Kenneth Roth was van 1993 tot 2022 directeur van Human Rights Watch. Hij schreef over zijn ervaringen het boek Righting Wrongs: Three Decades on the Front Lines Battling Abusive Governments. Hij wil daarmee laten zien dat organisaties die opkomen voor mensenrechten wel degelijk effectief kunnen zijn. ‘Ik denk dat de wereld er een stuk slechter voor zou staan als de mensenrechtenbeweging er niet zou zijn,’ zegt hij in een interview met Wordt Vervolgd van de collega’s van Amnesty International.
Human Rights Watch werd in 1988 opgericht en richt zich voornamelijk op onderzoek naar mensenrechtenschendingen, druk uitoefenen via de media en lobbywerk. Met zijn onderzoeksrapporten probeert HRW regeringen tot actie aan te zetten tegen landen die mensenrechten schenden en oorlogsmisdaden plegen. Roth: ‘Human Rights Watch kreeg in 1997 de Nobelprijs voor de Vrede voor het verdrag om landmijnen te verbieden. En we stonden aan de basis van de verdragen om clustermunitie en kindsoldaten te verbieden. We speelden ook een centrale rol in de oprichting van het Internationaal Strafhof in Den Haag.’
Roth toont zich ook in een interview met de NRC niet pessimistisch over de internationale rechtsorde. Ondanks de toename van het aantal autocraten dat aan de macht is gekomen. ‘Er is altijd een invalshoek om leiders ergens op aan te spreken. Hoe vreselijk de despoot of de dictator ook is, er is altijd iets waar ze om geven, hun reputatie, internationale erkenning, er is altijd wel iets.’ Hij geeft het voorbeeld van de gevoeligheid van Trump voor zijn reputatie als dealmaker. Als Trump ervan overtuigd kan worden dat bijvoorbeeld het gebruik van Oeigoerse dwangarbeid in China een niet-competitieve handelspraktijk is, een manier om arbeidskosten te verlagen, dan kan hij deze zeer ernstige mensenrechtenschending misschien aanpakken.
Roth vertrouwt ook op de effectiviteit van het Internationaal Strafhof (ICC) dat onlangs de Filippijnse oud-president Duterte heeft laten arresteren. Ook het arrestatiebevel tegen Netanyahu blijkt niet zonder gevolgen. De Israëlische premier is niet gearresteerd toen hij zijn vriend Orbán in Hongarije bezocht. Maar het is duidelijk dat hij niet meer ongehinderd overal op bezoek kan gaan.
Verzet
Naast druk op de leiders is steun van de bevolking voor de mensenrechtenbeweging van groot belang. Alle aandacht voor de macht van de nieuwe autocraten laat onverlet dat de bevolking overal in meerderheid dictators blijft afwijzen, zegt Roth. Tegen alle repressie in gingen mensen de straat op in Hongkong, Thailand, Myanmar, Bangladesh, Sri Lanka, Iran, Turkije en ook in Rusland, Wit-Rusland, Polen, en andere landen in Oost-Europa zoals Georgië, Hongarije, Roemenië en Servië.
Cruciaal voor de democratische bewegingen in al deze landen is de steun voor democratie in landen waar autocraten nog niet aan de macht zijn. En daar ligt volgens Roth wel een probleem.
„Het probleem vandaag de dag ligt bij de gevestigde democratieën, waar mensen die zich achtergesteld voelen vatbaar zijn voor de autocratische aantrekkingskracht. En dus moeten we democratieën ertoe aanzetten om iedereen in het land beter te bedienen. Maar ook om terug te vechten tegen de autocratische neiging om bepaalde minderheden tot zondebok te maken. We moeten laten zien dat het aanwijzen van zondebokken vaak een excuus is om de echte problemen van een land niet aan te pakken.
„We moeten ook het gevoel versterken dat alle inwoners van een land lid zijn van de gemeenschap. Dat is het probleem van identiteitspolitiek, want als we alleen maar bezorgd zijn over deze of gene identiteit, versterkt dat de gemeenschap niet. Het maakt het makkelijker voor een autocraat om bepaalde identiteiten eruit te pikken die niet in de smaak vallen. En dus moeten we terug naar het idee dat geen van onze rechten veilig is totdat de rechten van iedereen veilig zijn. Als de autocraat kan zeggen dat we vandaag de rechten van homo’s of immigranten afpakken, dan zal dat morgen ook anderen overkomen.”