerikaans “housing project” dat compleet wordt overgelaten aan het verval.
Het is inderdaad grotendeels de architectuur. De flats ware te anoniem met enge liften en ‘binnenstraten’. Rondom de flats te weinig verkeer (want alle verkeerslagen waren gescheiden)en teveel bosschages. Doodsklap was de beslissing om de Surinaamse onafhankelijkheidsvluchtelingen massaal in de wijk te dumpen.
Een soortgelijk verhaal in de Indische buurt. In de 19e/begin 20e eeuw volgebouwd met goedkope rotzooi, maar dat mocht in de jaren zeventig van actievoerders niet worden gesloopt omdat dat het karakter van de buurt zou verpesten. De buurt verhuisde zelf naar Almere toen daar wel nieuwe woningen werden gebouwd en werden vervangen door vnl turken. Die wonen nu nog in die ellende.
Platgooien en opnieuw beginnen kan erg effectief zijn. Inderdaad zal een gedeelte naar een andere probleembuurt verhuizen, maar de achterblijvers help je tenminste wel.
@1, 2, 3 Dat zeggen jullie nou wel makkelijk en je hebt er ook een beetje gelijk in. En omdat er veel mensen zo over denken, vraag ik me af hoe het komt dat er zoveel gebouwd wordt wat door het publiek op die manier afgekeurd wordt. Want gek genoeg wordt in Nederland vrijwel alle nieuwbouw afgekeurd. De gemiddelde smaak van politici wijkt toch niet zo heel veel af van die van de gemiddelde Nederlander?
Toch woont de gemiddelde Nederlander niet in pittoreske oude stadjes en huisjes uit 1800, maar moet het doen met min of meer lelijke nieuwbouwhuizen.
Maar grappig is het wel, dat er in de Bijlmermeer nog niet eens krakers willen wonen, met zoveel leegstand daar. Er staat bijna een hele flat voor ze klaar!
Ook nieuwbouw helpt niet. De architectuur is het sluitstuk van een bouwproject. Bewoners (nieuwe of oude bij renovaties) worden niet gevraagd naar hun woonwensen. Meestal is er kostenoverschrijding, dan wordt er beknibbeld op de leuke dingen, zoals openslaande deuren, balkon, schuiframen, etc.
Participatie werkt vaak niet. In de buurten met betere inkomens komen er inspirerende verslagen en woonwensen, maar in de buurten met lagere inkomens zijn het vaak praatjesmakers die elders gemiste kansen willen compenseren. De woningcorporaties kunnen vaak spelen met deze mensen en zo bloeden de constructieve voornemens vaak dood.
De woonbond zou hier een veel actievere rol in dienen te spelen.
De nieuwe politiek zal de problemen nog eens verergeren. Met het uitbannen van scheefhuur (boven 32.000/jaar) krijg je gettovorming.
@Ernest; De gemiddelde smaak van politici wijkt toch niet zo heel veel af van die van de gemiddelde Nederlander?
Recht uit de onderbuik: de DSO wordt gevormd door een stelletje wraakzuchtige, jaloerse pennelikkers, die uitsluitend uit recalcitrante en contramienerige motieven de leukste ideeen voor de lol om zeep helpen. Zo. Die zit.
@Maria; Met het uitbannen van scheefhuur (boven 32.000/jaar) krijg je gettovorming.
Right. Want nu is er geen sprake van ghetto-vorming. Dus laten we in vredesnaam niets nieuws proberen. Laat me raden: jij huurt scheef.
@5,
Wat er nu aan schilderachtig spul staat is natuurlijk wel grotendeels het goede spul wat het overleeft heeft he? De krotten van weleer zijn al lang tegen de vlakte. En voeg daar ook nog eens aan toe dat dergelijke wijken vaak lekker centraal in steden gelegen zijn en je weet dat het niet alleen aan architectuur ligt ;-)
@Rik; je weet dat het niet alleen aan architectuur ligt
Dat is, IMHO, pertinente onzin. Amsterdam kan haar burgers van belasting ontslaan voor de komende tien jaar, *en* vijf nieuwe tunnels boren als ze morgen de Bijlmer tegen de vlakte zouden gooien en er modale huizen neer zouden zetten. De lokatie is fantastisch – miljarden waard – het is de invulling die het verpest.
