Mulisch en Donner: de mentopagus

Harry Mulisch is overleden. Ik heb het werk van Mulisch en in het bijzonder zijn ‘magnum opus’ De Ontdekking van de Hemel altijd zeer indrukwekkend gevonden. In het eerste deel van De Ontdekking van de Hemel vertelt Mulisch het verhaal van zijn eigen leven tijdens de jaren ’60 en ’70 en in het bijzonder zijn hechte vriendschap met Jan-Hein Donner, schaker, publicist en journalist.

Deze karakters heten in het boek Onno en Max. Max, gebaseerd op Mulisch zelf, is een erotomane sterrenkundige met een verwrongen Duits-Joodse achtergrond (met name in de familiegeschiedenis is de gelijkenis tussen Max en Harry zeer groot). Onno is een eigenzinnige taalkundige, uit een gereformeerde politieke familie, die voor de PvdA de politiek in gaat. Onno is deels gebaseerd op de schaker en publicist Jan-Hein Donner, het zwarte schaap uit de familie van minister Donner, alhoewel hij in zijn politieke carriere meer lijkt op Hans van Mierlo of Marcel van Dam, die ook tot de kring van Mulisch behoorden. Zij sluiten aan het begin van het boek een innige, intellectuele vriendschap. In levendige gesprekken in Amsterdam, Leiden en Cuba bespreken ze wetenschap, geschiedenis, politiek, geloof en filosofie. In dit fragment uit de verfilming (met een prachtige rol voor Stephen Fry die qua fysiek en persoonlijkheid sterk op Donner lijkt) kan je daar iets van zien. De gesprekken zijn gevuld met theorieën over de wereld, prachtige kleine beschouwingen van ontwikkelingen om hen heen, maar ook de ironisch-arrogante humor van met name Onno.

Maar hun onafgebroken stroom theorieën, grappen, beschouwingen en anekdoten vormde niet hun eigenlijke gesprek: dat vond daaronder plaats, zonder woorden, en het ging over henzelf.

De vriendschap die Mulisch beschrijft tussen Onno en Max heeft op mij, toen ik De Ontdekking van de Hemel las als middelbare scholier, een ongelofelijk indruk gemaakt. Een intellectuele verbondenheid tussen twee mannen, die samen over alle mogelijke onderwerpen diepzinnige gesprekken hebben, die geestelijk in en in met elkaar verbonden zijn. In mij is altijd het idee gebleven dat zulke verbondenheid echte vriendschap is, dat dat is wat het leven rijk en zinvol maakt.

Aangezien [Siamese tweelingen] aan de borst waren samengegroeid heetten zij in de medische terminologie een thoracopagus, – waarop Onno meteen wist dat zijzelf dan, aangezien zij met de inborst aan elkaar waren gegroeid, een mentopagus waren.