Over het uitsterven van grote zoogdieren zoals de mammoet bestaan verschillende theorieën. De bekendste legt de schuld bij de mens, die als superjager in korte tijd bijna alles uitroeide wat zich niet snel genoeg uit de voeten maakte en enigszins eetbaar was. Het lijkt bijvoorbeeld duidelijk dat de mens het uitsterven van de reuzenluiaard op zijn geweten heeft. R. Dale Guthrie denkt echter dat de gevolgen van de klimaatverandering, die het einde van de laatste ijstijd inluidde, de oorzaak zijn van het uitsterven van de megafauna.
Hij concludeert dit aan de hand van nieuwe dateringen van materiaal uit Alaska en de Yukon, waarin een duidelijke sequentie van uitsterven en opkomst van dier- en plantensoorten zichtbaar is. Juist vanwege het toenmalige extreme milieu is dit gebied geschikt om de effecten van (klimaat)verandering in ecosystemen te onderzoeken. De dieren die er leefden zaten al aan de limiet van hun aanpassingsvermogen, waardoor een verandering in het klimaat snel, zichtbare effecten veroorzaakte.
In de tijd tussen 13.500 en 11.500 jaar geleden wordt het klimaat in Alaska snel vochtig en warm. Pollenprofielen laten zien dat de gure steppe verandert in het landschap dat we van vandaag kennen; bos, moerassen en meren. Hierdoor verdwenen de planten waar de mammoeten zich mee voedden en ze verloren de concurrentieslag met de beter aangepaste herten en bizons. Dan verschijnt ook de mens ten tonele, en deze zal gerust wel zijn steentje hebben bijgedragen aan het uitsterven van de al verzwakte paarden en mammoeten.
De mens profiteerde juist van de opkomst van bizon, edelhert (wapiti) en eland, en de aanwezigheid van hout. Guthrie: These new data indicate that humans might have been not so much riding down the demise of the Pleistocene mammoth steppe as they were being carried into [Alaska-Yukon Territories] on a unique tide of resource abundance created by the [Pleistocene/Holocene transition]. Dit onderzoek is gepubliceerd in Nature deze week, zie hier een toegankelijke samenvatting van het onderzoek.
Reacties (23)
Het zal inderdaad wel een combinatie zijn geweest van klimaatsverandering (en de daaruit voortvloeiende veranderde plantengroei) en jacht door de mens. Beetje zoals het nu nog steeds gaat dus ?
@Akufu: Sterke post bedankt.
De rol van de mens in het grote geheel wordt nog wel eens overdreven, navelstaren vanuit megalomaan perspectief zeg maar..we are the top, mooi niet. Deductie in deep time heeft zo zijn vaagheden, beter gezegd aannames groter dan p
@Tesoro_NL: Alleen is de huidige klimaatverandering ook aan de mens te wijten…
@Larie: dus is onze rol nu best wel groot?
Antropogene forcing is, beter nog biological forcing , een sterke geologische kracht. Abunantie van de elementen om maar wat te noemen, maar dat weet u beter dan ik.
Van uw stellingname t.o.v. de klimaatsverandering kan ik mij geheel niet vinden helaas..solar en vulcanic cycli en bovenal deepsea currenrts en micro/macro-contineneten verdeling, ben ik bang. Wij, de mens, zijn wat Co2..CH4 en vooral H2O in de hogere sferen aangaat van geen belang.
Daar staat tegenover dat de klimaatsverandering als oorzaak voor het uitsterven niet erg plausibel is (zoals ook in het stuk te lezen), aangezien de klimaatsverandering van 10k jaren geleden ook al tig keer eerder had plaatsgevonden.Misschien dat het lokaal in Alaska/Yukon wel geholpen heeft, maar het wereldwijde uitsterven van mammoets (en vele andere megafauna) kan daar toch niet mee verklaard worden.
@ Bismarck: In Alaska/Yukon zijn de aanwijzingen inderdaad sterk dat het uitsterven al in gang gezet was voordat de mens er was. Bijv. de wilde paarden waren kleiner van formaat aan het worden al voordat de mens in Alaska aankwam.