Ja, hallo dat was een algemene uitspraak van me he over oude gebouwen?!
Maar ben het in het geval van de Bijlmer wel met je eens…
Wat houdt ze eigenlijk tegen, nukkige deelraden, idealisme?
In een reportage over IJburg in de Groene, begin januari, werd ook al weer melding gemaakt van vertrek van bewoners, omdat er te veel “sociaal zwakkeren” kwamen wonen. Als vertrek “zwak” is klopt dit woord natuurlijk niet, want meestal zijn het niet de overlastgevers die vertrekken.
@9 Kom je er wel eens? Zoveel hoogbouw staat er niet meer hoor. En dus woont een deel van die “invulling” nu niet meer verticaal, maar horizontaal. In “modale huizen”. Afbreken?
@KJ Ik huur niet. Ik begrijp je suggestie niet.
Maar in het fitnesscentrum waar ik kom, heerst veel angst onder huurders. Ja, inderdaad ook van scheefwoners. Zij durven niet meer weg. En van geïndiceerde huurders, die vrezen dat de buurt met méér onaangepasten te maken zal krijgen.
Overigens ben je meer ter zake als je op de argumenten zou ingaan. Niet alles is ‘omdat het nieuw is’ een verbetering.
1. Architect en participatieplan voor de bewoners zou bijv. aan het begin van een project de basis moeten zijn. Dat zou echt nieuw zijn.
2. Relevant buurtwerk, inzet van de woonbond (ook om ‘goede’ participatie te bewaken) zou daarnaast een verbetering van het al bestaande zijn.
@Maria; 1. Architect en participatieplan voor de bewoners zou bijv. aan het begin van een project de basis moeten zijn.
Design by committee *gruwel*.
2. Relevant buurtwerk, inzet van de woonbond (ook om ‘goede’ participatie te bewaken) zou daarnaast een verbetering van het al bestaande zijn.
Nee, nee, en nog eens nee! Je kunt niet het feit dat je (niet jij) de kantjes eraf gelopen heb in eerste instantie, in tweede instantie fixen door een blik geitenwollensokken open te trekken.
@Ernest; Ik vergat nog wat: ‘markt-conforme huurprijzen’. Dat vergeet Amsterdam ook nog wel eens.
@15 Wat is markt-conform? Wat er betaald wordt of wat er gevraagd wordt? Die twee komen, in tegenstelling tot “markt-conforme” salarissen, vaak niet overeen met de wens van betrokkenen…
@14 “Design by committee gruwel” is een klisjee uitroep van je. De “designer” als schepper is flauwekul. Bij vrijwel alles wat ontworpen wordt komen meer mensen kijken. Het zegt nog niets over de kwaliteit. Alles is tegenwoordig teamwork. Dus of die mensen nu voor één bedrijf werken, als freelancers, of in de vorm van een samenwerking tussen architect en bewoners samenkomen: het kan bijna niet anders en er komen hele mooie dingen uit, of niet.
In wat voor ouderwetse wereld leef jij? De arme kunstenaars in koude zolders? De bohemien met zijn opiumpijp? De kapitalist met de sigaar? Gary Cooper de architect?
@Ernest; ‘Wat is markt-conform?’ Nou, dat is markt-conform, ook wel bekend als ‘wat de gek ervoor geeft’. Indicaties over ‘markt-conform’ haalt men over het algemeen uit de private sector, waar vergelijkbare omstandigheden heersen.
‘Wens van de betrokkenen?’ Jezus, ik ben nog nooit een Amsterdammer tegengekomen die tevreden was over zijn huis. Da’s alles waar conversaties met Amsterdammers over gaan – wonen. En dat volk moet je tevreden stellen ? Get real ! Maak er een middenklasse woonwijk van met voornamelijk koopwoningen en de prijzen zullen overal een beetje dalen.
Het ligt toch wel iets ingewikkelder. Ik stond met een architect naar een groot bejaardenhuis te kijken in Noord en vroeg me af welke slechtaard dat had ontworpen.
