Medicijnresten in grondwater

ACHTERGROND - In Nederland zijn medicijnresten in het grondwater gevonden. Dat zei Lieve Declercq, voorzitter van de directie van waterbedrijf Vitens, eind januari tijdens een hoorzitting over geneesmiddelen en waterkwaliteit in de Tweede Kamer. Tweederde van de Nederlandse gezinnen gebruikt drinkwater dat uit de grond komt. Op dit moment zijn de installaties die het grondwater zuiveren niet voldoende ingericht om de medicijnresten eruit te halen. Ofschoon medicijnresten op dit moment niet een acuut gevaar voor de mens vormen, roepen verschillende partijen op tot maatregelen om mogelijk schadelijke effecten op lange termijn voor te zijn.

Om medicijnresten uit grondwater te verwijderen is volgens Vitens aanpassing van de installaties noodzakelijk. Dat zal een forse kostenstijging betekenen. Een woordvoerder van het bedrijf laat weten dat de consument uiteindelijk voor de kosten zal opdraaien indien het probleem vooruit wordt geschoven. De klant zal dit volgens hem merken door een forse verhoging van de waterrekening. Tweede Kamerlid Carla Dik- Faber (ChristenUnie) initieerde de hoorzitting. ‘Ik ben erg geschrokken van het feit dat er ook medicijnresten in het grondwater gevonden zijn. Het maakt mij duidelijk dat we als overheid nú moeten ingrijpen.’

Lange termijn

Het probleem van de medicinale vervuiling is met dit nieuwe wapenfeit letterlijk én figuurlijk op een dieper niveau gekomen.Vervuild grondwater (en daarmee drinkwater) heeft gevolgen voor de mens. Het gaat weliswaar om lage concentraties die de volksgezondheid niet direct lijken te schaden, maar we kunnen niet weten welke gevolgen dat op de lange termijn heeft. De Rijksdienst voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) sprak al in 1999 over chronische gevolgen die het voor de mens verwacht. ‘Potentiële humane risico’s zijn: ontwikkeling van allergische, genotoxiciteit en de overdracht van resistentiegenen,’ staat er in het rapport. Sindsdien is het medicijngebruik in Nederland alsmaar gestegen. Met de vergrijzing en de daaruit voortvloeiende verdere stijging van het medicijngebruik, zal de watervervuiling alleen maar verder toenemen. En daarmee de noodzaak om het water beter te reinigen.

Wateronderzoeksbureau ’s KWR en STOWA publiceerden in 2013 een rapport over geneesmiddelen in de waterketen. Hierin concluderen zij onder andere  dat er veel bekend is van het vóórkomen en gedrag van geneesmiddelen in de waterketen, maar dat de kennis van de risico’s beperkter is. Op dit moment bestaan volgens het rapport binnen de wettelijke kaders nog geen normen voor geneesmiddelen in de waterketen. Signalerings- en streefwaarden worden echter regelmatig overschreden, zo schrijven de onderzoekers.

Wie gaat dat betalen?

Michaël Bentvelsen van de Unie van Waterschappen, de landelijke koepelorganisatie van de waterschappen: ‘De oplossing ligt volgens ons op twee niveaus, dat van de bronmaatregelen en dat van de waterzuivering. Als je naar de bron kijkt, kun je wellicht stimuleren dat bepaalde medicijnen terughoudend ingezet worden of dat er zogenaamde groenere medicijnen geproduceerd gaan worden die beter afbreekbaar zijn. Alleen gaat het hier om medicijnen en mensen gebruiken die om beter te worden. Daarom zijn bronmaatregelen in deze tóch moeilijker dan bij andere vervuilende stoffen. Een tweede oplossing is waterzuivering maar dat kost geld. Dan kom je bij de tweede vraag, wie gaat dat betalen?’