Ik denk toch dat sterke klimaatsverandering MET mensen, de druppel was. Vergelijkbaar sterke klimaatsveranderingen, maar zonder mensen, hebben de mammoeten 20 glaciaal-interglacialen overleefd in de 1,000,000 jaar voor de laatste 10,000 jaar.
Eerdere mammoet uitsterf theorien op Sargasso:
https://sargasso.nl/archief/2006/02/23/even-opscheppen-voor-de-tsjikkies-door-een-mammoet-te-vellen/
https://sargasso.nl/archief/2005/11/02/mammoeten-gebombardeerd-door-supernova/
(en #5 zei al min of meer hetzelfde herlees ik)
Akufu: Dwerggroei is een indicator voor uitsterven? Bij mijn weten is het voor zoogdieren gewoonlijk een indicator voor een geisoleerd leefgebied (je komt ze met name tegen op eilanden). Dat verhoogt natuurlijk de kans op uitsterven, maar om het eraan gelijk te stellen vind ik ver gaan.
@ Bismarck: Het is geen directe indicator van uitsterven, sorry voor het kort door de bocht gaan.
Dwerggroei van een zoogdier kan worden veroorzaakt door een beperkte beschikbaarheid van voedsel, zoals idd op een klein eiland.
Natuurlijke selectie geeft dan de voorkeur aan kleiner lichaamsformaat. Volgens Guthrie is dit ook het geval bij deze paarden, de omgeving is ten nadele veranderd en/of competitie met andere soorten toegenomen waardoor er minder voedsel beschikbaar was voor ze.
Opvallend in veel berichten vind ik dat zondermeer schuld voor het uitsterven van diersoorten bij de mensheid gelegd wordt (is misschien wel zo) maar dat “echte” bewijslast ontbreekt. Ik denk hierbij aan duidelijke indicatoren over voortplantingssnelheden van de betreffende dieren (en welke aantallen jongen), de mate van bejaging door (hoeveel leefden er naar schatting in die regio) mensen.
Anderzijds, hoeveel mensen leefden er, wereldwijd en lokaal, in die tijd?
Tenslotte zullen die mensen niet uitsluitend die ene diersoort gegeten hebben, maar ook nog wat anders.
Uitsterven van diersoorten, zeker in de (pre)historie, lijkt mij waarschijnlijker door wijzigingen in klimaat of vegetatie, zoals in het artikel geponeerd… geloofwaardige theorie (volgens mij).
Zeg. Kan het niet andersom zijn gegaan? Paarden en mammoeten grazen normaal de begroeiing weg en als die uitsterven konden bomen weer massaal opschieten.
Ik bedoel: ze zetten ook koniks op de heide om die kaal te houden..
Er is meen ik mij te herinneren ook een theorie die stelt dat groot wild is uitgestorven door door de mens geintroduceerde ziektes *gecombineerd* met jachtdruk. Het blijft erg typisch dat het uitsterven van grote zoogdieren grofweg samenvalt met de komst van de eerste grote jagerverzamelaarculturen in zowel Noord- als Zuid-amerika en in Australie.
Gelukkig wordt er hard gwerkt aan de herintroductie van de mammoet met behulp van gentechnologie, draagmoederschap door indische oilifanten, terugfokprogramma’s en er schijnt al een heus mamoet reservaat in Siberië te zijn opgericht.
@Carlos : Interessant… Is er eigenlijk wel behoefte aan de terugkeer van de mammoet, of is dit weer zo´n Jurassic Park-achtige menselijke perversie?
Misschien kan de Neanderthaler of Homo Erectus teruggefokt worden om in een reservaat te plaatsen?
The Horse is een voorbeeld van megafauna.
@esgigt: Al die dingen die jij onbekend acht zijn in belangrijke mate wel degelijk bekend en onderzocht. Je kunt er zelfs in het gepresenteerde artikel over luiaarden over lezen. Het wereldwijd uitsterven van mammoets is iig. gelinkt aan bepaalde concentraties mensen ter plekke (zal mijn best doen de link vandaag te vinden).