Het antwoord was: “ik zou dat ook doen, want dat is wat wordt gevraagd door de samenleving. Wil jij je ouders in huis nemen en verzorgen dan?”
Ik had daar geen zin in: architecten die zonder enige moraal bouwen wat van ze wordt gevraagd, zijn misschien minder sympathiek, maar het mag ons te denken geven.
Iedereen heeft recht op zijn eigen wereldbeeld, maar het is niet persé correct. KJ heeft gemist dat de Bijlmermeer al bijna volledig is gesloopt, op een paar hoogbouwflats na, die nog wel gewild zijn. Ook zijn betoog over marktconform is onzin: de sociale woningbouw heeft per definitie geen marktconforme prijs, daarom is hij sociaal. De woningmarkt in zijn geheel wordt sterk in prijs opgedreven door de waanzinnige hypotheekrente aftrek. Maar dat zal hij ook niet willen horen.
@18
Ik ben je inderdaad nooit tegengekomen maar ik ben een Amsterdammer die uitermate tevreden was over zijn huis. Zo tevreden dat ik dacht “hier wil tot mijn dood aan toe blijven wonen”.
Maar ja, het was een Bijlmerflat, die tegen de vlakte moest omdat de bevolkingssamenstelling niet naar wens was. Te zwart, te arm, in ieder geval ongewenst. In tegenstelling tot wat @4 zegt, die flat was verre van anoniem. Het had veel meer weg van een dorp. Veel mensen die er 10, 20 jaar woonden, elkaar kenden, groeten.
De Bijlmer is niet vernieuwd maar vernield o.a. op grond van vooroordelen en dat is een grof schandaal.
De woningmarkt in zijn geheel wordt sterk in prijs opgedreven door de waanzinnige hypotheekrente aftrek. Maar dat zal hij ook niet willen horen.
Dat wil ik prima horen. En dat ben ik helemaal met je eens. Zolang je daar maar bij zegt: *en* door de huursubsidie, *en* door de hypotheekgarantie, *en* door de overdrachtsbelasting, *en* door het huurwaardeforfait. En zolang je er maar bij zegt: weliswaar heeft de sociale woningbouw en centrale bouwplanning geen verhogend, maar toch wel degelijk een perverterend effect op de woningmarkt.
Dan zijn we het volkomen met elkaar eens.
Het komt door onkunde, slecht beleid en gebrek aan marktwerking. Neem nu de woningbouw tussen 1918 en 1940, de periode waarin de marktwerking het grootst was.
Voorbeeldje van onkunde en slecht beleid:
de bouwvoorschriften zijn in een periode van uiterst gebrekkige marktwerking (1945 – heden) zo minimaal opgesteld dat er niets goeds van komt.
De bouwer bouwt (producent produceert)het liefst zo goedkoop mogelijk. De bouwer kiest dus ook voor een architect die een zo goedkoop mogelijk ontwerp maakt. Omdat de beslisser (klant) vaak meer verstand heeft van ….. (verzekeren), dan van woningbouw, kantoorbouw, hallenbouw, kiest men maar wat zonder naar de toekomstige wensen en ontwikkelingen te kijken.
Het ligt absoluut niet aan de architectuur. Design by committee is inderdaad het domste wat je kan doen, tenzij je graag de wijk vol boerderettes en zaanse huisjes wilt. Dat is geen design, dat zijn slappe aftreksels van vroegah.
Je kunt je kapot analyseren over goede bouwstijlen, of marktwerking, of hoogbouw/laagbouw. Feit is dat men tijdens de bouw geen flauw idee heeft wat de toekomt brengt voor het gebouw. Het ligt uiteindelijk altijd aan de bewoners die erin trekken. Daar ontsstaan de problemen, niet bij een stuk beton. Er zijn zat buurten of gebouwen te bedenken die foeilelijk, onpraktisch, te hoog of te laag et cetera zijn, maar waar men toch prima woont.
Het is het natuurlijke reflex van de Nederlander om een klein probleem op te blazen tot epische proporties en de omgeving of anderen aan te wijzen als veroorzaker.
Ik denk dat de eindconclusie moet zijn: je kunt niet *en* een gewild stads-centrum hebben met fincanciele en creatieve industrie en hip uitgaan, *en* sociale huurwoningen hebben in enorme concentraties op een plek die te dicht bij datzelfde centrum ligt.
