Minder ministers

Een van de voorstellen van GroenLinks in het nieuwe verkiezingsprogramma is de reductie van het aantal ministeries van de dertien nu naar acht. Voor een politicoloog of bestuurskundige is het altijd leuk om na te denken over hoe verantwoordelijkheden rationeel zouden verdeeld moeten worden. In het volle besef dat in het openbaar bestuur beslissingen bijna nooit op rationale gronden tot stand komen. In plaats daarvan is de indeling van ministeries afhankelijk van path dependency en institutional stickiness: of in gewoon Hollands oude beslissingen worden in stand gehouden zonder dat daar rationale redenen voor zijn.

Toch zijn er zeker wel rationale elementen aan hoe verantwoordelijkheden tussen ministeries samen hangen: de bestuurders die de ministeries indeelden probeerden dat zo rationeel mogelijk te doen en in de tussentijd proberen bestuurders de bestaande structuur rationeel te gebruiken. Je zou kunnen stellen dat de huidige ministeries met elkaar samenhangen in clusters van ministers met een aan elkaar gerelateerde portefeuilles. Dat zie je terugkomen in de kabinetsformaties waarbij geprobeerd wordt om binnen zulke clusters alle partijen deel te laten nemen.

Grofweg zou je de structuur van de ministers kunnen voorstellen als in dit figuur: centraal staat de sociaal-economische driehoek met daarin de ministers van Financien, SZW en Economische Zaken. De minister van sociale zaken staat echter ook relatief dichtbij de ministers van OCW en VWS, die zo samen een cluster rond de softe publieke sector vormen. De minister voor Economische Zaken staat dichtbij de ministers van V&W en LNV, die zich bezighouden met sectoren waar de vrije markt in principe het belangrijkste regulerende principe is. Economische Zaken in mindere mate, maar Verkeer en Landbouw in grotere mate hebben veel overeen met de minister van VROM, omdat zij allemaal te maken hebben met ruimtelijke en milieu-vraagstukken. Boven in het figuur staan de ministers van BZK, BuzA, Justitie en Defensie. Tussen hun portefeuilles bestaan een opvallende relatie: de ministeries van BZK en Justitie houden zich bezig met het binnenlands bestuur, de ministeries van Defensie en BuZa met internationale samenwerking. BZK en BuZa houden zich met name bezig met de organisatorische kanten hiervan. Justitie en Defensie met de toepassing van geweld.

Op basis van deze complex structuur van paren, driehoeken en vierkanten, kan je simpel een nieuwe indeling voorstellen: laten we alle paren, vierkanten en driehoeken samenvoegen. Dat gaat prima als we de sociaal-economische driehoek behouden. Dan ontstaan er ministerie van Buitenlandse Zaken en ministerie van Binnenlandse Zaken. Naast het ministerie van Financien, dat vanwege zijn meta-portefeuille moeilijk is te integreren, ontstaat het ministerie voor VOSZ (Volksgezondheid, Onderwijs en Sociale Zaken) en VROEM (verkeer, ruimtelijke ordening, economie en milieu).

Simpel en rationeel! Uiteraard zit er een aantal haken en ogen aan: zo vind ik als liberaal de scheiding der machten heel belangrijk: dus vind ik het fijn dat de minister van BZK verantwoordelijk voor de AIVD en de politie niet ook verantwoordelijk is voor het OM. Dat de minister voor BuZa niet als enige over buitenlands beleid gaat. En dat de minister van V&W een groene tegenhanger heeft in de minister van VROM.

Het blijft complexe materie: minder ministers.