Daarnaast mag je me uitleggen hoe geloofwaardig het is dat een cyclus die zich al voor de zoveelste keer herhaalt net die ene keer wel voor uitsterven zorgt en alle voorgaande keren niet. 10k jaar geleden gebeurde er klimatologisch niets bijzonders, de enige belangrijke verandering is dat de mens ineens in grote mate amerika ging bevolken.
Als je kijkt naar Australie dan zie je daar de megafauna ook verdwijnen vlak na het verschijnen van de mens (in dat geval gebeurde dat ongeveer 40-30k jaar geleden, dus in een klimatologisch heel andere periode).
Overigens is het ook niet uit te sluiten dat de mens heeft gezorgd voor de veranderingen in vegetatie die uitsterven in de hand hebben gewerkt. Er is al bekend dat Indianen in amerika opzettelijke branden startten. Hetzelfde is ook bekend van Australische Aborigine’s. Daarnaast intorduceerde de mens (al heel vroeg) ook nieuwe soorten. Hond/wolf-achtigen zijn al zeker meer dan 10k jaren de kameraad van de mens en ook mogelijk verantwoordelijk voor het uitsterven van menig soort.
Veel van de (mega)fauna was, itt bv olifanten in Afrika niet opgewassen tegen de mens, misschien omdat de voortplanting te langzaam ging om de verliezen door de jacht te compenseren, of omdat de soort toch al onder druk stond vanwege ecologische veranderingen.
Het geval van Australië is misschien minder duidelijk; er zijn aanwijzingen dat megafauna toch nog 15.000 jaar samen met de mens bestaan heeft. Het probleem zit in de correcte datering van botresten, zie een publicatie van Trueman ea in PNAS.
@Bismarck : Ik denk (kan dit niet onderbouwen) dat de vegetatie-factor door de bank genomen meer invloed zou kunnen hebben op het uitsterven dan de bejaging.
Mijn redenering is alsvolgt : bij uitsluitend bejaging van een diersoort, verbetert de voedselsituatie, waardoor ook meer jongen kunnen overleven, hetgeen leidt tot herstel van de populatie.
Bij wijziging van de vegetatie verandert de de bestaansgrond van de gehele soort.
De biologen onder ons kunnen hier een zinniger woord over spreken(ben zelf technicus).
esgigt: Daarom zijn megafauna ook veel gevoeliger voor bejaging dan kleinere dieren: Het gaat per defenitie om kleinere populaties van dieren die veel trager voortplanten. Er bestaat nogal een correlatie tussen de grootte van een dier en het aantal nakomelingen dat het kan krijgen en ook de duur voor nakomelingen zelf kunnen reproduceren.
Daarom is het veel plausibeler dat megafauna uitsterven bij overbejaging dan de kleinere dieren die dezelfde vegetatie gebruiken. Je hoeft maar een relatief klein aantal om te leggen om de populatie onder de kritische limiet te krijgen. Er ontstaan dan geen kans op een nieuw evenwicht waar jij op zinspeelt.
Akufu: Toch vind ik verminderde beschikbaarheid van voedsel op zich niet afdoende reden voor dwerggroei. In biotopen die groter zijn zie je zoogdiersoorten niet dwerggroeien, ook als de voedselhoeveelheid schaars is. Zover ik kan waarnemen vindt dwerggroei alleen plaats als het biotoop ook klein is (zoals het genoemde voorbeeld een eiland).
In het geval van Alaska kan dat zijn omdat voor het einde van het pleistoceen er een ijsbarriere lag tussen Alaska en de rest van de amerika’s, waardoor mogelijk een beperkt leefgebied ontstond.
Grote delen van Alaska (langs de Yukon) bleven ijsvrij, ook tijdens de zwaarste ijstijden: alleen in het coastal range gebergte (uitlopers Rocky Mountains) vormde zich een ijskap, en oostwaarts in midden en west canada lag een enorme ijskap – maar Alaska en West Canada lagen (en liggen) in een neerslag schaduw, daardoor groeiden daar geen ijskappen en konden Mammoeten er welig tieren, getuige de talloze slagtandvondsten in de oevers van de Yukon nu.
[midden en OOST Canada.]