De mentaliteiten van de jaren zeventig (toen Amsterdam leegliep) en die vanaf pak ‘m beet de tweede helft van de jaren tachtig (toen mensen die gewoon geld verdienen de stad weer introkken) botsen hier op een epische manier op elkaar.
Ik geloof zonder meer dat de stad Amsterdam, toen ze de Bijlmer bouwden, het geen seconde heeft overwogen dat het ding eigelijk te dicht bij het centrum lag. Voor Amsterdam in de jaren zeventig was het de buitenwijk. Het resultaat is dat de prijsdruk op de binnenstad enorm is geworden. Iets wat niet had gehoeven, maar waar misschien wel door deze of gene gruwelijk van is geprofiteerd.
KJ: Dat wil ik prima horen. En dat ben ik helemaal met je eens. Zolang je daar maar bij zegt: *en* door de huursubsidie, *en* door de hypotheekgarantie, *en* door de overdrachtsbelasting, *en* door het huurwaardeforfait.
Ook mee eens, en dat zeg ik als iemand die zelf huurtoeslag ontvangt. Huurtoeslag zie ik als een subsidie voor de verhuurder die via mijn bankrekening wordt uitbetaald. Een hoop overbodige handelingen en tussenpersonen dus.
Als mijn “sociale” verhuurder nu eens niet het geld op de bank liet wegrotten of er onbesuisde dingen mee deed, of z’n directeuren niet ruim boven Balkenendenorm zou uitbetalen, dan konden ze mijn huur flink verlagen en dan ben ik ook de eerste die geen huurtoeslag meer hoeft.
Sowieso is het aanvragen al een last, moet je wéér aantonen hoeveel (of weinig…) je verdient bij de belastingdienst, terwijl ze dat toch allang weten van je gewone aangifte, enzovoorts. Eén groot uit de hand gelopen ambtenarenwerkgelegenheidsproject is het.
KJ: En zolang je er maar bij zegt: weliswaar heeft de sociale woningbouw en centrale bouwplanning geen verhogend, maar toch wel degelijk een perverterend effect op de woningmarkt.
Ik vind wel principieel dat er altijd plaats is of moet zijn op de markt voor verhuurders zonder winstoogmerk. En die moeten ook best af en toe een subsidie mogen krijgen als ze goed werk doen. En íets van centrale planning zal er m.i. ook moeten zijn, al was het maar om te bepalen hoeveel en waar. Men moet immers zorgen dat het aanbod aansluit op de vraag, niet zomaar wat bouwen in het wilde weg.
@25 Tsja, huursubsidie… ik begrijp je irritatie over de omslachtigheid van het systeem dat het subsidiesysteem verhult. Maar, van uitgaande dat je in de Randstad woont, je zou eigenlijk op je blote knietjes het Nederlandse huurbeleid moet danken om de goedkope huurprijzen van onze huizen. Ik ook, ondanks dat ik particulier wordt uitgeknepen. Ja, Nederlandse woningen zijn klein. Maar in buitenlandse grote steden betaal je minstens het dubbele voor een flatje dat net een bezemkast in de Bijlmer zou zijn.
@24 De Bijlmer te dicht bij het centrum? Kom op. Dat kun je beter van West zeggen, of Noord. Toen de Bijlmer gebouwd werd was er amper een buslijntje. De metro’s moesten er nog komen. Het grenst niet eens aan de stad; er liggen twee gemeentes tussen. Je komt er met circa 15 minuten metro en dat was altijd heel ver en heel gevaarlijk voor de oudestad-bewoners. Er was zoveel leegstand in het begin dat de massa Surinamers er meteen in kon.
De huizenprijzen in de binnenstad zijn pas begin jaren negentig gaan stijgen. In de tachtiger jaren kochten mensen nog een heel grachtenpand voor minder dan een ton en toen stonden de Bijlmerflatgebouwen er inmiddels al bijna twintig jaar.
Dus zoveel invloed had die Bijlmer niet.
De huizen kosten er nu minder dan de helft van die in de stad en zijn ook goedkoper dan in Diemen. En er staan er erg veel te koop.