Bentvelsen schat dat extra zuivering om de medicijnresten te verwijderen uit het oppervlakte- en grondwater wel honderden miljoenen euro’s per jaar zou kunnen kosten. De Unie van Waterschappen opperde tijdens de hoorzitting om een farmaceutisch fonds op te richten waardoor farmaceutische bedrijven meebetalen aan het oplossen van de problemen.

Carla Dik- Faber heeft daar wel oren naar. Dik- Faber: ‘Het idee van een fonds waarin alle betrokken partijen meebetalen, spreekt mij erg aan. Ik ben van mening dat iedereen hierin zijn verantwoordelijkheid moet nemen. De farmaceutische industrie, de apothekers, maar ook bijvoorbeeld de waterschappen, de ziekenhuizen en de overheid.’ Op de vraag wat zij vindt van het idee dat de vervuiler betaalt, daarmee uitkomend bij de farmaceutische industrie als bron zegt zij: ‘Er is hier moeilijk aan te geven wie de bron is. De medicijnfabrikanten produceren weliswaar, maar ook de apothekers spelen een rol doordat ze medicijnen niet willen terugnemen en huisartsen die soms te hoge aantallen voorschrijven.’

Verkennen

De hoorzitting was niet de eerste keer dat het onderwerp ter sprake kwam in de Tweede Kamer. Er zijn al in 2007 en 2010 Kamerbrieven over het onderwerp geweest. Staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu schreef vorig jaar in reactie hierop aan de Tweede Kamer dat zij zich bewust is dat risico’s als gevolg van de aanwezigheid van geneesmiddelen in het milieu niet zijn uit te sluiten. Ze stelt dat ze bij de aanpak van het probleem een brongerichte aanpak prefereert. Zij voorziet tegelijkertijd dat dit niet afdoende zal werken en wil daarom maatregelen in de waterketen verkennen.

Blijft het bij verkennen? De landelijk politiek draalt al jaren om in actie te komen tegen medicinale vervuiling. Bentvelsen: ‘Het is een complex en vaag onderwerp. Niemand weet precies welke invloed de medicijnresten hebben. Er zijn tegelijkertijd resten van meerdere medicijnen én andere vervuilende stoffen in het water aanwezig. Wat doet zo’n mix? Zelfs toxicologische wetenschappers weten niet wat het effect is van blootstelling aan meerdere vervuilende stoffen op hetzelfde moment. Wij maken ons wel degelijk zorgen en hopen dat er vanuit de politiek snel een actieplan komt.’

Europa

Omdat het probleem niet bij de landsgrenzen stopt (via de rivieren komen medicijnresten ons land binnen), kijkt de politiek ook naar Europa. Het Europese Parlement heeft eerder een voorstel om een aantal medicinale stoffen op te nemen op de lijst van prioritaire stoffen afgewezen. Op deze lijst staan stoffen die een groot risico vormen voor het watermilieu en waartegen de lidstaten beheersmaatregelen moeten nemen. Bentvelsen: ‘De Europese Commissie gaf terug dat ze nog niet weet hoe ze dit moet oplossen en dat ze er daarom nog geen norm op zal zetten. Er is aan de lidstaten gevraagd om met een strategie te komen waarin zij de wenselijke normen afzetten tegen de kosten die ze willen uitgeven.’ En zo heeft ook de Europese Commissie het probleem voorlopig voor zich uit geschoven.

Wat is de volgende strategische stap die Dik- Faber wil nemen? ‘Er zijn een aantal oplossingen die we op korte termijn zouden kunnen inzetten. Het meest concreet is om de mensen voor te lichten zodat ze geen medicijnen meer doorspoelen. Verder zouden we de apothekers niet meer voor bedrijfsafval moeten aanslaan bij het inleveren van de medicijnen bij een afgiftepunt. Die belasting is namelijk een reden voor de apotheker om geen medicijnen te willen innemen. Ik zal het onderwerp beslist op de agenda zetten bij de staatssecretaris en de minister. Tijdens de hoorzitting kwam een breed gedragen oproep aan de overheid om regie te nemen. Dat mag het kabinet niet negeren.’