Noord-Macedonië tussen oost en west

ELDERS - Het referendum dat zondag wordt gehouden in de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië gaat over meer dan een nieuwe naam voor het land. Steun van de Grieken voor de voorgestelde oplossing is ook nog allerminst zeker.

De nieuwe naam voor het land, Republiek Noord-Macedonië, staat niet eens in de vraag die de Macedoniërs in het referendum wordt voorgelegd. De aanvaarding van de nieuwe naam dient namelijk een doel en daar is de referendumvraag volkomen duidelijk in: ‘Steunt u het lidmaatschap van de EU en de NAVO door aanvaarding van de overeenkomst tussen Griekenland en Macedonië?’ De polls voorspellen dat een meerderheid deze vraag positief zal beantwoorden. Maar om de uitspraak geldig te maken moet minstens 50% van de kiesgerechtigden zich laten horen. Een tegenvallend resultaat zal het moeilijker maken de tweederde parlementaire meerderheid te vinden voor de grondwetswijzigingen die nodig zijn om de naamsverandering te bezegelen.

Nationalisten roepen op tot een boycot. De verdeeldheid in de grootste nationalistische groepering, de voormalige regeringspartij VMRO-DPMNE lijkt in het voordeel van het ja-kamp. Hristijan Mickovski, leider van deze partij die vanwege corruptie en afluisterschandalen in de oppositie is beland, heeft gezegd het resultaat van het referendum te zullen respecteren. Maar parlementsleden van zijn partij laten andere geluiden horen. Er is nog steeds een sterke anti-westers gezinde minderheid die net als in andere voormalige Joegoslavische deelrepublieken zoals Servië en Montenegro meer hecht aan banden met Rusland, het moederland van de Slaven.

Dat er meer speelt dan een naamswijziging blijkt uit het bezoek dat premier Zaev de laatste maand heeft gekregen van vertegenwoordigers van verschillende westerse regeringen, waaronder ook de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok. Ze verzekerden hem allen van steun bij de oplossing van een jaren voortslepend conflict dat door het akkoord met zijn Griekse ambtgenoot Tsipras eindelijk een oplossing naderbij brengt. Dat de Grieken toetreding van Macedonië tot westerse bondgenootschappen alleen vanwege de naam van het land in de weg stonden was de VS en de EU al jaren een doorn in het oog.

De VS stuurden minister van Defensie Mattis om het belang te onderstrepen van de inlijving van Macedonië bij de NAVO, de volgende stap van het militaire bondgenootschap om zo veel mogelijk Balkanlanden in het westerse kamp krijgen en de invloed van Rusland in de regio terug te dringen. Mattis zei er van overtuigd te zijn dat Rusland het nee-kamp in Macedonië met geld en andere middelen steunt. ‘Terwijl de Russen heimelijk geld geven en proberen marionettenpartijen op te richten, leveren wij openlijk steun aan de ja-stemmers,’ zei Mattis ter verdediging van zijn bemoeienis met het referendum. De Russische ambassadeur in Skopje was afgelopen zomer overigens niet minder openlijk met zijn waarschuwing aan de Macedoniërs: ‘Als het tot een conflict zou komen tussen Rusland en de NAVO, zult u een legitiem doelwit zijn.’

Griekse steun nog lang niet zeker

Macedonische onderzoeksjournalisten vonden aanwijzingen voor financiële steun van de Grieks-Russische zakenman Ivan Savvidis voor de nee-campagne. Savvidis is onder andere voorzitter van de voetbalclub PAOK Saloniki. Daar, in Thessaloniki, zit de luidruchtigste Griekse oppositie tegen het akkoord tussen Zaev en Tsipras. Nationalistisch Griekenland wil koste wat kost nog steeds voorkomen dat de naam Macedonië, hoe dan ook, gebruikt wordt buiten de eigen Noord-Griekse regio met die naam. Van compromissen wil men niets weten. De naamswijziging wordt ervaren als een klap in het gezicht en een schending van de roemruchte geschiedenis van de ‘echte’ Macedoniërs. Aan geopolitiek heeft men lak. Maar als het er op aankomt zullen de verwantschapsgevoelens met het Russische volk bij veel Grieken wel het zwaarst wegen vanwege de gemeenschappelijke religie.

Tsipras heeft voor de instemming van zijn parlement met de overeenkomst over de naamswijziging en het laten varen van obstructie tegen het lidmaatschap van Noord-Macedonië van de NAVO en de EU de steun nodig van oppositiepartijen. Zijn nationalistische coalitiegenoot ANEL is officiëel tegen, en dreigt met een regeringscrisis, al zijn er ook dissidenten.

Alexander de Grote

Spyros Danellis van de links-liberale oppositiepartij To Potami (Rivier, slechts 6 zetels), steunt het akkoord met Macedonië. Hij vindt dat de naam Noord-Macedonië recht doet aan het feit dat het oorspronkelijke Macedonië verdeeld is over het huidige Griekenland, de voormalige Joegoslavische republiek en Bulgarije. Belangrijk is voor hem ook dat Skopje afziet van de opzichtige claims die de vorige regering legde op de geschiedenis van Macedonië door bijvoorbeeld het vliegveld naar Alexander de Grote te vernoemen en de hoofdstad vol te zetten met klassiek Griekse beelden en gebouwen.

De tegenstanders van het akkoord zijn vooral bevreesd dat Macedoniërs zichzelf en hun taal gewoon Macedonisch blijven noemen. Ze eisen daarom dat het land alle verwijzingen naar Macedonië laat vallen omdat deze naam exclusief toebehoort aan de Grieken.  Benjamin Karakostanoglou, professor internationale betrekkingen en voormalig vice-burgemeester van Thessaloniki, waarschuwt voor de gevolgen van een eventuele goedkeuring van de overeenkomst door een parlementaire meerderheid. ‘Onze Europese partners onderschatten dit probleem. Als dit verdrag wordt geratificeerd, voorspel ik niet alleen dat de regering erop zal vallen, maar ook dat het laatste beetje Europese gevoel in Griekenland dan volledig vervlogen is.’

Door de politie ontzet

Hoe verhit de Griekse gemoederen kunnen worden bleek onlangs toen zo’n 5000 inwoners Thessaloniki onder de leuze “Macedonië is van ons” demonstreerden. Een Turkse familie werd door de demonstranten aangezien voor Macedonisch en moest zich na achtervolging in veiligheid stellen in een appartementsgebouw. Een van de bewoners van het gebouw verzette zich tegen de aanvallers die de deur van het gebouw probeerden open te breken en nam de Turkse familie binnen in zijn appartement. De Turken zijn door de politie ontzet.